«صندوق جهانی بناهای تاریخی» و فهرست آثار در حال نابودی

جنگ، گردشگری و توسعه جزو مهم‌ترین عواملی هستند که میراث فرهنگی جهان را در حال حاضر تهدید می‌کنند. این نتیجه تازه‌ترین گزارش «صندوق جهانی بناهای تاریخی» است که در ماه اکتبر منتشر شد. در فهرست آثار نیازمند مراقبتی که به ضمیمه این گزارش منتشر شده است نام ۶۷ محوطه تاریخی در سرتاسر دنیا دیده می‌شود که توسط عوامل مختلف در معرض نابودی و یا از دست دادن ارزش‌های ویژه فرهنگی خود قرار گرفته‌اند. در میان این آثار نام شهر تاریخی ونیز در ایتالیا و همچنین آثار تاریخی سوریه و مالی نیز به چشم می‌خورد.

مهم‌ترین عواملی که در گزارش ۲۰۱۴ صندوق جهانی بناهای تاریخی به عنوان عوامل تهدیدکننده میراث فرهنگی جهان فهرست شده عبارتند از: جنگ و درگیری‌های مسلحانه، کمبود منابع، از دست رفتن سنت‌های فرهنگی و همچنین فشار ناشی از توسعه که خود شامل توسعه شهری و گردشگری است. فهرست منتشر شده توسط صندوق جهانی بناهای تاریخی به عنوان هشداری است به جامعه جهانی که هرچه سریع‌تر قدم‌های لازم را برای مقابله با این عوامل و همچنین محافظت از محوطه‌های در معرض خطر بردارند.

فهرست نیازمند مراقبت صندوق جهانی بناهای تاریخی ‌ـ ۲۰۱۴ (پی‌دی‌اف)

صندوق جهانی بناهای تاریخی یک سازمان غیرانتفاعی و خصوصی است که در سطح بین‌اللملی و برای حفاظت از میراث فرهنگی جهانی تلاش می‌کند. این سازمان در زمینه آگاهی‌رسانی، آموزش و همچنین پروژه‌های عملی مختلف برای مرمت و حفاظت آثار تاریخی در کشورهای مختلف جهان فعال است. صندوق جهانی بناهای تاریخی در سال ۱۹۶۵ و در نیویورک تأسیس شد، اما اکنون در نقاط مختلف جهان از جمله در کامبوج، فرانسه، بریتانیا، پرو، پرتغال و اسپانیا دفتر و شعبه دارد. این سازمان از سال ۱۹۹۶ تاکنون هر دو سال یک بار فهرستی با نام «فهرست مراقبت» از محوطه‌ها و آثاری که باید به طور ویژه تحت نظر قرار بگیرند منتشر می‌کند. این آثار می‌توانند شامل محوطه‌های پیش‌از ‌تاریخ و یا حتی آثار معماری مدرن و امروزی باشند.

بونی بورنهام، رییس صندوق جهانی بناهای تاریخی اعلام کرد فهرست جدید این سازمان که با نام فهرست سال ۲۰۱۴ منتشر شده دربرگیرنده آثاری از ۴۱ کشور جهان است که از یک‌سو به منابع مالی و از سوی دیگر به ایده‌ها و تفکرات جدید برای حفاظت احتیاج دارند. تهیه این فهرست با حمایت مالی شرکت «آمریکن اکسپرس»، یک شرکت بزرگ خدمات مالی و مسافرتی، انجام شده است. آمریکن اکسپرس در ۱۷ سال گذشته بیش از پانزده میلیون دلار به صندوق جهانی بناهای تاریخی جهت حفاظت از آثار فرهنگی در کشورهای مختلف کمک مالی کرده است.

