در تاجیکستان چه می‌گذرد؟

درگیری‌ بین پلیس دولتی و مهاجمان مسلح در تاجیکستان در آستانه جشن استقلال این کشور باعث نگرانی‌های زیاد کشورهای همسایه و به ویژه کشورهای عضو سازمان مشترک المنافع شده است.

چهار‌شنبه ۹ سپتامبر، تاجیکستان بیست و چهارمین سالگرد استقلال خود از «اتحاد جماهیر شوروی» را جشن خواهد گرفت. یک هفته پس از این، شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان میزبان نشست نوبتی سازمان کشورهای مشترک المنافع خواهد بود.

روز جمعه چهارم سپتامبر، مناقشه‌ای مسلحانه بین نیروهای دولتی و گروهی که گفته می‌شود زیر نظر معاون وزیر دفاع بوده‌اند روی داد.  رسانه‌های دولتی نوشته‌اند که ژنرال نظرزاده، معروف به حاجی حلیم، با گروهی از طرفداران خود همراه با خودروی پر از اسلحه در یکی از جاده‌های دره رامیت نگه داشته شده و در این‌ جا بین این دو گروه تیراندازی رخ داده که در نتیجه آن هفده نفر کشته و پنجاه و شش نفر بازداشت می‌شوند. ژنرال نظرزاده که در زمان وقوع این درگیری همچنان در سمت معاون وزیر دفاع کشور بود، فرار می‌کند.

تحلیل‌گران سیاسی کشور در باره این درگیری که چند ده‌ کشته به جای گذاشت نظرهای متفاوت و حتی ضد و نقیضی دارند.

شاکرجان حکیموف، از تحلیل‌گران به‌نام تاجیکستان و معاون حزب مخالف سوسیال دموکرات، معتقد است که این درگیری می‌تواند در راستای توجیه بودجه زیاده از حد کشور برای تامین امنیت و در راستای ناامن نمایاندن کشور طراحی شده باشد. حکیموف در گفت‌وگو با «رادیو زمانه» گفت منبع‌هایی که از این درگیری‌ گزارش می‌دهند همه دولتی هستند و نمی‌شود بر اساس گفته‌های آنها تحلیل دقیق و عمیقی عرضه کرد.

با این حال برخی از کارشناسان داخلی کشور با نظری نزدیک‌تر به نظر رسمی، می‌گویند که دلیل اصلی این درگیری‌ها کودتای بی‌برنامه و کوته‌نگری گروه‌های مخالف داخل دولت به رهبری ژنرال عبدالحلیم نظرزاده بوده است.

به گفت‌وگو با شاکرجان حکیموف گوش دهید:

امام‌علی رحمان، در اظهارنظری عمومی اعلام می‌کند که ژنرال نظرزاده را با توجه به این اقدام از سمت خود برکنار کرده و او تحت تعقیب قرار دارد. گفته می‌شود ژنرال نظرزاده همچنان در داخل تاجیکستان مخفی است ولی احتمال می‌رود که به کشور همسایه افغانستان پناه ببرد. برخی نیز معتقدند او سرانجام به روسیه خواهد رفت.

اما با توجه به این که قبلا دولت روسیه مخالفان دولت تاجیکستان را به این کشور تحویل داده بعید است که ژنرال نظرزاده این ریسک را بپذیرد.

داداجان عطاالله، رهبر حزب مخالف "وطن‌دار" که خود مدتی در روسیه بوده اما از بیم استرداد به آلمان رفته است و از مخالفان سرسخت امام علی رحمان شناخته می شود، به «رادیو زمانه» گفت انگیزه‌های ژنرال نظرزاده سیاسی نبوده بلکه صرفا تجاری‌ست. عطالله معتقد است که ژنرال نظرزاده در فروش غیرقانونی و زیرزمینی اسلحه به گروه‌های مختلف در داخل افغانستان دست داشته و از خوف لو رفتن فعالیت‌های خود خواسته کشور را ترک کند و در این مرحله بازداشت شده است.

داداجان عطالله می‌گوید این رویداد گذشته از این که از بی‌انسجامی ساختار سیاسی تاجیکستان پیام می‌دهد، نشان‌دهنده دامنه فراخ مخالفان حکومت کنونی‌ نیز هست. او می‌گوید با این که انگیزه‌های ژنرال نظرزاده سیاسی نبوده، مردم عادی از او به عنوان مرد شجاع و ناترس نام می‌برند و در شبکه‌های اجتماعی او را قهرمان می‌خوانند.

به گفت‌وگو با داداجان عطاالله گوش دهید:

این اولین بار نیست در تاجیکستان بین نظامیان و گروه‌های مسلح داخل کشور درگیری روی می‌دهد. این بار نیز با این که تحلیل‌ها از درگیری روز چهارم سپتامبر ضد و نقیض است و هنوز انگیزه‌ و دلایل این درگیری و فرار ژنرال نظرزاده روشن نیست، حکومت تاجیکستان اعلام کرده که امنیت کشور برقرار و اوضاع تحت کنترل است.

آرامش و صلحی که رسانه‌های داخلی تلقین می‌کنند تا چه حد واقعیت دارد؟ آیا تاجیکستان کشوری آرام است و ثبات آن تحت کنترل دولت است؟ هم شاکرجان حکیموف و هم داداجان عطاالله معتقدند که نارضایتی مردم تاجیکستان بیشتر از آن است که در رسانه‌های دولتی و داخلی کشور انعکاس می‌یابد. محدود کردن فعالیت‌های تنها حزب اسلامی کشور و ممنوع کردن حضور با حجاب یا ریش اسلامی در سازمان‌های دولتی بیشترین مخالفت و اعتراض مردم عادی به همراه داشته است.

کاربران تاجیکستانی در شبکه‌های فیسبوک یک هفته است که از نگرانی‌های خود می‌نویسند. کاربران معترض از آن می‌نویسند که محدود کردن فعالیت‌های قانونی حزب نهضت اسلامی باعث زیرزمینی و خارج از کنترل شدن فعالیت‌های اسلام‌گرایان در داخل کشور خواهد شد. برخی هم در دفاع از آزادی عقیده و حق انتخاب عکس‌های خود را با ریش‌ اعتراضی منتشر کرده‌اند.

شاکرجان حکیموف دلیل اصلی نارضایتی مردم عادی را بی‌کاری و مهاجرت کاری اجباری عنوان می‌کند. او می‌گوید کشور تاجیکستان برای فرو کاستن از  اعتراضات بنیادی مردم باید به فکر بهبود دادن شرایط زیست و کار در داخل کشور باشد و به سیاست محل‌گرایی و خویشاوندپروری پایان دهد تا گروه‌های مخالف نیز بتوانند بر اساس قانون به فعالیت‌های خود ادامه دهند.

تاجیکستان، نهم سپتامبر سال ۱۹۹۱، بیست و چهار سال پیش، از «اتحاد جماهیر شوروی» جدا شد و خود را به عنوان کشور مستقل اعلام کرد. بین دیگر کشورهای سابق جماهیر شوروی، سیاست "درهای باز" تاجیکستان بارها مورد استقبال کشورهای اروپایی و جامعه جهانی قرار گرفته. اما این سیاست تا به حال مربوط به همکاری‌های کشور تاجیکستان با کشورهای خارجی بوده است، نه برای احزاب مخالف و گروه‌های دگراندیشی که در داخل کشور به طور محدود و در چارچوب مورد تایید دولت فعالیت می‌کنند.