هدف سفر هیأت پارلمانی بریتانیا به تهران

در کمتر از ۳ هفته از سفر هیأت پارلمانی اتحادیه اروپا به تهران، قرار است هیأت پارلمانی بریتانیا از تاریخ ۶ تا ۱۰ ژانویه ۲۰۱۴ از تهران دیدن کند. جک استراو، وزیر خارجه پیشین بریتانیا، ریاست این هیأت ۴ نفره را که مرکب از نمایندگان احزاب مختلف پارلمان بریتانیاست، برعهده خواهد داشت.

جک استراو، وزیر خارجه پیشین بریتانیا، ریاست این هیأت ۴ نفره را که مرکب از نمایندگان احزاب مختلف پارلمان بریتانیاست، برعهده خواهد داشت. این سفر به دعوت گروه دوستی ایران و بریتانیا در مجلس شورای اسلامی انجام می‌پذیرد.

در بیانیه‌ای که دفتر جک استراو منتشر کرده ضمن اشاره به هماهنگی صورت گرفته با وزارت خارجه بریتانیا (به عنوان نشانی بر توافق دولت با این سفر)، ابراز امیدواری شده تا موجبات سفری از سوی نمایندگان مجلس ایران به بریتانیا فراهم گردد.

شتاب محسوس در عادی‌سازی روابط

پس از دیدار جواد ظریف و ویلیام هیگ در نیویورک (۲۹ دسامبر ۲۰۱۳)، معرفی کاردارهای دو کشور (۱۱ نوامبر) و مکالمه تلفنی دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا با حسن روحانی (۲۹ نوامبر)، این سفر چهارمین گام بلند در مناسبات سیاسی دو کشور در کمتر از شش ماه گذشته به شمار می‌رود.

اگر ماجرای یورش به سفارت بریتانیا در تهران را به یادآوریم (که منتهی به قطع رابطه لندن با تهران شد) و سپس شتاب کنونی در روابط تهران- لندن را با رفتار دولت کانادا مقایسه کنیم که بدون هیچ حمله‌ای به سفارتش، مبادرت به قطع رابطه با تهران کرد و پس از انتخاب روحانی نیز گفت که اصراری در عادی‌سازی روابط با تهران ندارد، رویکرد دیپلماتیک لندن در برابر تهران، نشان از شتاب محسوس دارد.

به بیان دیگر این سفر، سفری نیست که در شرایط عادی روابط تهران- لندن انجام پذیرد چرا که هیأت پارلمانی بریتانیا در حالی عازم تهران است که سطح روابط دیپلماتیک تهران- لندن در نازل‌ترین سطح خود (کاردار غیرمقیم) قرار دارد.

به دنبال توافق ظریف با همتای بریتانیایی‌اش در تجدید روابط دیپلماتیک، طرفین جانب احتیاط را گرفته‌اند و تجدید رابطه را نه از سطح کاردار مقیم بلکه از سطح کاردار غیرمقیم (کاردار ترددی) آغاز کرده‌اند.

با در نظر داشتن چنین سطح نازلی از روابط دیپلماتیک و در حالی که از شروع فعالیت کاردارهای دو کشور کمتر از دو ماه می‌گذرد، سفر هیات پارلمانی بریتانیا باید به منظور و هدفی مهم انجام گیرد که ریشه در رویکرد عملگرایانه لندن دارد.

 رویکرد عمل‌گرایانه لندن در برابر تهران

ریاست هیات پارلمانی بریتانیا را کسی برعهده دارد که ده سال پیش از این در کنار دومینیک دوویلپن (وزیر خارجه وقت فرانسه) و یوشکا فیشر (وزیرخارجه وقت آلمان) مذاکراتی را با دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ایران (حسن روحانی) به پیش برد که منتهی به «بیانیه سعدآباد» شد.

اینک جک استراو از چهره‌های نافذ در پارلمان بریتانیاست و حسن روحانی بر کرسی ریاست‌جمهوری ایران تکیه زده است. جک استرا در گفت‌وگو با "بی‌بی‌سی" فارسی، حسن روحانی را «یک مقام حکومتی باشخصیت» توصیف کرده که «همیشه می‌دانست درباره چه صحبت می‌کند و کاملا بر موضوعات مسلط بود.»

