سهم ایران از صنعت گردشگری چقدر است؟

۲۷ سپتامبر روز جهانی گردشگری است. بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان داراست. هر سال حدود چهار میلیون گردشگر خارجی به ایران سفر می‌کنند اما به گفته مسعود سلطانی‌فر،  رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تنها حدود یک میلیون نفر از آن‌ها در ایران هزینه می‌کنند و گردشگر به حساب می‌آیند.

ابراهیم پورفرج، رییس اتحادیه تورگردانان ایران هم آمار گردشگران ورودی به کشور را چهار میلیون و ۶۰۰ هزار نفر اعلام کرده است، اما معتقد است آمار توریست در سال گذشته بیش از پنج میلیون نفر بوده است.

او در گفت‌و‌گویی با روزنامه هفت صبح گفته است: «مردم دنیا ایران را می‌شناسند و بحث‌های آقای روحانی درباره امنیت و آرامش کشور برای گردشگران مشوقی بود که امسال ایران را برای سفر انتخاب کنند. هیچ چیز به اندازه امنیت برای گردشگران انگیزه ایجاد نمی‌کند.»

پورفرج گفته است: «با در نظر گرفتن حداقل هزار و ۵۰۰ دلار درآمد برای هر توریست خارجی در کشور، می‌توان گفت تاکنون از این طریق شش میلیارد دلار درآمد در سال گذشته عاید کشور شده است. اگر کارت بانکی در ایران قابل استفاده بود، هم محاسبه رقم خریدها آسان‌تر می‌شد و هم گردشگران می‌توانستند خرید بیشتری داشته باشند. برای مثال بسیاری از گردشگران علاقه دارند از ایران فرش بخرند اما با توجه به اینکه پول نقدشان کافی نیست، این امکان را ندارند.»

ایران از نگاه یک توریست

چند روزی بیشتر از آمدن نسیم به ایران نمی‌گذرد. او متولد آلمان است و برای اولین بار به سرزمین مادری‌اش آمده است. نسیم در پاسخ به این سوال که آیا در طول اقامتش در ایران سفر درون کشوری داشته است یا نه، به رادیو زمانه می‌گوید: «به شهرهای زیادی سفر کردم. از شمال ایران تا اصفهان، شیراز و ....»

او درباره نقاط ضعف و قوت صنعت گردشگری ایران می‌گوید: «راستش را بخواهید باید بگویم اگر اشتیاق به وطنم نبود در خانه می‌نشستم و به این سفر نمی‌آمدم. اینجا اولین چیزی که باعث آزار من شد، نظافت دستشویی‌ها بود. همیشه با خودم فکر می‌کردم توریست‌ها در مواجهه با سرویس‌های بهداشتی در ایران چه حسی بهشان دست می‌دهد. از حافظیه و سعدیه گرفته تا سواحل شمال ایران، استفاده از سرویس بهداشتی وحشتناک‌ترین تجربه‌ام بود. از سوی دیگر در مکان‌های عمومی مانند خیابان‌ها یا سرویس بهداشتی وجود ندارد یا بهداشت بسیار پایینی دارد. مسجدها در طول روز بسته هستند و فقط برای نماز باز می‌شوند در حالی که در دبی، ترکیه و مالزی مسجدها همیشه باز هستند و حتی برای استراحت می‌توانی واردشان شوی.»

او در ادامه می‌گوید: «دومین نقص اصلی مراکز گردشگری در ایران ضعف انتقال اطلاعات تاریخی مربوط به آن مرکز است. حجم اطلاعاتی که به زبان فارسی به گردشگران ارائه می‌شود بسیار بیشتر از اطلاعاتی است که به زبان انگلیسی وجود دارد. در حقیقت اگر راهنمای تور برای خارجیان وجود نداشته باشد، هیچ بروشوری به زبان انگلیسی وجود ندارد.»

نسیم به رادیو زمانه می‌گوید: «از دیگر مواردی که به نظرم مهم است، نحوه رفتار و برخورد کارکنان مراکز توریستی و هتل‌هاست. این طور به نظر می‌رسد که کارکنان هتل‌ها هیچ آموزشی در مورد چگونگی رفتار با مسافران خصوصا مسافران خارجی ندیده‌اند. بیشتر آن‌ها بی‌حوصله و خسته هستند و پاسخ مسافران را از سر رفع تلکیف ‌می‌دهند.»

