کودک مهاجر و تفاوت‌های فرهنگی
نیلوفر جعفری- وابستگی هم‌زمان به دو فرهنگ متفاوت کار ساده‌ای نیست. کودکی که به‌دلیل مهاجرت با دوفرهنگ متفاوت مواجه می‌شود، باورها، ارزش‌ها و انتظارات متفاوت و گاه متعارضی را می‌آموزد.
نیلوفر جعفری
وابستگی هم‌زمان به دو فرهنگ متفاوت کار ساده‌ای نیست. کودکی که به‌دلیل مهاجرت با دوفرهنگ متفاوت در کشور مقصد مواجه می‌شود، باورها، ارزش‌ها و انتظارات متفاوت و گاه متعارضی را می‌آموزد. انتخاب برای کودک سخت است؛ او گاهی مجبور می‌شود دو برداشت متفاوت را باهم هماهنگ کند. کودک واقعا به‌کدام گروه وابستگی بیشتری دارد؟ شما چه انتظاری دارید؟ چقدر به فرهنگ، زبان، ادبیات و باورهای دینی خودتان پایبند هستید؟ آیا می‌خواهید کودک را با فرهنگ خودتان تربیت کنید؟ تا چه اندازه توانسته‌اید با فرهنگ جدید سازگار شوید؟
زمانی که تفاوت‌های فرهنگی را بپذیرید و راه سازگاری با فرهنگ جدید را یاد بگیرید، این تفاوت‌ها در سلامت روانی خودتان و فرزندتان بسیار سودمند خواهد بود. ایجاد هماهنگی باید با همکاری خانواده و مدرسه همراه باشد. شما می‌توانید از این فرصت برای آموزش تنوع نژاد، فرهنگ، زبان و ادبیات به کودک بهره‌ببرید. آموزش تفاوت و تنوع فرهنگی به‌کودک کمک میکند تا احساس خوبی نسبت به خودش و خاستگاهش داشته‌باشد و به این ترتیب، او دنیا را بهتر تصور خواهد کرد و با نژاد و گونه‌های فرهنگی دیگر راحت‌تر کنار می‌آید. زمانی‌که شما به‌عنوان والد، پذیرای فرهنگ جدید باشید و آنچه به آن تعلق دارید را بدون هیچ اجباری به کودک، آموزش بدهید، تفاوت فرهنگی یک معضل و تعارض نخواهد بود.
یادتان باشد که احساس رضایت در خانه و اجتماع، امنیت روانی کودک را تضمین میکند. فرقی نمی‌کند؛ در خانه یا مدرسه، احترام، تائید و پذیرش برای کودک امنیت ایجاد میکند.
راه دشوار
همانقدر که سازگاری با محیط جدید برای کودکتان سخت است، هماهنگی بین دو سبک متفاوت تربیت برای شما نیز نگران‌کننده است. در بعضی از موارد «بایدها» و«نباید»ها و «خوب» و«بد» با آنچه در فرهنگ شما تعریف شده، بسیار متفاوت به‌نظر می‌رسد. فقط با گذشت زمان و عادت‌کردن به شرایط جدید می‌فهمید همه مفاهیم اصیل اخلاقی و فرهنگی مشترک هستند و تفاوت‌ها در جزئیات و شیوه آموزش و نحوه رفتار است.
نسبت به فرهنگ جدید گشاده‌رو باشید. برای اینکه نیازهای خودتان و فرزندتان را برآورده‌کنید، باید فرهنگ جدید را بپذیرید.
کاری که باید بکنید:
ـ برای کودک کتاب بخوانید و او را با تاریخ و فرهنگ ایران آشنا کنید. فارغ از هر نوع ضعف فرهنگی، او می‌تواند نسبت به ملیت و فرهنگ خودش احساس خوبی داشته‌باشد. هرگز سعی نکنید او را از نژاد و ماهیت فرهنگی خودش دور‌نگه‌دارید. این مساله فقط در کودک احساس ضعف ایجاد میکند.
