روز جهانی سرطان و باورهای نادرست در مورد این بیماری

شنیدن خبرهایی در مورد افزایش شیوع بیماری سرطان برای بسیاری از ما ایرانیان به عادتی روزانه تبدیل شده است. کافی است نگاهی به این تیترهای خبری بیندازید که همگی مربوط به هفته‌ها و ماه‌های اخیر هستند: "بیشترین رشد سرطان در جهان مربوط به ایران است."، "سرطان، عامل دوم مرگ‌ومیر در ایران"، "سالانه ۸۰ هزار ایرانی به سرطان مبتلا می‌شوند." اینها تنها چند نمونه از خبرهایی هستند که این روزها در مورد بیماری سرطان و آمار نگران‌کننده آن در ایران در رسانه‌ها انتشار یافته‌اند.

شنیدن چنین اخباری اگرچه بسیار نگران‌کننده است اما به هیچ عنوان به این معنی نیست که هیچ راهی برای پیشگیری و اجتناب از این بیماری وجود ندارد.

اختصاص روزی ویژه برای یک بیماری خاص، یکی از راهکارهای اجرایی است که سازمان‌ها ملی و بین‌المللی برای جلب توجه عمومی و افزایش آگاهی‌های مردم و سیاستگذاران در مورد بیماری‌های مختلف در پیش می‌گیرند. در همین راستا، از سال ٢٠٠٦، روز چهارم فوریه از سوی اتحادیه بین‌المللی کنترل سرطان، به عنوان روز جهانی سرطان انتخاب شده و هر ساله در این روز با تمرکز بر شعاری ویژه تلاش می‌شود با برگزاری سمینارها و اجرای برنامه‌های مختلف آموزشی در سرتاسر دنیا به جنبه‌های مختلف این بیماری پرداخته شود و سطح آگاهی‌های عمومی مردم در مورد این بیماری افزایش یابد.

شعار ویژه‌ای که امسال برای این روز در نظر گرفته شده، تلاش برای اصلاح باورهای نادرست و سوء‌تفاهم‌های موجود در مورد بیماری سرطان است که به چند نمونه از  آنها می‌پردازیم.

باور نادرست: نباید در مورد بیماری سرطان صحبت کرد

هرگاه فردی از نزدیکان به بیماری سرطان دچار می‌شود، معمولاً اطرافیان در مورد این بیماری صحبت نمی‌کنند و زمانی که در موردش حرف می‌زنند، از بردن نام بیماری خودداری می‌کنند. بسیاری از مردم تصور می‌کنند در صورت بردن اسم سرطان، شومی این بیماری را به سمت خود و اطرافیانشان جذب می‌کنند و به همین دلیل تلاش می‌کنند کمتر در مورد آن حرف بزنند. درصورتیکه حرف زدن در مورد جوانب مختلف این بیماری در بسیاری از موارد می‌تواند موجب آگاهی رسانی عمومی شود و به مواجهه بهتر با سرطان در سطح فرد، خانواده و حتی جامعه کمک کند.

تشخیص بیماری سرطان، واقعه‌ای است که زندگی اغلب افراد را دچار تغییرات عمده و ناگهانی می‌کند. در برخورد اول همه افراد از شنیدن این خبر دچار شوک، ترس، عصبانیت، غم، تنهایی و نگرانی شدید می‌شوند. حرف‌ زدن در مورد بیماری با افراد نزدیکی مثل همسر و سایر خویشاوندان و دوستان می‌تواند به کاهش این احساسات و عواطف مخرب کمک کند و فرد را آماده مواجهه منطقی با بیماری کند.

ترس و واهمه موجود در بسیاری از جوامع در مورد بیماری سرطان، سبب شده تا آگاهی عمومی در مورد این بیماری بسیار پایین باشد. این نکته به خصوص سبب می‌شود تا افراد کمتر به دنبال روش‌های پیشگیری و غربالگری برای تشخیص زودرس و درمان بیماری باشند. این درحالی است که در بسیاری از موارد با تشخیص زودرس و به موقع بیماری از طریق انجام تست‌های دوره‌ای غربالگری، امکان درمان بیماری به صورت کامل و بدون عوارض وجود دارد و این اتفاق تنها با صحبت کردن در مورد بیماری سرطان و افزایش آگاهی عمومی در مورد راه‌های پیشگیری و تشخیص زودرس آن صورت می‌گیرد. متأسفانه این مشکل حتی در بسیاری از جوامع پیشرفته نیز وجود دارد و صحبت کردن در مورد سرطان به صورت تابو درآمده که این موضوع، اطلاع‌رسانی عمومی در مورد این بیماری را حتی در چنین جوامعی نیز با مشکل مواجه می‌کند.

