بحران عراق؛ یکه‌تازی داعش در موصل و تکریت

با پیشروی نیروهای داعش، عراق درگیر جدی‌ترین بحران خود بعد از خروج نیروهای آمریکایی در پایان سال ۲۰۱۱ شده است. نیم میلیون نفر از سکنه موصل این شهر را از ترس جان و پس از حضور نیروهای داعش، «دولت اسلامی عراق و شام»، ترک کرده‌اند. شهر تکریت در مرکز عراق نیز به تصرف شبه‌نظامیان در آمد.

بعد از کلان‌شهر موصل،  شهر تکریت در مرکز عراق هم به تصرف شبه‌نظامیان سنی‌مذهب داعش در آمد. به گفته یکی از روسای پلیس این شهر، نیروهای داعش همزمان با تصرف شهر ۳۰۰ زندانی را هم آزاد کردند. مقام‌های استانداری می‌گویند پیش از سیطره داعش بر شهر، بین شبه‌نظامیان و نیروهای امنیتی درگیری شدیدی روی داد.

طبق اظهارات یک فرمانده عالی‌رتبه پلیس، نیروهای داعش همزمان از همه جهات به شهر حمله کردند. تکریت دارای جمعیتی ۱۰۰ هزار نفری‌ست و در ۱۸۰ کیلومتری شمال بغداد قرار دارد. این شهر زادگاه صدام حسین است.

دست‌کم نیم میلیون نفر از اهالی موصل از این شهر فرار کرده‌اند.  سازمان بین‌الملی مهاجرت (IOM) گزارش داده که مردم از ترس جان خانه‌های خود را ترک می‌کنند، زیرا «تعداد قربانیان غیرنظامی بسیار قابل توجه است.»

نیروهای داعش صبح چهارشنبه (۱۱ ژوئن / ۲۱ خرداد) به کنسولگری ترکیه در موصل حمله کرده و ۴۸ نفر را گروگان گرفتند. گروگان‌ها عمدتا خانواده‌ کارکنان کنسولگری به همراه سه کودک هستند.

شامگاه چهارشنبه تایید شد که سرکنسول ترکیه نیز در میان گروگان‌هاست. رسانه‌های ترکیه نوشته‌اند که ۱۸ تا ۱۹ نفر از گروگان‌های داعش، کارکنان کنسولگری هستند. احمد داود اوغلو، وزیر خارجه ترکیه داعش را در صورت کوچکترین ‌آسیب به گروگان‌ها، تهدید به اقدامات تلافی‌جویانه کرد.

خبرنگارتلویزیون کردی NRT  از تردد  پیکارجویان داعش با اتومبیل‌های مدل بالا در خیابان‌های شهر و تشویق مردم به ماندن خبر داده است.  نیروهای داعش هم‌چنین از موصل با اصطلاح اسلامی «ولایت» نام می‌برند. خبرنگار تلویزیون یاد شده می‌گوید که هنوز موردی از اعدام یا اجرای احکام شرعی از سوی داعش در شهر دیده نشده است.

گفته می‌شود اصیل نجیفی، استاندار نینوا، پیش از تصرف موصل به بهانه حفظ جان شهروندان به همه نهادهای مربوطه دستور داده که با داعش مقابله نشود. نجیفی که از مخالفان نخست وزیر عراق است، اینک به اربیل پناه برده و از سوی «ائتلاف دولت قانون» متهم به «فروش موصل به داعش» شده است.

روز چهارشنبه، نخست وزیر عراق در سخنرانی خود که به صورت زنده در تلویزیون پخش می‌شد گفت: «منتظر عملیات بزرگ برای پاکسازی نینوا از تروریست‌ها» باشید. او از اعلام آمادگی شمار زیادی از شهروندان موصل برای پیوستن به سپاه عراق و مقابله با داعش خبر داد

در این سخنرانی، نوری مالکی افسرانی را که بدون مقاومت عقب نشستند، به مجازات و محاکمه تهدید کرد و قول داد از آنها که مقاومت کردند، تقدیر کند.

