آخرین سرود برای پیکان

پیکان، فاتح بی‌رقیب خیابان‌های ایران در سال‌ها و دهه‌های گذشته حالا دیگر از خط تولید خارج شده است. اما بدون هیچ تردیدی هنوز ذهن و خاطرات جوانان قدیم را در اشغال خود دارد. اتومبیل پیکان تنها فقط یک اتوموبیل مونتاژ وطنی نبود، پیکان فرهنگ ویژه خود را نیز با خود به خیابان‌ها و به میان مردم آورد. ماشینی که همه از آن ایراد می‌گرفتند اما بسیاری به عشق خریدن آن پس‌اندازهای اندک خود را روی هم می‌گذاشتند. پیکان همچنین وسیله امرار معاش و زندگی برای بسیاری بود که ناگزیر بودند «مسافرکشی» را به عنوان شغل دوم و یا حتی تنها محل کسب درآمد خود انتخاب کنند.

پیکان اما خرده‌فرهنگ خاص خودش را نیز بازتولید و در سطح شهر می‌گستراند. خرده‌فرهنگ‌هایی مربوط به نوع سلیقه موسیقی و هنری. از این منظر تزئیناتی که به آن متصل می‌شد نیز هر کدام زبان گویای طبقه اجتماعی و سبک زندگی صاحب آن بود. پیکان محلی بود برای بحث‌های داغ سیاسی و اجتماعی در سال‌هایی که نه خبری از اینترنت و فیسبوک بود و نه شبکه‌های ماهواره‌ای. گوش سپردن به موسیقی ممنوعه نیز در پیکان‌سواری‌های دسته‌جمعی و در مسافر‌کش‌ها امکان‌پذیر بود؛ موسیقی‌ای که گاه یادآور کافه‌های تعطیل‌شده لاله‌زار بود و گاه تحفه‌ای که تازه از لس‌آنجلس به تهران رسیده بود. این‌ها همه با خاطرات این چهارچرخه سنگین آهنی گره خورده است: عشق و تمناهای جوانی، شور و بلوغ جنسی، جاده چالوس و سیزده‌بدر، و پدر کارمندی که دست زن و بچه‌اش را می‌گرفت و با پیکان مدل شصت به پارکی در یکی از محله‌های تهران می‌برد تا روز جمعه را با آش رشته و برنامه طنز «صبح جمعه با شما» سپری کنند و دلخوش باشند که بمب‌ها و موشک‌های صدام روی سر آن‌ها فرود نمی‌آید. پیکان برای آن نسل، هجوم همه این خاطرات است؛ خوب یا بد.

حالا این اتومبیل از رده خارج شده، و تاکسی‌ها و مسافرکش‌های تهران با ماشین‌های جدیدتری در خیابان‌ها جولان می‌دهند. با این حال گروهی از هنرمندان تصمیم گرفته‌اند آخرین سرود یا مرثیه را برای خاطرات مشترک ما اجرا کنند.

گروه «واپسین اجرا» در دومین تجربه مشترک خود به سراغ این آشنای قدیمی ما و پدران ما رفته است. گالری «زیرزمین دستان» در خیابان فرشته تهران از ۱۹ مهرماه تا روز ۲۹ مهر میزبان کار مشترکی از ۱۲ هنرمند بود. واحد خاکدان، سمیرا علیخانزاده، نامدار شیرازیان، علیرضا معصومی، رضا شریفی، عادل یونسی، مینا بزرگمهر، هادی کمالی مقدم، زهرا شفیعی، مد (MAD)، ژوبین میراسکندری و سوگل کاشانی هنرمندان واپسین اجرای شماره دو بودند. ایده‌پردازی و گرد‌آوردی نمایشگاه نیز بر عهده سوگل کاشانی، شاهین آرمین و ژوبین میراسکندری بوده است. این گروه پیش از این اجرا، یک کار اینستالیشن در خانه اردیبهشت تهران در شمیران نیز انجام داده بود؛ خانه‌ای که پیش از تخریب و ویرانی به محلی برای اجرای آثار هنری این گروه و پاسداشت خاطره اهالی محل تبدیل شد.

به گفته سوگل کاشانی، یکی از گردانندگان اصلی این اجرا، تم اصلی کار در واقع خداحافظی هنری با چیزهایی است که ما با آن‌ها خاطره داریم اما در مسیر توسعه به فراموشی سپرده می‌شوند و دیگر یادی از آن‌ها نمی‌شود. در این اجرا یک پیکان قدیمی در اختیار اعضای گروه قرار گرفت تا هر کدام روی بخشی از این اتومبیل کار کنند تا در نهایت یادبودی برای پیکان برگزار شود.

پیکان آهنی و زهوار در رفته‌ای که از گورستان ماشین‌های فرسوده به گالری زیرزمین دستان منتقل شده، تولیدی سال‌های دهه ۱۳۴۰ است. سوگل کاشانی از موتور آن آب‌چاله‌ای ساخته و مینا بزرگمهر و هادی کمالی مقدم به طور مشترک ویدیویی در مورد آن تولید کرده‌‌اند که از دریچه رادیاتور این پیکان به دنیا می‌نگرد.

سمیرا علیخانزاده نیز به سراغ آینه‌های پیکان رفته است و در اثری با نام «اجسام از آن‌چه در آینه می‌بینید به شما دورترند» با چیدمانی متکثر از آینه‌‌ها و با تصاویر چاپ شده روی آن‌ها مخاطب را دعوت می‌کند از میان این آینه‌ها و تصاویر به درون خاطرات خود سفر کند.

واحد خاکدان، نقاش و مجسمه‌ساز مشهور نیز در این نمایشگاه با ارائه «نان و فولاد» برداشت ذهنی خود را از خاطرات پیکان ارائه کرده است. نان سنگک‌های واحد خاکدان از صندلی عقب پیکان در هوا به پرواز در‌آمده‌اند و ذهن و خیال ما را به کوچه‌های قدیمی تهران می‌برند.

مد MAD، از دیگر هنرمندان این اجرای گروهی، یک گرافیتی تک‌رنگ روی شیشه بغل پیکان کار کرده است تا ارجاعی باشد به دیوارهای شهری که هر روز از پنجره‌‌های پیکان دیده می‌شد. عادل یونسی و زهرا شفیع نیز با اثری با نام «خیابان یک‌طرفه» نقاشی‌های پشت وانتی را بازسازی کرده‌اند.

در روز افتتاحیه این نمایشگاه که استقبال بسیار خوبی نیز از آن به عمل آمد برخی هنرمندان و چهره‌های فرهنگی شناخته شده مانند گلی امامی، لیلی گلستان و بابک کریمی نیز حضور داشتند.

پیکان اتومبیل خوبی نبود، کسی زیاد دوستش نداشت، اما حالا که به آن فکر می‌کنیم، چیزهای زیادی در زندگی سال‌های گذشته ما به آن پیوند خورده است. پیکان بخشی از زندگی جمعی ماست، و گروه واپسین اجرا این را به ما یادآوری کرده است.

گالری زمانه:

آخرین سرود برای پیکان