جنگ سرد بر سر گنجینه‌های فرهنگی کریمه

بحران میان اوکراین و روسیه میراث هزار ساله این منطقه را نیز تحت تاثیر قرارداده است و وضعیت جدیدی برای موسسات فرهنگی به وجود آورده. موزه آلارد پیرسون در دانشگاه آمستردام هلند اکنون ناخواسته به صحنه جنگ سرد میان دولت اوکراین و روسیه تبدیل شده است.

پرسش مهم در مورد ده‌ها شیء بی‌نظیر تاریخی و هنری از جمله یک کلاهخود طلایی با کنده‌کاری‌های فوق العاده ظریف به همراه مجموعه‌ای از جواهرات باستانی، سکه‌های طلا و اشیاء دیگر این است که اکنون این آثار باید به کجا پس داده شوند: به اوکراین یا به روسیه؟

این آثار در نمایشگاهی با نام «کریمه، جزیره‌ای طلایی در دریای سیاه» در آمستردام به نمایش درآمدند؛ نمایشگاهی که به دلیل بحران‌های سیاسی تا پایان ماه اوت تمدید شد تا بلکه بتوان در فرصت اضافی تکلیف  بازگشت این آثار تاریخی را مشخص کرد. اما اکنون پس از به پایان رسیدن آن نیز، استرداد اشیای تاریخی آن همچنان معطل تصمیم‌گیری سیاستمداران و گروه بزرگی از وکلای بین‌المللی است.

ماجرا آن است که سال‌ها پیش این مجموعه کم‌نظیر تاریخی در شبه جزیره کریمه در دریای سیاه کشف شد. در ماه فوریه امسال، یعنی زمانی که هنوز کریمه جزو خاک اوکراین بود، این اشیا برای این نمایشگاه به طورموقت به موزه دانشگاه آمستردام امانت داده شدند. پس از آن ناگهان صحنه سیاست چرخید. کریمه ابتدا اعلام استقلال کرد، سپس روسیه به آن‌جا لشکر کشید و در نهایت در یک همه‌پرسی شبه جزیره کریمه از اوکراین جدا و به روسیه ملحق شد.

حق با کیست؛ اوکراین یا روسیه؟

اکنون مسکو و کی‌یف هر دو مدعی مالکیت گنجینه‌ای تاریخی هستند که در موزه دانشگاه آمستردام به نمایش درآمده است؛ ادعایی که کار را برای مسئولان این موزه باستان‌شناسی بسیار دشوار کرده است. تلاش برای تصاحب این گنجینه تاریخی و فرهنگی اکنون به یک جنگ نیابتی بین روسیه و غرب تبدیل شده است. حق با کیست؟

مسئولان موزه دانشگاه آمستردام نمی‌توانند این گنجینه را تمام و کمال به اوکراین بفرستند، حتا اگر این تمایل قلبی‌شان باشد. علت آن است که این نمایشگاه آثاری از پنج موزه مختلف را به نمایش گذاشته که ۴ تای آن‌ها در کریمه است. مقامات اوکراینی می‌گویند این اشیا بدون کم و کاست باید به اوکراین تحویل داده شوند، زیرا فرستادن آن‌ها به موسساتی که در خاک کریمه قرار دارند به معنی تحویل دادن این آثار فرهنگی و تاریخی به روسیه است.

اما در مقابل موزه‌های کریمه می‌گویند این آثار باید به آن‌ها بازگردانده شود. «موزه مرکزی تاوریدا» در شهر سیمفروپول، پایتخت کریمه، ۱۳۲ اثر تاریخی را به نمایشگاه موزه آمستردام امانت داده است. این اشیا به مبلغ ۲۱۷ هزار دلار بیمه شده‌اند. مقامات این موزه می‌گویند این اشیا در سال‌های گذشته در خاک کریمه کشف شده‌اند. آن‌ها همچنین معتقدند این آثار نشان دهنده فرهنگ و پیشینه مردمانی است که در این شبه جزیره می‌زیسته‌اند و هیچ ربطی به سرزمین اوکراین ندارد، بنابراین پس از اتمام نمایشگاه باید یک راست به دست صاحبان اصلی خود برسند.