آگاهی رسانی در مورد سرطان و رسانه‌ها

در از بین بردن این باور غلط، نقش دولت و رسانه‌ها بسیار بارز است. در این میان، نقش سازمان‌ها دولتی و به ویژه صدا و سیما در کشور ایران که در آن رسانه‌های غیر دولتی از قدرت چندانی برخوردار نیستند بسیار پررنگ‌تر است. به عنوان نمونه رسانه رادیو و تلوزیون می‌تواند با تهیه برنامه‌های مختلف علمی، آموزشی و داستانی به این موضوع کمک کند. اگرچه در این زمینه گام‌هایی به خصوص با ساختن برنامه‌های پزشکی و خانواده صورت گرفته اما ضعف عمده در مورد پخش برنامه‌های داستانی از جمله فیلم و سریال همچنان پابرجاست. فیلم‌های داستانی این امتیاز را دارند که می‌توانند به غیر از وجه علمی مبارزه با سرطان به روابط احساسی و  حمایت‌های انسانی در راه مبارزه با بیماری سرطان بپردازند که بسیار مهم است. اما، به نظر می‌رسد دیدگاه نویسندگان چنین برنامه‌هایی نسبت به بیماری سرطان دقیقاً همان دیدگاه نادرستی است که سرطان را صرفا نوعی اتفاق شوم می‌پندارد.

در صدا و سیما و فیلم‌های ساخت ایران، خلاصه داستان اغلب فیلم‌هایی که در آن به موضوع سرطان پرداخته شده این است که مرد یا زنی به این بیماری دچار می‌شود، سپس بدون آنکه اطلاع‌رسانی خاصی در مورد بیماری و ابعاد پزشکی، احساسی و انسانی آن صورت گیرد، پزشک مربوطه مدت‌زمانی را به عنوان شانس احتمالی زنده ماندن به فرد بیمار ارائه می‌دهد و بدین شکل با به راه افتادن شمارش معکوس، درام شکل می‌گیرد. در انتها نیز یا فرد مبتلا به سرطان از دنیا می‌رود و یا به شکل معجزه‌آسایی و بدون انجام درمانی خاص، از شر بیماری خلاص می‌شود. این سناریو و داستانهای مشابه آن تقریباً در تمامی فیلم‌ها و سریال‌هایی که در سال‌های اخیر در ایران ساخته می‌شوند تکرار می‌شوند و متأسفانه می‌توان گفت اغلب  آنها بر اساس همان باورهای غلطی است که نویسندگان و سیاستگذاران در مورد این بیماری دارند؛ البته خود این باورها از عدم آگاهی نشأت می‌گیرد.

در زمینه اصلاح باورهای غلط، پزشکان و متخصصین مربوطه جدا از آگاهی‌بخشی عمومی، نقشی مهم‌تر نیز دارند و آن تلاش برای افزایش آگاهی سیاستگذاران مربوطه است. متأسفانه سیاستگذاری بسیاری از دولت‌ها از جمله دولت ایران نشان می‌دهد که آنها هنوز متوجه این نکته نشده‌اند که هزینه‌ای که پیشگیری و تشخیص زودرس بیماری سرطان بر دوش فرد و جامعه می‌گذارد بسیار کمتر از هزینه‌های سرسام‌آور درمان آن است.

باور نادرست: بیماری سرطان در مراحل اولیه، هیچ نشانه یا علامت هشدار‌دهنده‌ای ندارد

بسیاری از افراد تصور می‌کنند علایم هشدار‌دهنده خاصی در مراحل ابتدایی ابتلا به سرطان وجود ندارد و زمانی که بیماری به مرحله تشخیص رسید دیگر درمانی برای آن وجود ندارد.

اما بر خلاف این باور، در مورد بسیاری از انواع سرطان، از جمله سرطان سینه، گردن رحم، پوست، دهان و روده بزرگ و بعضی از سرطان‌های کودکان چنین نشانه‌های تشخیصی وجود دارد که با شناخت درست  آنها می‌توان تا حد زیادی بیماری را کنترل کرده و از بار مالی مربوط به هزینه‌های درمانی آن برای فرد و جامعه کم کرد. به عنوان نمونه مطالعات نشان می‌دهد، انجام حتی فقط یک بار تست تشخیصی سرطان گردن رحم یا همان تست "پاپ‌اسمیر" در سنین بین ٣٠ تا ٤٠ سالگی می‌تواند احتمال ابتلای فرد به سرطان گردن رحم را تا پایان عمرش به یک سوم کاهش دهد. به همین دلیل آگاهی دادن به افراد، جامعه، پرسنل خدمات‌دهنده در بخش سلامت و به خصوص سیاستگذاران در زمینه علایم و نشانه‌های سرطان و فواید تشخیص زودرس آن اهمیت فراوانی دارد.