جنگ و درگیری‌های مسلحانه در صدر عواملی قرار دارند که به گفته صندوق جهانی بناهای تاریخی اکنون حیات بسیاری از آثار فرهنگی در دنیا را به خطر انداخته‌اند. علیرغم تجربه‌ تلخ جنگ جهانی دوم و تجارب پس از آن در یوگوسلاوی سابق و عراق و با وجود معاهدات بین‌المللی مانند کنوانسیون لاهه، جنگ در سوریه و مالی بزرگ‌ترین خسارت‌ها را به فرهنگ این سرزمین‌ها وارد آورده است. از سال ۲۰۱۱ تاکنون صدها اثر تاریخی در سوریه به کلی تخریب شده و محوطه‌های باستانی فراوانی مورد غارت قرار گرفته‌اند. این وضعیت در کشور آفریقایی مالی نیز به دلیل جنگ بین گروه‌های شورشی و دولت اتفاق افتاد. صندوق جهانی بناهای تاریخی کلیه آثار فرهنگی و تاریخی سوریه و همچنین مالی را در فهرست نیازمند مراقبت خود ذکر کرده است.

اما به جز جنگ، آن‌چه بیش از همه حیات آثار فرهنگی را با خطر مواجه کرده عوامل اقتصادی و سرمایه‌گذاری ناکافی است. به همین منظور صندوق جهانی بناهای تاریخی نام بسیاری از محوطه‌‌ها و آثار را به این امید در فهرست خود قرار داده تا بلکه بتواند توجه بخش دولتی و سرمایه‌گذاران مختلف را به این آثار جلب کند.

در حالی که بخش قابل توجهی از آثار فرهنگی دنیا به دلیل کم‌توجهی و فقدان منابع مالی لازم در معرض خطر هستند، در مقابل آن‌ها برخی دیگر از مکان‌های تاریخی به دلیل فشار ناشی از توریسم و گردشگری به شدت آسیب دیده‌اند. شهر تاریخی ونیز در ایتالیا به دلیل تردد کشتی‌های غول‌آسای توریستی و پهلو گرفتن آن‌ها در بندرگاه ونیز با خطرات مختلفی از جمله مسائل زیست‌محیطی تهدید می‌شود به طوری که کیفیت زندگی در این شهر به دلیل هجوم گردشگران بسیار تنزل پیدا کرده است. در پنج سال گذشته میزان گردشگران ونیز به اندازه ۴۰۰ درصد رشد کرده و روزانه بیش از ۲۰ هزار نفر به این شهر زیبا و کوچک وارد می‌شوند.

فشار ناشی از توسعه و رشد اقتصادی بر آثار تاریخی یکی دیگر از تهدیدهای بسیار مهم است که نمونه برجسته آن را می‌توان در شهر یانگون در میانمار (برمه) دید. مرکز تاریخی این شهر زیبا اکنون برای ساخت و ساز مراکز تجاری و مسکونی جدید مورد هجوم شرکت‌های مختلف قرار گرفته و تخریب‌های وسیعی در آن رخ داده است. یانگون زمانی با معابد فراوان و همچنین معماری متأخر سده نوزدهمی خود یک شهر شاخص آسیایی از نظر فرهنگی بود. اما اکنون تخریب‌ها و ساخت و سازهای جدید در حال محو کردن چهره تاریخی آن هستند.

در برلین نیز این اتفاق به نوع دیگری در حال تکرار است. ده‌ها هزار چراغ گازی قدیمی که روشنایی بسیاری از خیابان‌های برلین را برای دهه‌های متوالی تأمین می‌کردند در حال ناپدید شدن هستند و جای خود را به چراغ‌های جدید می‌دهند. این چراغ‌های گازی یکی از ویژگی‌های شاخص شهری برلین بوده‌اند. نام این سیستم قدیمی تأمین روشنایی نیز در فهرست نیازمند مراقبت صندوق جهانی بناهای تاریخی دیده می‌شود.
این صندوق همچنین توجه ویژه‌ای به آثار معماری مدرن داشته است. آثار معماران پیشرویی مانند فرانک لوید رایت، یا دانشگاه کاراکاس در ونزوئلا و چندین اثر مدرن دیگر در فهرست جدید این سازمان قرار گرفته‌اند.

آثار تاریخی دیگر در کشورهای آرژانتین، مصر، عراق، پاکستان، ژاپن، چین، فرانسه، اسپانیا، بریتانیا، نیجریه، هندوستان و ترکیه در فهرست مراقبت صندوق جهانی بناهای تاریخی قرار دارند. این فهرست توسط گروهی از متخصصان بین‌المللی میراث فرهنگی در رشته‌های گوناگون باستان‌شناسی، معماری، تاریخ هنر و حفاظت تهیه شده است.