از سوی دیگر، موزه شهر سیمفروپول برای امانت دادن این آثار تاریخی با موزه دانشگاه آمستردام قراردادی امضا کرده است که مطابق آن اشیا باید به موزه سیمفروپول بازگشت داده شوند.اما دشواری کار اینجاست که طبق همین سند که پیش از بحران اوکراین و جدا شدن کریمه از آن امضا شده، این اشیا هم به عنوان اموال موزه و هم به عنوان اموال کشور یا دولت اوکراین تعریف شده‌اند. اکنون مقامات کریمه می‌گویند آنچه در وهله نخست باید در نظر گرفته شود، تعلق اموال به موزه است و نه به دولت.

دانشگاه آمستردام که در زمینه حقوق بین‌الملل نیز دانشگاه معتبری شناخته می‌شود، این ماجرا را به دانشکده حقوق خود ارجاع داده است. به اعتقاد حقوق‌دانان این دانشگاه، قرارداد موجود میان موزه‌های کریمه و موزه آمستردام تعیین می‌کند این اشیا باید به کجا بروند. از آن‌جایی که هلند الحاق کریمه به خاک روسیه را به رسمیت نشناخته و آن را جزو اوکراین می‌داند، بنابراین این میراث فرهنگی را به دولتی که مطابق قرارداد مالک آن‌هاست پس خواهد داد. در این ماجرا، پای وزارت خارجه هلند نیز به میان کشیده شده و آن‌ها نیز از دانشگاه آمستردام حمایت می‌کنند.

از سوی دیگر، روسیه نیز حمایت قاطع خود را از بازگشت آثار به کریمه اعلام کرده و یک تیم مجرب از وکلای بین‌المللی را برای رسیدگی به این پرونده استخدام کرده است.

ولادیمیر مدینسکی، وزیر فرهنگ روسیه نیز به میان آمده و اظهار امیدواری کرده است مقامات موزه آمستردام «دنباله‌روی سیاستمداران حقیر» نشوند و بر اساس قانون تصمیم بگیرند. او از دولت کی‌یف به دلیل سیاسی کردن این داستان فرهنگی به شدت انتقاد کرده است. وزیر فرهنگ روسیه پس ندادن این اشیاء به کریمه، و به تبع آن به روسیه را یک دزدی فرهنگی نامیده است.

تیرگی روابط هلند و روسیه: از محیط زیست تا میراث فرهنگی

این اشیای زرین تازه‌ترین مورد مناقشه در «جنگ سردی» است که اکنون بین روسیه از یک سو و از سوی دیگر اوکراین و غرب در جریان است. برای هلند نیز مناقشه بر سر این میراث فرهنگی، در ادامه ماجراهایی است که به تیره‌تر شدن روابطش با روسیه خواهد انجامید.

روابط هلند و روسیه پیش‌تر بر سر فعالان محیط زیست نیز بسیار تیره‌ شده بود. سال گذشته، روسیه گروهی از طرفداران محیط زیست از گروه «صلح سبز» را که با یک کشتی هلندی به نام «آرکتیک سانرایز» یا طلوع قطبی به سکوهای نفتی روسیه در قطب شمال وارده شده بودند دستگیر کرد. روسیه این فعالان محیط زیست را به «راهزنی دریایی» متهم کرد و حدود ۱۰۰ روز در بازداشت نگاه داشت. هدف این فعالان اعتراض به استخراج نفت از قطب شمال و آلوده کردن آن توسط روسیه بود.

بعد از آن، روسیه ۴ شهروند هلندی را مطابق قانون «ضد همجنس‌گرایایی» به جرم «اشاعه تبلیغات همجنس‌گرایانه»، دستگیر و زندانی کرد. چند ماه بعد، ‌پلیس هلند یک دیپلمات عالی رتبه روس را به جرم «کودک آزاری» در شهر لاهه دستگیر کرد. چند روز پس از آن یک دیپلمات هلندی در روسیه به شدت از یک گروه ناشناس در مسکو کتک خورد.

ماجرای سقوط هواپیمای MH117 خطوط هوایی مالزی نیز بر آتش اختلاف‌ها افزود. اکثر مسافران این هواپیما هلندی بودند و هلندی‌ها سقوط هواپیما را تقصیر روسیه قلمداد می‌کنند.

این بخشی از تنش‌هایی است که بین هلند و روسیه در همین مدت اندک به وجود آمده است. ماجرای گنجینه زرین دریای سیاه نیز در این میان حتما به پیچدگی این روابط خواهد افزود.