باغ عباس‌آباد بهشهر: تلاش‌های دولتی برای سوداگری به قیمت نابودی میراث تاریخی و زیست‌بوم
با اینکه باغ ایرانی نمادی از تاریخ و معماری و هویت ایرانی است، سال‌هاست شهرداری بهشهر و دیگر نهادهای حکومتی، به‌دنبال ساخت‌وساز در محدوده آن برای کسب سود بیشتر هستند.
مصطفی رضیئی
تصویر از ویکی‌پدیا: باغ عباس‌آباد بهشهر با کمک یک سد تاریخی زنده است اما وقتی آب بالا می‌آید، برای بخشی از سال عمده کوشک باغ به زیر آب می‌رود.
باغ عباس‌آباد بهشهر باری دیگر در خطر خروج از فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است، چون ساخت‌وسازهای گوناگون در محدوده تاریخی آن، مقررات جهانی را زیر پا گذاشته است. این باغ تاریخی ساخت شاه عباس اول در حوالی سال ۱۰۲۱ هجری قمری در جنگل‌های هیرکانی، در ۱۳۹۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت و تنها چهار سال بعد، با حکم دادستانی مدیریت آن از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایران گرفته شد تا درنهایت شهرداری نوشهر مدیر مجموعه شد.
شهرداری هم برخلاف قرارهای پیشین برای حفظ این مجموعه به‌شکل باستانی‌اش، آن را به بافت شهری ملحق کرد و برنامه شهرک‌سازی در اطراف آن را بررسی کرد: یعنی نابودی جنگل برای گسترش شهر. زمینی هم که در نزدیکی باغ برای ساخت میهمان‌سرا (متل) اختصاص یافته بود تا به میهمانان این باغ خدمت کند، تبدیل به زمین‌هایی کوچک‌تر و ویلاهای غیرمجازی شد که با جدیت ساخت‌وسازشان دنبال می‌شود.
زنگ خطر خروج از میراث جهانی یونسکو
گزارش ۱۳ شهریور ایسنا با تیتر «زنگ خطر خروج میراث جهانی باغ عباس‌آباد بهشهر به صدا درآمد» با این جملات شروع می‌شود:
تنها اثر تاریخی ثبت جهانی مازندران به‌دلیل نبود مدیریت تخصصی و گسترش روزافزون ساخت‌وسازهای غیرمجاز در عرصه آن، اکنون با خطر خروج از ثبت جهانی یونکسو روبه‌رو است، این زنگ خطر اما از دو ماه قبل درست در روزهایی که ساخت‌وسازهای غیرمجاز در برابر ضوابط ملی و جهانی این اثر قد علم کردند، به اوج رسید.
گزارش ایسنا تاریخ معاصر این باغ پس از جمهوری اسلامی را یادآوری می‌کند. در ابتدای دهه ۸۰، ظاهرا اوضاع مرتب است. قراردادی ۳۰ ساله، باغ عباس‌آباد را از منابع طبیعی به‌عنوان مالک اراضی ملی می‌گیرد و اداره ایرانگردی و جهانگردی وقت واگذار می‌کند. محوطه کاوش و مرمت می‌شود. در این دوره زیرساخت‌های گردشگری مانند جاده، روشنایی، آب، رستوران، سرویس بهداشتی و نمازخانه به مجموعه اضافه می‌شود.
در ۱۳۹۰ هم مجموعه عباس‌آباد «به شماره ۱۳۷۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو» ثبت می‌شود اما در ۱۳۹۴، دادستانی قرارداد ۳۰ ساله را لغو می‌کند و دست ایرانگردی و جهانگردی از باغ کوتاه می‌شود یا آن‌گونه که ایسنا نوشت:
خروج مجموعه از اختیار میراث باعث از بین رفتن نظارت این نهاد به‌عنوان متولی مدیریت، حفظ و احیای میراث فرهنگی و گردشگری مازندران در این مجموعه تاریخی و درنتیجه آغاز نابسامانی در عباس‌آباد می‌شود.