باور نادرست: هیچ راه چاره‌ای برای اجتناب از سرطان وجود ندارد

بر خلاف این باور نادرست، اقدامات زیادی در مورد سرطان به ویژه در زمینه پیشگیری و تشخیص زودرس انواع مختلف آن قابل انجام است. شرایط زندگی، کار و روش زیستن انس آنها در درازمدت تأثیر زیادی بر وضعیت سلامت و از جمله امکان ابتلا به بیماری سرطان می‌گذارد. به همین دلیل بایستی برنامه‌های کشوری و بین‌المللی در جهت کاهش احتمال بروز سرطان بر اساس فاکتورهای خطرساز فردی، منطقه‌ای و بین‌المللی طراحی شود. این فاکتورهای خطرساز بر اساس سرطان مورد نظر و منطقه جغرافیایی مورد اشاره متفاوتند. به عنوان مثال در کشور ایران مصرف دخانیات، آلودگی هوا و کودهای شیمیایی در حال حاضر به عنوان فاکتورهای خطرساز مهمی برای انواع سرطان‌ها مطرح است.

در بعد بین‌المللی نیز مصرف دخانیات شایع‌ترین فاکتور خطرساز بروز سرطان است و به عنوان دلیل ٧١ درصد مرگ‌های ناشی از سرطان ریه و حداقل ٢٢ درصد مرگ‌های ناشی از سایر انواع سرطان‌ها شناخته شده است. تا جایی که پیش‌بینی می‌شود تا پایان قرن ٢١ مصرف دخانیات منجر به مرگ یک میلیارد انسان بر روی کره زمین شود. مصرف الکل، فاکتور خطرساز دیگری است که ارتباط مستقیمی با افزایش خطر ابتلا به سرطان‌هایی از جمله دهان، حنجره، مری، روده، پستان و کبد دارد.

عامل بعدی که به عنوان بلای عصر مدرن نیز شناخته می‌شود و نقش زیادی در بروز سرطان دارد اضافه‌‍وزن و چاقی است. مطالعات نشان می‌دهد چاقی ارتباط مستقیمی با انواع سرطان‌ها از جمله روده، پستان، رحم، پانکراس و کلیه دارد.

بسیاری از عوامل افزایش‌دهنده خطر بروز سرطان در اختیار و کنترل بشر هستند. کاهش عوامل خطرسازی مثل چاقی، ارتباط مستقیمی با نگرش‌ها و شیوه زندگی تک تک افراد جامعه دارد. اما عواملی مثل آلودگی هوا و یا مصرف دخانیات علاوه بر تغییر نگرش‌ها و رفتارهای فردی نیازمند عزمی عمومی و مهم‌تر از آن وضع قوانین جامع و سختگیرانه در کل کشور و حتی دنیا است. فراموش نکنیم ایجاد تغییر در هر کدام از این عوامل خطرساز در درجه اول نیازمند آگاهی فرد، جامعه و نهادهای سیاستگذاری در هر کشور است.

دریافت خدمات درمانی، حق ذاتی تمام بیماران سرطانی

نگاهی به هر کدام از پیمانها و میثاق‌های بین‌المللی حقوق بشری این نکته را آشکار می‌کند که دارا بودن حق دریافت خدمات درمانی، از حقوق اولیه‌ای است که تمامی بیماران از جمله افراد مبتلا به سرطان بایستی از آن برخوردار باشند.

متأسفانه در بسیاری از نقاط جهان و از جمله ایران، بسیاری از افراد مبتلا به سرطان‌های درمان‌پذیر از جمله سرطان پستان به علت عدم دسترسی به منابع درمانی، جان خود را از دست می‌دهند. عدم برقراری برابری جنسیتی در بسیاری از موارد سبب نابرابری تقسیم قدرت، منابع و حتی سرمایه‌گذاری‌های بهداشتی لازمه در زمینه خدمات بهداشتی اولیه شده و این سبب می‌شود بسیاری از زنان به خصوص در مناطق عقب‌مانده و یا عقب نگه‌داشته شده امکان دسترسی به خدمات لازم و به خصوص برنامه‌های غربالگری تشخیص زودرس بیماری را نداشته باشند. متأسفانه بیش از ٨٥ درصد از ٢٧٥ هزار زنی که سالانه به علت ابتلا به سرطان گردن رحم در سرتاسر دنیا جان خود را از دست می‌دهند در مناطق توسعه‌نیافته زندگی می‌کنند. این موضوع اگرچه در جای خود بسیار ناراحت کننده است اما بار دیگر ثابت می‌کند که بشر در صورت برخورداری از آگاهی‌های کافی و در اختیار داشتن امکانات پیشگیری، تشخیصی و درمانی، در بسیاری از موارد، توانایی غلبه بر بیماری سرطان را دارد.

در همین زمینه:

مکانیسم بروز بیماری سرطان

نقش تغذیه در پیشگیری از بروز سرطان