این‌که کارکنان مراکز توریستی و هتل‌ها برای کارشان آموزش نمی‌بینند تا چه اندازه درست است؟

یکی از کارکنان هتل لاله در تهران، به رادیو زمانه می‌گوید: «من برای استخدام در این هتل آموزش خاصی ندیده بودم. پدر یکی از دوستان دوران دبیرستانم در این هتل کار می‌کرد و سفارش استخدام مرا به مدیر هتل کرد. این طور شد که به استخدام هتل درآمدم.»

نسیم اما معتقد است نقاط مثبت گردشگری در ایران همان جاذبه‌های تاریخی و باستانی است که در صورت نابودی آن‌ها فرهنگ و تاریخ ایران نیز نابود می‌شود: «جاذبه مکان‌های توریستی ایران فارغ از نقاط ضعف آن به اندازه‌ای بزرگ است که نمی‌توان چشم بر آن بست. ایران با همان جاذبه‌های تاریخی و باستانی‌اش ایران است و من افتخار می‌کنم که یک ایرانی هستم.»

گردشگری زیارتی در ایران

آماری‌های اخیر در مورد سفرهای توریستی به ایران نشان می‌دهند گردشگر‌های مذهبی و زیارتی شمار قابل توجهی ازمسافران به ایران را تشکیل می‌دهند. زائران عراقی در صدر این گروه قرار دارند.

بر اساس آمار ارائه شده، سال گذشته (۱۳۹۳) حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار عراقی به ایران سفر کرده‌اند که طبق گفته رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، این آمار نشان‌دهنده رشدی ۱۰ درصدی در مقایسه با سال پیش از آن است.

با این‌که عراقی‌ها در صدر جدول گردشگرانی قرار دارند که به ایران سفر می‌کنند، اما به گفته مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، این گزدشگران جزو «سامان نیافته‌ترین» گردشگرانی هستند که به ایران سفر می‌کنند.

عراقی‌ها عادت دارند آزاد و بدون تور و در بیشتر مواقع با هماهنگی حَمَله‌ها (کاروان‌برها)، واسطه‌ها یا دلال‌ها به ایران سفر کنند. آن‌ها هتل‌های خاص خود را دارند و خودشان برای سفر با راننده‌های اتوبوس هماهنگ می‌کنند و با بیمارستان‌های خاصی در ارتباط‌ند تا اگر برای درمان به ایران آمدند، مستقیم و بدون واسطه به آنجا مراجعه کنند.

سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بارها برای سامان‌دهی سفر گردشگران عراقی در ایران و تنظیم چرخه درآمدی آن برنامه‌ریزی کرده و طرح‌های مختلفی ارائه داده است، اما در مذاکره با مقام‌های عراقی نتیجه‌ ملموسی به دست نیامده است.

بیشترین سفر عراقی‌ها به شهر مشهد است.

زری فتحی، شهروند تهرانی، به رادیو زمانه می‌گوید: «آخرین باری که به مشهد سفر کردم، صحن حرم رضوی مملو از عراقیانی بود که به ایران سفر کرده بودند. آن‌ها هتل آپارتمان‌ها و مسافرخانه‌های مخصوص خود را داشتند و تقریبا کاری به کار ایرانی‌ها نداشتند.»

یکی از پزشکان عمومی بیمارستان امام رضا در مشهد هم به رادیو زمانه می‌گوید: «بیمارستان ما ماهانه پذیرای تعداد زیادی از عراقیانی است که برای درمان خود را به ایران و شهر مشهد می‌رسانند. عراقی‌ها معتقدند پزشکان ایرانی حاذق‌اند و معمولا برای بیماری‌های سخت به ما مراجعه می‌کنند و تا پایان دوره درمان هم در ایران می‌مانند.»

حسین ابراهیمیان، مالک یک شرکت در شهر مشهد به رادیو زمانه می‌گوید: «معمولا بخشی از این افراد علاوه بر حرم، از مجموعه‌های گردشگری مشهد مانند آرامگاه فردوسی و طرقبه هم بازدید می‌کنند.»

او با اشاره به اقامت طولانی این گردشگران که گاهی به ۱۰ تا ۲۰ شب هم می‌رسد، می‌گوید: «استفاده از این ظرفیت اگر با برنامه‌ریزی دقیقی همراه شود، می‌تواند نقش مهمی در شکوفایی بیشتر استان داشته باشد، چون با توجه به بی‌ارزش شدن پول ما در مقابل دلار، آن‌ها ترجیح می‌دهند هم تعداد روزهای بیشتری در مشهد بمانند و هم این‌که خرید زیادی از ما بکنند، به‌ویژه این‌که قیمت بسیاری از محصولات از جمله غذا و اقامت در مشهد حدود ۲۰ درصد ارزان‌تر از دیگر مناطق ایران است.»