مجموعه عباس‌آباد مدتی دست به‌دست می‌شود: مثلا در اختیار دهیاری و سپس پیانمکار شخصی قرار می‌گیرد. اسفند ۱۴۰۰ شهرداری مجموعه را در اختیار می‌گیرد اما درآمد مجموعه خرج خود باغ نمی‌شود «و عواید مالی مجموعه... به نهادی دیگر واگذار می‌شود». ایسنا می‌گوید «این نهاد دیگر» کیست. اما در شبکه‌های اجتماعی می‌گویند دست سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به اینجا هم رسیده است، برخی گزارش‌ها هم از نیروی انتظامی نام می‌برند، هرچند مدارکی ارائه نداده‌اند.
برنامه جنجالی شهرداری برای این باغ تاریخی
بر روی تصاویر ماهواره‌ای گوگل مپز که نگاه می‌کنید، جنگل‌های هیرکانی نزدیک به باغ عباس آباد جزو معدود مناطق بازمانده جنگلی است که همچنان دست‌نخورده باقی مانده است، البته تا زمانی که فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و دامداری و گسترش شهرها و روستاها، اجازه‌اش را بدهند. برای باغ عباس‌آباد، حفظ جایگاه تاریخی‌اش وابسته به بکر ماندن محیط اطراف آن است.
گزارش ایسنا تاکید می‌کند که قرار گرفتن این باغ در محدوده شهری، به دوست‌داران گسترش شهر اجازه این را می‌دهد تا حریم باغ خدشه‌دار کنند:
باغ عباس‌آباد تنها باغ ایرانی و غیرشهری ساخته‌شده در محیط برون‌شهری، کوهستانی و جنگلی است و براساس پرونده ثبت جهانی برای حفظ و بقاء هرگز نباید در محدوده شهری قرار گیرد. نکته مهم دیگر آن که هر گونه مداخله و دخل و تصرفی که سبب از بین رفتن یا زیر سوال رفتن اصالت و یکپارچگی اثر شود اکیدا ممنوع است، حال می‌توان تصور کرد که ساخت‌وساز غیرمجاز و الحاق آن به شهر بزرگ‌ترین خطر برای خروج مجموعه عباس‌آباد از ثبت جهانی است که با توسعه شهری این خطر جدی‌تر می‌شود.
چهار سال پیش، شهرداری بهشهر پیشنهاد الحاق این مجموعه به بافت شهری را ارایه داده است. در آن زمان، این پیشنهاد با مخالفت اداره کل میراث روبه‌رو می‌شود تا مرداد ۱۴۰۱ که شورای عالی شهرسازی و معماری اجازه الحاق باغ تاریخی عباس‌آباد را به حریم شهری می‌دهد. استاندار مازندران خواستار لغو این الحاق می‌شود اما مدیریت باغ همچنان در اختیار شهرداری بهشهر باقی می‌ماند.
ساخت‌وسازهای غیرقانونی به بهانه ساخت متل
بررسی‌های گزارشگر ایسنا نشان می‌دهد که دست‌کم ۱۰ ساخت‌وساز در محدوده باغ تاریخی عباس‌آباد صورت گرفته است، از جمله «ساخت یک فروشگاه تا چندین ساختمان» و ایسنا مشکل را مالکین خصوصی اعلام می‌کند که «طی سال‌های گذشته مالکان زمین‌های اطراف با قطعه‌بندی و فروش زمین‌های خود اقدام به ساخت‌وساز املاک شخصی در عرصه این اثر جهانی کرده»اند.
ایسنا اشاره به مجوزی از سال ۱۳۸۳ برای ساخت متل می کند اما «با گذشت ۱۹ سال، نه تنها متل ساخته نمی‌شود» بلکه زمین آن تکه تکه و به فروش می‌رسد:
مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که ملکی شخصی در بخشی از زمین مذکور ساخته شده و در فاصله اندکی از آن، ساخت غیرمجاز ساختمانی با متراژ نزدیک به ۲۰۰ متر با پی بتنی در عرصه مجموعه جهانی عباس‌آباد در حال انجام است.
ایسنا نوشت نبود مدیریت مناسب، راه را برای ویرانی تدریجی این باغ تاریخی باز گذاشته است:
در این بین دیگر حجم بالای گردشگران با رفتارهای غیرمسئولانه در نبود مدیریت نهاد متولی بر سرعت تخریب مجموعه افزوده و چهره و هویت طبیعی و تاریخی این اثر جهانی جای خود را به بند رخت‌های گردشگران، زباله‌های رهاشده در طبیعت، روشن کردن آتش روی آجرهای تاریخی و زیر درختان و مانند این‌ها داده‌است.