ـ آشنایی با فرهنگ جدید، فقط به‌عهده مدرسه نیست. به‌عنوان پدر یا مادر، کودک را با فرهنگ جدید آشنا کنید و نشان‌بدهید که تمایل به شناخت و یادگیری چیزهای تازه از فرهنگ جدید دارید. به او یاد بدهید چگونه بخشی از هردو فرهنگ باشد.
ـ خودتان را در دایره دوستان هم‌زبان محدود نکنید. دوستان تازه از ملیت‌ها و فرهنگ‌های تازه پیدا کنید. با آنها درباره تفاوت‌های فرهنگی حرف‌بزنید و از آنها کمک بگیرید.
ـ نظام آموزشی در کشورهای مهاجر‌پذیر برای کودکان مهاجر سازگار شده‌است. مربیان آموزشی برای کار با کودکان مهاجر آموزش دیده‌اند. آنها می‌دانند چطور باید کودک را با فرهنگ جدید تطبیق بدهند. بنابراین اگر سوال، نگرانی و مساله خاصی دارید اولین گروهی که می‌توانند برای حل و رفع‌آن به شما کمک کنند، مدیر و معلم‌های مدرسه هستند.
ـ در فعالیت‌های مدرسه شرکت کنید. ارتباط نزدیک با مدرسه، شما را با آنچه کودکتان در فرهنگ جدید می‌آموزد، آشنا میکند. در ایران شما تصویری کلی از آموزش‌های رسمی مدرسه، برنامه‌های فرهنگی و دینی مدرسه دارید. اما شناخت شما از آنچه واقعا در مدرسه یک کشور خارجی برای کودکتان اتفاق می‌افتد، محدود به گزارش‌های هفتگی یا ماهانه مدرسه و گزارش‌های پراکنده کودک است.
ـ ممکن است کودک در مدرسه به خاطر رنگ چشم، رنگ پوست، لهجه یا هر مورد دیگری آزار ببیند. پیش از هر واکنشی این موضوع را با معلم مطرح کنید و اجازه‌بدهید آنها حلش کنند. به او بگویید این موارد چرا اتفاق می‌افتند و چطور باید این احساس بد را با یک فکر منطقی از خودش دور کند. همیشه برای این موارد آماده‌باشید.
آموزش تنوع نژادی و گونه‌های فرهنگی به نوجوان‌ها
تنوع نژادی و گونه‌های فرهنگی موضوع جالبی است که می‌توانید به نوجوان‌ها آموزش بدهید. صرف‌نظر از اینکه آنها چه چیزی در این زمینه در مدرسه می‌آموزند، با فرزندتان درباره تفاوت‌های فرهنگی حرف‌بزنید.
یک نوجوان می‌تواند تفاوت‌های نژادی و فرهنگی را دقیقا از منظر نژاد و فرهنگ دیگری ببیند. هرآنچه او می‌آموزد از تحسین تا تحقیر نژادها و قومیت‌های دیگر، نگرش او به زندگی خواهد بود. به‌عبارت دیگر، هر برداشتی که شما اکنون به‌عنوان یک فرد بزرگسال از مفاهیم قومی، نژادی و فرهنگی دارید، محصول آموخته‌های شما در دوران نوجوانی است.
او راهش را بلد است
شما نباید به کودک خویشتن‌داری و تحمل نسبت به نژادها و فرهنگ‌های دیگر را بیاموزید. انسان‌ها با روحیه عدالت‌خواهی متولد می‌شوند. خشونت و هر نوع جهت‌گیری علیه انسان‌های دیگر در روند رشد یاد گرفته می‌شود. هیچ کودکی به دیگران آسیب فیزیکی یا روحی نمی‌زند. هیچ‌کودکی دیگران را مورد آزار کلامی قرار نمی‌دهد؛ مگر اینکه این رفتار را یاد گرفته باشد. وظیفه شما این‌است که روحیه عدالت‌خواهی را در فرزندتان زنده نگه دارید.