پیشروی به سوی بغداد؟

نیروهای داعش در جنگ و گریز خود در حال نزدیک شدن به بغداد پایتخت عراق هستند. شبکه خبری «الجزیره» اعلام کرد بخش‌های بزرگی از استان‌های نینوا، انبار و صلاح‌الدین تحت کنترل نیروهای داعش قرار دارند.  خبرگزاری آلمان تعداد نیروهای داعش در موصل را ۳۰۰۰ نفر  دانسته است.

بعد از ظهر چهارشنبه بین داعش و نیروهای عراقی در مقابل دروازه‌های شهر سامرا درگیری ایجاد شد. این شهر در ۱۱۰ کیلومتری بغداد واقع شده و هنوز روشن نیست که داعش قصد تهاجم به بغداد را دارد یا نه. اما شاهدان عینی گفته‌اند که نیروهای داعش از بلندگوهای تکریت اعلام می‌کردند که در حال رفتن به سمت بغداد هستند.

شامگاه سه‌شنبه (۱۰ ژوئن / ۲۰ خرداد)،  شهر بیجی در کنار رود دجله نیز به تصرف داعش درآمد، این شهر صنعتی به دلیل پالایشگاه و نیروگاه‌های برق از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار است. بیجی در کنار رود دجله و در مسیر بغداد از جهت شمال قرار دارد.

تحرکات در اقلیم کردستان

عصر چهارشنبه، وزارت پیشمرگه اقلیم کردستان‌، نخستین مواجهه نظامی نیروهای کرد و داعش را تائید کرد. درگیری در شهر مرزی شنگال در استان نینوا در جریان است.

ساختمان استانداری و زندان تسفیرات از جمله مکان‌های اشغالی داعش در تکریت هستند. اخبار تایید نشده از دستگیر احمد عبدالله الجبوریان،‌ استاندار صلاح‌الدین در تکریت حکایت می‌کنند.

در این میان، مسعود بارزانی که در خارج از عراق به سر می‌برد، کوسرت رسول، معاون خود را به صورت موقت به سمت فرماندهی کل نیروهای نظامی کردستان منصوب کرد. کوسرت رسول، از اعضای برجسته اتحادیه میهنی کردستان، معاون طالبانی و یکی از مهمترین چهره‌های نظامی این حزب و اقلیم کردستان است.

به تعبیر پاره‌ای ناظران سیاسی، حملات پیاپی داعش، سناریویی برای بقای مالکی است. آژانس خبری «یوم الثامن» اعلام کرد که مالکی به ازای مشارکت نیروی پیشمرگه در بحران کنونی عراق، با صادرات نفت اقلیم موافقت خواهد کرد.

در این میان، دولت آمریکا با ابراز نگرانی از شرایط بحرانی عراق، پشتیبانی خود از دولت مالکی در مبارزه با تندروها را اعلام کرده است. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت داعش نه فقط خطری برای عراق، بلکه برای تمام منطقه است.

آماده‌باش در مرز ایران

دولت ایران نیز در واکنش به تحولات عراق و تحرکات داعش، در مرزهای ۲۲۰ کیلومتری غربی خود با کردستان اعلام آماده‌باش کرده است. پروازهای هواپیماهای ایرانی به مقصد بغداد نیز لغو شده‌اند

اسماعیل احمدی‌مقدم، فرمانده نیروی انتظامی ایران از افزایش مراقبت‌های اطلاعاتی در مرزهای مشترک با عراق خبر داده و افزوده که هنوز تصمیمی برای توقف سفر زائران ایرانی به اماکن زیارتی عراق گرفته نشده است.

احمدی مقدم گفته که در حال حاضر به غیر از سامره، هیچ شهر زیارتی عراق مشکل امنیتی ندارد.

تصاویری از خیابان‌های موصل: