کارگران هنر، هنرمندان کارگر - پدرام و شب‌های روشن یزد

در خانواده موسیقی سنتی گوش می‌دادیم و من در شش هفت سالگی به سه‌تار علاقمند شدم و با همان هم شروع کردم به زدن و ادامه دادم و به تار و بعدش هم به بم‌تار رسیدم. در حال و هوای موسیقی سنتی بودم که نیمه سال‌های دهه ۱۳۸۰ به خوانندگی علاقمند شدم. صدایم اما به موسیقی سنتی نمی‌خورد. برای همین به گیتار روی آوردم و تا امروز هر دو ساز را با هم می‌زنم.

من هیچوقت موسیقی را به شکل خیابانی به‌عنوان سرگرمی یا حتی یک شغلِ درآمدزا نپذیرفتم. برای من، موسیقی خیابانی در قالب یک طرح مفهومی و یک طرح پرفورمنس‌آرت بوده است.

من هزار بار، هر روز، در خیابان‌ها، کوچه‌ها، پارک‌ها، متروها، ایستگاه‌های اتوبوس، ورودی سالن‌های کنسرت و هر جایی دیگری که امکانش بود، شمال، جنوب، شرق، غرب، نشستم و ساز زدم. هزار شب این کار را تکرار کردم و برای اجراهایم از مردم پول دریافت کردم. در این هزار شب با اقشار مختلف جامعه سروکار داشتم، از دخترک گُل‌فروش تا کارگر شهرداری. از آدم مرفه و پولدار تا مغازه‌داری که آخر شب کرکره‌اش را پایین کشیده بود و برمی‌گشت خانه. با تمام صنف‌ها و با تمام نسل‌های مختلف در این هزار شب برخورد داشتم و هر روز، صدها و هزارها چشم مرا می‌دید و می‌شنید.

در شب هزارویکم، یک فرش قرمز برای خودم پهن کردم و روی آن شروع کردم به ساز زدن. این‌بار به‌خاطر آنکه مخاطبم می‌ایستاد و به موسیقی من گوش می‌داد، من به او پول می‌دادم. در آن شبِ آخر، من سپاس‌گزار آن‌ها بودم که هزار شب موسیقی مرا شنیده و دیده بودند. این پرفورمنس حدود سه سال و خورده‌ای طول کشید.

یکی از شب‌ها، نمی‌دانم کدام شب بود، اما شاید بهترینِ شب‌ زندگی‌ام بود، یکی از آن «شب‌های روشنِ» داستایفسکی؛ دخترکِ گل‌فروشی که در میان جمعیت ایستاده بود و به صدا و ساز من گوش می‌داد، پس از پایان اجرا، دستش را توی جیبش کرد و دید یک اسکناس هزار تومانی و یک اسکناس پانصد تومانی بیشتر ندارد. احساس کردم که با خودش فکر کرد که این پول خیلی کم است. برای همین کمی تعلل کرد و بعد با یک شاخه گُلِ سرخ پیش آمد و آن را به من داد. این برای من ارزشمند بود و هنوز به عنوان بهترینِ خاطره موسیقیایی‌ام ازش یاد می‌کنم. همین تجربه‌های ناب است که مرا واداشته تا فارغ از نگاه اقتصادی، کار موسیقیایی‌ام را ادامه بدهم، به عنوان هنری که در آن مفهوم هم نقش داشته باشد. و من به خاطر عشقی که به این نوع هنر دارم، این کار را در راستای آن نگاه هنری‌ام ادامه داده‌ام.