بی‌توجهی نکنید
زمانی که کودک از شما درباره تفاوت‌ها می‌پرسد، از فرصت استفاده‌کنید و هرآنچه دراین زمینه می‌دانید را توضیح بدهید. به‌او نشان بدهید که حرف زدن درباره تفاوت‌ها مهم است. این موضوعات بی‌اهمیت نیستند ،چون همه ما با گروه زیادی از مردم جهان متفاوت هستیم.
ارزش تفاوت‌ها
فرزند شما در مدرسه درباره تاریخ، گذشته و حال فرهنگ‌ها بسیار می‌خواند؛ اما در رفتار از شما الگو می‌گیرد. دیدگاه شما درباره قومیت‌ها، ملیت‌ها، مذهب‌ها، زبان‌ها و فرهنگ‌های دیگر، دیدگاه فرزندتان را شکل می‌دهد. اگر شما سیاهپوست‌ها را کثیف، عرب‌ها را ملخ‌خور می‌دانید، بی‌مذهب‌ها را مسخره‌می‌کنید یا به نماز‌خواندن سنی‌ها ایراد می‌گیرید؛ نمی‌توانید درباره جایگاه و ارزش تفاوت‌ها حرف بزنید.
نگاهی عمیق‌تر
هر تفاوتی در طبیعت و جهان قابل تحسین است. آموزش شما محدود به تفاوت‌ها و تنوع نژادی و فرهنگی نیست. هر تفاوتی در قومیت، جنسیت، سن و ناتوانی‌ها در آموزش مهم هستند. به فرزندتان یاد بدهید به تفاوت‌ها توجه بیشتری بکند. ذهن او را از حرکت در یک مسیرمستقیم و بی‌جهت باز دارید.
بازبینی
نگرش و دیدگاه خودتان را بازبینی کنید. اگر خیلی به پیشینه و تاریخچه افراد اهمیت می‌دهید و آنها را مرزبندی می‌کنید، اگر نمی‌توانید با مردم متفاوت ارتباط برقرار کنید و با آدم‌ها راحت نیستید، ابتدا باید نگرش خودتان را تغییر بدهید. برای یک دوره کوتاه رفتار خودتان را زیر نظر بگیرید. با آدم‌ها چطور حرف می‌زنید؟ آیا در توصیف افراد به نژاد و قومیت و مذهب اشاره می‌کنید؟ آیا به جای اینکه بگویید «دوستم رامسین» می‌گویید «دوست مسیحی‌ام»؟ دقیقا چه رفتاری را به کودکتان پیشنهاد می‌کنید؟
چرا دوست ندارد؟
ممکن است در محل زندگی شما تنوع نژادی و فرهنگی خیلی گسترده نباشد، با این حال کودک در تلویزیون، سینما و اینترنت این تنوع و تفاوت‌ها را می‌بیند و در مورد آنها اظهار نظر میکند. پیش می‌آید که او بگوید از فلان بازیگر خوشش نمی‌آید یا از مردم یک کشور بیزار است. اگر مطمئن هستید این دیدگاه، بیان دیگر دیدگاه و رفتار خود شما نیست، درباره آن با کودک حرف بزنید. در بحث‌ها باید بتوانید او را متقاعد کنید که نباید از فرد یا گروهی به خاطر رنگ‌پوست، نوع غذا‌خوردن، مذهب و... بیزار باشد.
رسانه‌ها، سفر و امکان مهاجرت، کودکان را خیلی زود با تفاوت‌های فرهنگی و نژادی آشنا میکند. برای کودکان امروز، امکان اینکه با افراد متفاوتی روبه‌رو شوند خیلی بیشتر از کودکان چند دهه قبل است. پس این فرصت در اختیار شماست تا بهترین چیزها درباره این تفاوت‌ها به او آموزش بدهید.
نظرها
حسین نجیبی
خیلی ممنون مطلب جالب وآموزنده ای بود.از دیدگاه من به عنوان یک پدر نگران چگونگی کنار آمدن وتفهیم تفاوت های فرهنگی یکی از موضوعات بسیار مهم وچالش بر انگیز است که باید در مورد آن دقت شایسته وبایسته را انجام داد.