توان موشکی ایران و اقتصاد مقاومتی

در سالروز دیدار همافران ارتش شاهنشاهی با آیت‌الله خمینی در ۱۹ بهمن ۵۷، آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار فرماندهان و كاركنان نیروی هوایی ارتش ایران، بر خلاف معمول که می‌بایست اولویت های نظامی را با ارتشیان در میان بگذارد به موضوعی اقتصادی اشاره کرد و خاطر نشان ساخت که  قرار است در آینده نزدیک سیاست‌گذاری‌هایی را در زمینه "اقتصاد مقاومتی" ابلاغ کند.

وی در همین خصوص گفت: «آنچه كشور را نجات مي‌دهد، تكيه به نيروى داخلى و نگاه به درون است... سياست‌هاى اقتصاد مقاومتى هم در آينده‌ نزديكى ابلاغ خواهد شد.»

معنای ضمنی این سخن این است که وی در افق مذاکرات هسته‌ای، امیدی به گشایش اقتصادی نمی‌بیند. از این رو پرسش این است که مبنای چنین تصمیمی ناشی از چیست؟

حماسه اقتصادی که تحقق نیافت

مروری در گفته‌های علی خامنه‌ای، روشن می سازد که وی به تناسب افزایش فشار تحریم‌ها، مدل اقتصاد مقاومتی را از سال‌ها پیش مکررا مورد تاکید قرار داده بود. نخستین توصیه‌های خامنه‌ای برای به کار بستن اقتصاد  مقاومتی به سال ۸۶ باز می‌گردد. در واقع نامگذاری تک تک سال‌ها به نام‌هایی با مضامین اقتصادی، معرفی کردن مدل اقتصاد مقاومتی مورد نظر او بود.

نامگذاری سال ۸۸به سال "اصلاح الگوى مصرف"، سال ۸۹به نام سال "همت مضاعف و كار مضاعف"، سال ۹۰ به سال "جهاد اقتصادى" و سال ۹۱ به سال "توليد ملى و حمايت از كار و سرمايه‌ ايرانى" همگی در راستای تبین مدل اقتصاد مقاومتی مورد نظر خامنه‌ای بود. سال ۹۲ (سال انتخابات ریاست جمهوری) نیز وی این سال را به سال "حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی" نامگذاری کرد.

طراحی چنین مدلی از اقتصاد در واقع ریشه در نگرانی‌هایی داشت که وی از کارکرد تحریم‌ها برای "به ستوه آوردن مردم" می دید. ناظر به همین نگرانی، وی گفته بود: «برای مقابله با این فشارها باید "اقتصاد مقاومتی واقعی" بوجود آوریم... دشمنان ملت تلاش می‌كنند مردم را با فشارهای اقتصادی به "ستوه" بیاورند تا مردم این فشارها را ناشی از عملكرد دولت بدانند و رابطه دولت و ملت قطع شود.»

طراحی و سخن راندن از اقتصاد مقاومتی در حالی بود که جمهوری اسلامی ادعای بی‌تاثیر بودن تحریم ها و ادعای دور زدن آن‌ها را داشت. گذر زمان لازم بود تا بطلان هر دو این ادعاها بر همه حتی برای خامنه‌ای روشن شود.

سال ۹۲ که فرا رسید خامنه‌ای خود نیز به اثرگذاری اندک و ناچیز تحریم‌ها اعتراف کرد. وی در سحنرانی اول فروردین ۹۲ در مشهد گفت: «تحریم‌ها اثر گذاشته اما آن اثری را كه آن‌ها بدنبال آن بودند، نداشته است.»

حال اگر درفروردین ۹۲ ارزیابی خامنه‌ای از تحریم‌ها کم اثر بودن آن‌هاست، چرا می‌باید در ماه‌های منتهی به پایان این سال، مدل اقتصاد مقاومتی را دوباره پیشنهاد دهد؟ این پرسش آنگاه مهم است که  اولاً در سال ۹۲ حماسه سیاسی مورد نظر او یعنی انتخابات ریاست جمهوری با مشارکت ۷۲ درصدی مردم در کمال آرامش (بر خلاف سال ۸۸) انجام شد و ثانیا اندک گشایشی در رفع تحریم‌ها از دارایی‌های ایران در پی مذاکرات هسته‌ای انجام شده است.

