عربستان به دنبال خروج از دردسر نفت

 طرح "چشم انداز ۲۰۳۰" که کابینه عربستان سعودی آن را دوشنبه ۲۶ آوریل تصویب کرد، برنامه‌ای برای بزرگترین اصلاحات اقتصادی و اجتماعی در تاریخ پادشاهی عربستان است. محور این برنامه، ایجاد «بزرگترین صندوق ذخیره ارزی دنیا»ست.

این طرح که تلاشی است برای مدرنیزه کردن عربستان، از سوی محمد بن سلمان، پسر پادشاه سعودی و رییس کمیته اقتصاد و توسعه این کشور تهیه شده و هدف اصلی آن، اصلاح نظام اقتصادی عربستان برای کاهش وابستگی به نفت است. تا سال ۲۰۲۰ باید درآمد این کشور از محل منابع غیر نفتی به ۱۰۰ میلیارد دلار برسد تا در نهایت در ۲۰ سال پیش رو، گردش بخش عمده‌ای از اقتصاد عربستان متکی بر چرخ نفت نباشد.

ضربه‌ای سنگین بر اقتصاد عربستان

درآمدهای حاصل از صادرات نفتی، مدت مدیدی ۹۰درصد از مجموع درآمدهای دولتی عربستان را تشکیل می‌داد. به دنبال سقوط قیمت نفت از بشکه‌ای ۱۱۰ دلار به زیر ۳۰ دلار در سال ۲۰۱۵، این نسبت به کمتر از ۷۰ درصد کاهش یافت؛ چیزی که سعودی‌ها را با کسری بودجه ۹۸ میلیارد دلاری روبرو ساخت.

حال عربستان می‌خواهد با طرح جدید، اقتصادش را چند وجهی کند و با ایجاد صندوقی جدید با حجم دو تریلیون دلار، صاحب بزرگترین صندوق ذخیره ارزی جهان شود. نیمی از سرمایه این صندوق در شرکت‌های خارجی و به طور عمده غیر نفتی سرمایه‌گذاری خواهد شد تا درآمدهای حاصل از این سرمایه گذاری‌ها به بزرگترین منبع پولی دولت بدل شوند.

اما پول ایجاد چنین صندوقی قرار است تا قسمتی از ذخایر ارزی خارجی و تغییر ساختار سرمایه گذاری های موجود تأمین شود. علاوه بر آن، بن سلمان می‌خواهد تا سال ۲۰۱۷ حدود پنج در صد سهام دولتی شرکت آرامکو را در بازار عرضه کند تا بخش دیگر منابع مالی لازم برای تشکیل بزرگترین صندوق ارزی جهان را فراهم آورد. ارزش این سهام حدود ۲ تریلیون دلار تخمین زده شده است.

بر اساس طرح "چشم انداز ۲۰۳۰" شرکت‌های مخابراتی و هواپیمایی، به علاوه خدمات سلامت که تا کنون برای شهروندان این کشور رایگان بوده، خصوصی می‌شوند. این طرح در شرایطی به تصویب می رسد که پادشاهی عربستان، اگرچه تا کنون به ندرت بدهی خارجی داشته، اما ناچار است امسال ۱۰ میلیارد دلار دیگر از بازارهای مالی بین المللی وام بگیرد.

تقلیل "یارانه‌های مقدس"

شاهزاده محمد بن سلمان اعلام کرده، دولت قصد ادامه کاهش یارانه‌ها را دارد. این یارانه‌ها تا به حال شهروندان سعودی را از پرداخت بخش عمده‌ای از هزینه‌های سوخت، آب، برق و خوراک اصلی معاف می‌کرد. پیش‌بینی شده، صرفه جویی ناشی از کم کردن این یارانه‌ها ۳۰ میلیارد دلار در سال باشد.

در کنار کاهش یارانه‌ها قرار است با اخذ مالیات بر ارزش افزوده از کالاهای لوکس و نوشابه‌هایی مانند لیموناد، در سال ۲۰۲۰، مبلغ ۱۰ میلیارد دلار بر درآمدهای دولت افزوده شود.

با اجرای چنین طرحی شاهزاده سعودی انگشت بر قانون نانوشته پادشاهی عربستان می‌گذارد؛ قانونی که اصل آن بر عدم دریافت هرگونه مالیات از درآمدهای فردی است.

اما گذشته از خصوصی‌سازی، کاهش یارانه‌ها و اخذ مالیات، طرح "چشم انداز ۲۰۳۰" ابعاد دیگری هم دارد. سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیارد دلاری در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، قرار است تا سال ۲۰۲۰ یک چهارم از نیاز انرژی در عربستان را تأمین کند تا مانعی در راه هدر رفتن ذخایر نفتی این کشور باشد. در حال حاضر، عربستان عادل یک چهارم از تولید نفتش را صرف نیازهای داخل کشور می کند.

امکانات بیشتر برای زنان و خارجی‌ها

در کنار اصلاحات اقتصادی، طرح بن سلمان، برنامه ریزی‌هایی را برای تغییرات گسترده در ساختار اجتماعی عربستان ترسیم کرده تا جامعه این کشور را مانند قطر به سوی جامعه‌ای دانش بنیان پیش برد؛ جامعه‌ای که بنابر ادعای شاهزاده، زنان در آن از موقعیت‌های شغلی بیشتری برخوردار می شوند.

بر اساس این طرح، خارجی‌ها از کشورهای عربی و مسلمان باید بتوانند در آینده با کسب گرین کارت بلند مدت، امکان اشتغال در این کشور را بیابند.

در عین حال، ایجاد دو میلیون فرصت شغلی تازه به ویژه برای نسل جدید تحصیل کرده در خارج، قرار است به یکی از بزرگترین چالش‌های عربستان تبدیل شود. در حال حاضر، یک نفر از هر دو نفر شهروند سعودی، کمتر از ۲۵ سال سن دارد و دو سوم از شاغلان این کشور با دستمزدهای بالایی که دولت نسبت به بخش خصوصی می‌پردازد، در استخدام دولت‌ قرار دارند.

دیپلمات‌های مقیم ریاض اما به اجرایی شدن و موفقیت عملی این اصلاحات چندان خوش‌بین نیستند. عربستان سعودی در گذشته بارها از طرح‌هایی برای کاهش وابستگی‌اش به نفت و افزایش شاغلان در بخش خصوصی خبر داده است. از سوی دیگر، ملک سلمان پس از نشستن بر مسند پادشاهی، تعداد زیادی از شوراهای مشورتی را ملغی کرده و قدرت را تنها در دو کمیته متمرکز کرده؛ کمیته اقتصاد و توسعه که پسرش آن را اداره می کند و کمیته مسائل امنیتی که به وزیر امور داخلی و ولیعهد عربستان، محمد بن نایف سپرده شده است.

قرار است جزییات ۵ سال آینده از طرح چشم‌انداز ۲۰۳۰ تا ماه ژوئن ارائه شود.

در همین زمینه