«شهرداری برنامه‌ای ندارد»
سال گذشته و در تصویب الحاق باغ عباس‌آباد، روزنامه پیام ما به‌سراغ روابط‌عمومی شهرداری بهشهر رفت و این پاسخ را از آن‌ها گرفت که «شهرداری به تکالیف و حقوق و اختیارات خود آگاه است» و «این جنجال‌ها بی‌اساس است»:
باغ عباس‌آباد، تنها باغ ثبت شده در فهرست جهانی باغهای صفوی ایران نیست و می‌دانید که این بناها عموما در محدوده شهری قرار دارند. اما تهدیدی برای خروجشان از فهرست یونسکو وجود ندارد. مگر شهرداری‌ها در مورد این ابنیه خودمختار عمل می‌کنند که حالا این نگرانی برای باغ عباس‌آباد وجود دارد؟ این مجموعه سال‌هاست که به حال خود رها شده است و هیچ گونه رسیدگی به آن به عنوان برند شهر بهشهر انجام نمی‌شود. به این نکته نیز توجه کنید که عباس‌آباد، در حریم شهری است نه محدوده شهر و قوانین و مقررات در این دو مورد بسیار متفاوت است.
یک ساختمان مورد اشاره شهرداری، ساختمان مقر شهرداری است که پیش‌تر کاخ دوران صفوی بوده است: «چهل‌ستون بهشهر» یا «کاخ شاه بهشهر» در بلوار شهید هاشمی‌نژاد این شهر، در مهر ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است. شاه عباس صفوی پیش‌تر در این کاخ از میهمانان خود پذیرایی می‌کرد.
در اهمیت باغهای ایرانی
در معماری معاصر، باغ ایرانی یکی انواع باغهای جهان است که آن را به‌عنوان یک مثال بارز، در کنار مدل‌های دیگری مانند باغ ژاپنی یا باغ رومی، بررسی می‌کنند. آب در باغ ایرانی نقش مهمی بازی می‌کند، برای همین در میانه باغ ایرانی که از بهشت (پردیس) الهام گرفته است، آب جاری است و استخر داریم.
اختلاف سطح با الهام از فرش ایرانی، در کنار عمارت بالا (کوشک) و عمارت پایین، بر پایه یک شکل هندسی منظم، باغ ایرانی را ساختاری آرامش‌بخش می‌کند که برای پیاده‌روی، تفکر و وقت گذراندن با دوست و آشنا، عالی است. نماد آن هم باغ شازده کرمان است که در میانه کویر، بهشتی بر پا کرده است.
باغ عباس‌آباد بهشهر از ساختار سنتی باغ ایرانی پیروی نمی‌کند و عمارت آن، مانند باغ شاه‌گلی (ائل‌گُلی یا دریاچه مردم) در تبریز که در زمان صفویان ساخته شد، عمارت اصلی را در میانه یک دریاچه قرار می‌دهد. باغ بهشهر از یک جنبه دیگر هم تاریخی است، اینکه باغ در عمق جنگلی تاریخی قرار گرفته است که ریشه جنگل‌های معاصر سرزمین‌های دیگر است و جانداران و درخت‌هایش منحصر به فرد هستند. تاریخی طبیعی که انگار برای شهرداری بهشهر به اندازه مجموعه تاریخی اهمیت دارد: باید دید چقدر از آن می‌توان سود کسب کرد.
نظرها
سهیل
سلام بر خلاف مطالب عنوان شده هیچ تغییر در قوانین محیطی آن بوجود نیامده است و افرادی که این مطالب را برای شما رسانه محترم اماده و ارسال کرده به صورت یکجانبه و کاملا با اهداف مشخص نگارش کرده قوانین میراث فرهنگی اجازه هیچگونه ساخت و سازی را در این محوطه نخواهد داد و شهرداری و هر ارگان دیگری در داخل شهر ها اجازه تغییر کاربری اراضی را ندارند چه برسد به خارج از محدوده شهرها