با اینکه من تجربه تهرانم را در هیچ شهر دیگری دیگری نداشتم، اما کار را ادامه دادم. به شهر زادگاهم یزد برگشتم و این کار را در کافه‌ها و خیابان‌های یزد به‌ویژه بافت قدیمی یزد که ثبت جهانی یونسکو هم هست، ادامه دادم. و چه جایی بهتر از بافت قدیم یزد برای یک پرفورمنس‌آرت و شنوندگان متفاوتش از اقصی‌نقاط ایران و جهان. این لذتِ دیگرباره‌ای بود برای من که گویی در این بافت قدیمی، با هر نُت سفر می‌کردم به تاریخ‌های گم‌شده... و با شنونده‌های مختلف و ناشناس، سفر می‌کردم به شهرها و کشورهای گوناگون. سفری موسیقی‌وار، برای هم من، هم شنونده. اما آیا این حال و هوای موسیقی، برای همه مردم در شهرستان، تجربه‌ای نو و تازه و شنیدنی است؟

 فشارها در گذشته بسیار بود، بله من با مأمور دولت هم درگیری‌هایی داشتم در طول این سال‌ها، از جمله در طول هزارویک شبِ تهران. آن اوایل که برخوردها شدیدتر بود، هرچند رفته‌رفته از یک‌سو برخوردها کمتر شده و از سوی دیگر، سطح فرهنگی مردم هم البته در برخی شهرها بالاتر رفته و بیشتر به نوازندگان خیابانی توجه می‌کنند. پیش از این اما به نوازنده خیابانی به چشم یک گدا نگاه می‌کردند.

در بیشتر شب‌هایی که در بافت قدیمی ساز می‌زدم، شاهد این نوع نگاه‌ها بودم. به نظرم، براساس تجربه‌هایی که شخصا داشتم، فقط توی چندتا شهر، که من دیدم یا دوستانی می‌شناسم که در آنجا ساز می‌زنند، به شکل حرفه‌ای با نوازنده‌ها برخورد می‌شود و مردم نگاه خوبی دارند، از تهران که بگذریم، در رشت که بودم خیلی خوب بود، شیراز هم خوب بود، اصفهان تا حدودی خوب بود، و در یزد، به ویژه از سوی آن قشرِ سنتی و مذهبی، هنوز آن نگاه ترحم‌برانگیز و تمسخرآمیز هست که انگار شما تکدی‌گری و مُطربی می‌کنی در کنار خیابان.

در خیابان، در این صحنه بی‌مرز است که تو احساس رهایی می‌کنی؛ چون برای اجرایت نیاز نداری که از دالان‌های تاریک ارشاد و معاونت هنری عبور کنی، آن‌هم برای مجوزی که معلوم نیست به تو بدهند یا نه، یا آن تجربه برای تماشاگرانی که آنها هم نیاز نیست از دروازه‌ای عبور کنند که حجاب‌بان‌هایی به آنها بگویند روسری‌ات را بپوش. در این صحنه بی‌مرزِ آزادی است که برای هر طرف، این اجرا، تجربه بی‌نظیر و ماندگار و خاطره‌انگیزی می‌شود.

 خودِ من شخصاً، در این اجراهای خیابانی، لذتی وافر می‌برم، به‌ویژه دیدنِ مخاطبانی که در این وضعیت بد اقتصادی و زندگی پرمشغله‌یی که همه‌مان به‌نوعی درگیرش هستیم، دقایقی می‌ایستند، گوش می‌دهند، گاهی از تو و هنرت فیلم می‌گیرند، در فضای مجازی پخش می‌کنند یا با دوستان و خانواده به اشتراک می‌گذارند، و گاهی هم جلو می‌آیند و با تو واردِ گفت‌وگو می‌شوند، صدای همدیگر را می‌شنویم، و چیزی یاد می‌گیریم، و گاهی هم ممکن است رفاقتی شکل بگیرد. و اینها تجربه‌های نابی است که در اجراهای بزرگی که نیاز به مجوز دارد، وجود ندارد.

 من این صحنه بی‌مرز آزادی را از این زاویه دوست دارم، که می‌توانم با کمترین امکانات، در یک صحنه عمومی، هنرِ خودم را به صورت مفهومی ارائه بدهم. هنری که در آن، هیچ مرزی یا محدودیتی برای دیدن و شنیدنش وجود ندارد. و این در این روزهای سختی که کشور ما از سر می‌گذراند، تجربه‌ای است ناب برای هنرمند و مخاطب.