اقتصاد مقاومتی چیست؟

برخی مشخصه‌های مدل اقتصاد مقاومتی مورد نظر خامنه‌ای، عبارتند از:

- مدیریت مصرف از جمله در مصرف بنزین.

- اتکا به تولید داخلی. خامنه‌ای در این خصوص توصیه کرده است: «قواى سه‌گانه سعى كنند هيچ توليد غير ايرانى را مصرف نكنند.»

- هدفمند كردن يارانه‌ها تا آنجا که خامنه‌ای مدعی شد این اقدام «مي‌تواند هم رونق ايجاد كند در توليد، در اشتغال و هم موجب رفاه شود.»

- استفاده‌ حداكثرى از زمان و منابع و امكانات.

- قطع وابستگی به نفت.

مداحان، اقتصاد مقاومتی را تبیین کنند

اقتصاد مقاومتی مورد نظر خامنه‌ای چنان بی‌پایه بود که هرگز هیچ یک از اقتصاددانان صاحب نام کشور در دفاع آن بر نیامدند. کار به جایی کشید که محمدرضا نقدی فرمانده بسیج دست به دامن مداحان شود تا آنان الگوی اقتصاد مقاومتی را برای مردم تبیین کنند.

او که گفته بود اقتصاد مقاومتي تكرار فرمول جنگ نامنظم است، به مداحان  گفت: «باید مداحان اهل بیت از منبرهای خود برای تبیین فرمایشات ولایت و انتقال نظریه اقتصاد مقاومتی به عموم مردم حداکثر استفاده را داشته باشند... اگر مداحان می‌خواهند از کربلا بگویند، باید بگویند اگر تهدید یا تحریم‌مان کنند، حتی اگر لب تشنه جان دهیم قطعا سازش نمی‌پذیریم.»

آزموده را آزمودن چرا؟

از سال ۸۶ به این سو که مدل اقتصاد مقاومتی در دستور کار نظام جمهوری اسلامی قرار گرفت، رفته رفته سستی آن روشن شد. ایده اقتصاد بدون نفت برای کشوری تک محصولی که نزدیک به ۸۰ درصد درآمد بودجه آن متکی به نفت است، بیشتر به یک شوخی شبیه بود تا یک طرح اقتصادی.

خامنه‌ای خود به مضحک بودن این سخن اشاره می‌کند و می‌گوید: «درآن زمان برخی آقایانی كه به تعبیر خودشان تكنوكرات هستند، در مقابل این سخن [اقتصاد بدون نفت] لبخند معناداری زدند و گفتند مگر چنین چیزی امكان دارد؟»

آمار و ارقام نیز نشان داد که نه سهمیه‌بندی نفت از مصرف بنزین کاست و نه طرح هدفمند کردن یارانه‌ها کارگر افتاد. وضعیت وخامت اقتصادی کشور تا بدانجا انجامید که رشد اقتصادی کشور در سال پایانی دولت احمدی‌نژاد به منفی ۵ درصد کاهش یافته بود.

اساسا تن دادن دولت حسن روحانی به مصالحه هسته‌ای با امریکا (که بدون چراغ سبز خامنه‌ای ناممکن بود)، نتیجه ناکارآمدی الگوی اقتصاد مقاومتی در برابر تحریم‌های فلج کننده از جمله تحریم نفتی و تحریم بانک مرکزی بود. این تحریم‌ها همچنان به قوت خود باقی هستند. با این حساب آزموده را آزمودن چرا؟

نگرانی امنیتی مبنای رویکرد دوباره به اقتصاد مقاومتی

تظاهرات دولتی  ۲۲ بهمن ۹۲ همراه با چند مانور نظامی- تبلیغاتی بود. در روز ۲۱بهمن، سپاه پاسداران دو موشک بالیستیکی پیشرفته خود را آزمایش کرد و سپس در راهپیمایی روز ۲۲ بهمن تراکت‌هایی را در میان مردم توزیع کرد با این مضمون که "ما مشتاق گزینه‌های روز میز هستیم". (گزینه های روی میز معمولا تعبیری است که امریکا برای اشاره به توسل به اقدام نظامی علیه ایران از آن استفاده می کند.)

