ادبیات نفرینِ منابع از دریچه تصاحب‌پذیری

چکیده

این بررسی انتقادی برای نخستین بار نشان می‌دهد که انگاره‌های اساسی نفرین/موهبت منابع طبیعی مستقیماً از «نظریه رشد مبتنی بر کالاهای صادراتی» وام گرفته شده است.

همچنین نوشتار حاضر با در نظر داشتن دو مسئله کلیدی، منحصراً بر تصاحب‌پذیری (appropriability) تمرکز می‌کند:

۱. تصاحب‌پذیری دارایی‌ها توسط دولت،

۲. تحرک دارایی‌ها برای جلوگیری از تصاحب.

در ادبیات پیشین نفرین منابع، تحرک در چارچوب مفهوم چپاول‌پذیری تعریف شده بود. تصاحب‌پذیری مربوط به دارایی‌های چپاول‌ناپذیرمانند نفت است که می‌تواند توسط دولت یا الیگارش‌های خصوصی در حال رقابت با یکدیگر تصاحب شود و نه توسط راهزنان و یا شورشیان. تحقیقات اخیر درباره نفرین منابع، با تمایزگذاری میان منابع متراکم و منابع غیرمتراکم به مسئله تصاحب‌پذیری پرداخته است. این بررسی نشان می‌دهد که این تمایزگذاری از نظریه «رشد مبتنی بر کالاهای صادراتی» وام گرفته شده است؛ و به جای تعریف منابع متراکم و منابع غیرمتراکم از منظر ویژگی‌های نهادی، آن را از منظر تمرکز/پراکندگی جغرافیایی تعریف کرده است.

با در نظرداشتن این نکته که نهادهای سیاسی، بازارها و انگیزه‌ها، مهمترین عناصر تعیین‌کننده تصاحب‌پذیری هستند، ادبیات نفرین/موهبت منابع می‌تواند در خدمت یک نظریه اثباتی عمومی دولت چپاول‌گر قرار گیرد.