احترام او برای روحانی تا آنجاست که به رغم عدم حضور مقامات اروپایی در مراسم تحلیف حسن روحانی، جک استرا ابراز تمایل کرده بود که در صورت دریافت دعوتنامه در مراسم شرکت کند.

تمجیدهای جک استراو از روحانی در حالی است که مجتبی ذوالنور، مشاور نماینده ولی‌فقیه در سپاه پاسداران، او را «فردی بیکار» خوانده که از خود «حسن‌نیت» نشان می‌دهد.

دولت روحانی؛ ادبار در داخل، اقبال در خارج

روحانی که آمده بود قفل‌ها را بگشاید، به مرور زمان شاهد  تلاش اقتدارگرایان برای قفل‌زدن به اقدامات دولت خود می‌شود. بنا به آمار، از تاریخ یکم شهریور تا هفتم آذر نمایندگان به رئیس جمهور و وزیران در مجموع ۱۴۲۹ تذکر داده‌اند که وزیر خارجه در گرفتن این تذکرها رکورددار بوده است.

از میان این تذکر‌ها، ۲۲۷ مورد تذکر به رئیس جمهور بوده است. در همین مدت ۲۲۷ مورد هم نمایندگان از کابینه سئوال کرده‌اند. در میان این وزیران، رضا فرجی‌دانا وزیر علوم و علی‌ طیب‌نیا، به تازگی از مجلس«کارت زرد» گرفته‌اند.

حسن روحانی در واکنش به حجم زیاد فراخوان وزیران خود به مجلس، زبان به گلایه گشوده و با اشاره به تهدیداتی که وزیرانش از سوی نمایندگان دریافت کرده‌اند، گفت: «چنین حجمی از سوال از وزرا با حجم کاری بالای آنها تناسب ندارد و بعضاً برخی از تقاضاها و درخواست‌ها نیز منطبق با قانون نیست و وزیر در قبال عدم برآورده کردن آن، نباید تهدید شود. باید نمایندگان محترم وزرا را برای انجام کار بهتر دلگرم کنند.»

از سوی دیگر، جک استراو به عنوان یکی از سه مذاکره کننده پیشین در پرونده هسته‌ای ایران، بهتر از هر کسی نسبت به شکننده بودن توافق به عمل آمده در ژنو آگاه است. پیشنهاد ۱۲۰ نماینده مجلس مبنی بر الزام دولت به غنی‌سازی ۶۰ درصدی یا اظهارات تند و تیز مراکز قدرت (از قبیل فرمانده سپاه) علیه توافق ژنو، می‌تواند بازگشت به نقطه صفر باشد.

شناخت استراو از روحانی موجب شده که او بهتر از هر کس بداند سیاست «تعامل سازنده» حسن روحانی بیش از آنکه از سوی دشمنان منطقه‌ای مثل عربستان و اسرائیل در معرض خطر باشد، از سوی دشمنان داخلی‌اش در معرض خطر است. (مراجعه شود به مقاله سیاست تعامل سازنده و دشمنان داخلی‌اش)

هدف سفر

گو اینکه سفر استراو و هیأت همراه به دعوت مجلس شورای اسلامی انجام می‌شود، اما نباید تردید کرد که به قدرت رسیدن رییس جمهوری میانه‌رو همچون روحانی که استراو شخصاً با روحیه و طرز فکر او آشناست، در تصمیم طرف بریتانیایی برای برای عادی سازی روابط با تهران، نقش داشته است.

ارزیابی از توازن قوا درون هیأت حاکمه جمهوری اسلامی (از جمله مجلس محافظه‌کار و دولت متمایل به اصلاحات) یکی از اهداف هیأت بریتانیایی است. جک استراو به خوبی از فرصت ناشی از روی کار آمدن رییس جمهوری میانه‌رو آگاه است.

از این زاویه است که جک استراو در مصاحبه‌اش با بی‌بی‌سی، ظهور پدیده‌ای همچون احمدی‌نژاد را نتیجه «فقدان یک توافق آبرومندانه» با روحانی و خاتمی دانست و یادآور شد: «اگر ما توانسته بودیم با دکتر روحانی و آقای خاتمی به توافقی آبرومندانه برسیم، ایران با این مشکلاتی که در ۸ سال اخیر گرفتار آنها بوده، مواجه نمی‌شد.»