در همین سیاق، حسن فیروزآبادی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران گفته است جمهوری اسلامی آماده "جنگ تعیین کننده" با آمریکا و اسرائیل است. به این ترتیب چنین فهمیده می شود که نیروهای مسلح ایران خود را آماده به رزم با امریکا نشان می دهند. اما چرا؟

سردار رحیم صفوی دستیار و مشاور عالی علی خامنه‌ای در برابر پرسش از صحت برخی مطالبات امریکا برای کاهش توان دفاعی موشکی ایران در جریان مذاکرات هسته‌ای، چنین مطالباتی را منکر نشد. وی فقط به این بسنده کرد که بگوید: «توان موشکی ما برای دفاع از ملت‌ و منافع‌مان و برای دفاع از آرمان‌‌های ماست و آنچه که لازمه دفاع باشد در اختیار داریم...آنها [آمریکایی‌ها] نمی‌توانند زیاده‌خواهی کنند.»

اینگونه واکنش‌ها از سوی تهران در پی آن بود که وندی شرمن معاون وزیر خارجه امریکا گفته بود موضوع موشک‌های بالستیک ایران را در توافق نهایی می گنجانیم. با این اظهارات طرف امریکایی عباس عراقچی معاون وزیر خارجه ایران تصریح کرد: «موضوع مذاکرات ما با ۵+۱ فقط  موضوع هسته‌ای است و وارد هیچ موضوع دیگری نخواهیم شد.مسائل دفاعی ایران قابل مذاکره و سازش نیست و از خطوط قرمز ما در هر مذاکره‌ای خواهد بود.»

همین اظهارات وندی شرمن بود که واکنش تند محمدی گلپایگانی، رییس دفتر خامنه‌ای را همراه داشت.وی به تندی گفت: «این خانمی که بیشتر به اسکلت شباهت دارد زیادی از ظرفیتش صحبت می‌کند، بداند همین جوانان ما بودند که امان از صدام در میدان‌های جنگ بریده بودند.»

نتیجه‌گیری

اعلام آمادگی رزمی برای جنگ با آمریکا از یک سو و رویکرد دوباره به اقتصاد مقاومتی در سخن خامنه‌ای از سوی دیگر، دو روی یک سکه هستند. این هر دو ناشی از یک واقعیت است و آن اینکه تهران در مذاکرات رو در روی خود با امریکا علاوه بر تعلیق برنامه غنی‌سازی با درخواست دیگری مواجه شده که آن عبارت است از کاستن از توان موشکی خود.

این نکته در سخنان خامنه‌ای  خطاب افسران نیروی هوایی بطور گذرا مورد اشاره قرار گرفت. او در این سخنرانی گفت: «آمريكايى‌ها در برخى از اظهارات و لفّاظى‌هايشان ميگويند ما دوست ملّت ايرانيم؛ دروغ ميگويند... ايران را تهديد مي‌كنند، آن‌وقت توقّع دارند كه "جمهورى اسلامى از قدرت دفاعى خود بكاهد"؛ اين خنده‌آور نيست؟ اين مسخره نيست؟ درعين‌اينكه تهديد مي‌كنند، درعين‌حال مي‌گويند شما قدرت دفاعى‌تان را كم كنيد.»

با ناکارآمد بودن مدل اقتصاد مقاومتی که امتحان خود را پس داده و در زیر فشار تحریم ها، پرسش این است که جمهوری اسلامی چگونه می خواهد تن به مطالبه جدید امریکا ندهد؟