آینده دارالفنون همچنان در ابهام

آینده عمارت دارالفنون که این روزها به خرابه شباهت پیدا کرده، همچنان در ابهام قرار دارد. احمد مسجد جامعی، رییس شورای شهر تهران، جمعه، ۹ اسفند (۲۸ فوریه) به منطقه ۱۲ تهران رفت و از بقایای عمارت دارالفنون بازدید کرد.

آقای مسجد جامعی جمعه هر هفته از محله‌های تهران بازدید می‌کند. هدف او از این «تهران‌گردی»‌ها شناسایی و کشف آثار تاریخی و میراث معنوی تهران است. او در آغاز «تهران‌گردی»‌هایش به خبرگزاری میراث فرهنگی گفته بود که از نظر او، پیش از حفاظت آثار تاریخی تهران، نجات‌بخشی این آثار در اولویت قرار دارد.

رئیس شورای شهر تهران پس از بازدید از مدرسه دارالفنون پیشنهاد داد که عمارت این مدرسه به موزه تعلیم و آموزش بدل شود. پیش از این، در شهریور ماه سال جاری، محمد علی نجفی، رییس مستعفی سازمان میراث فرهنگی از مدرسه دارالفنون بازدید کرده بود و وعده داده بود که این بنای تاریخی با حفظ ارزش‌های معماری‌اش بازسازی و به موزه تعلیم و آموزش بدل شود. قرار بود با حضور کارشناسان میراث فرهنگی و سازمان نوسازی و توسعه و تجهیز مدارس کشور برای بازسازی دارالفنون کمیته‌ای تشکیل شود. اما محمد علی نجفی در اثر مشکلات عدیده سازمان میراث فرهنگی استعفا داد و این کمیته هم تشکیل نشد.

دارالفنون در دوران ناصرالدین شاه قاجار به دستور میرزا تقی خان فراهانی به عنوان اولین دانشگاه مدرن ایران بنیان گذاشته شده. امیر نظام در جوانی سفری به روسیه کرده بود و به اهمیت معارف جدید واقف شده بود. سعید نفیسی درباره مدرسه دارالفنون می‌نویسد: «در این مدرسه قسمتی از تعلیمات متوسطه و قسمتی از تعلیمات عالیه را تدریس می‌کردند و یک شعبه طب، یک شعبه مهندسی و یک شعبه نظامی داشت و برای این‌کار معلم‌های فرانسوی و اتریشی و ایتالیایی و انگلیسی و آلمانی استخدام کرده بودند.»

از عمارت دارالفنون اکنون چیز زیادی بر جای نمانده و داخل عمارت بیشتر به یک خرابه شباهت دارد.

احمد مسجد جامعی پس از بازدید از بقایای عمارت دارالفنون گفت کارهایی در جهت مرمت این بنای تاریخی انجام شده، اما به گفته او هنوز کارهای زیادی باقی مانده است. همچنین هنوز ظاهراً اشیای باارزشی در این عمارت وجود دارد که نسبت به حفظ آنها باید کوشش شود. مسجد جامعی برای مثال از عکس امیرکبیر یاد کرد که حدود ۶۰ سال پیش مرمت شده و هنوز در خرابه‌های دارالفنون قرار دارد.

آقای مسجد جامعی بر آن است که سازمان میراث فرهنگی می‌بایست مسئولیت بازسازی بناهای تاریخی را به عهده داشته باشد. او در بازدید از دارالفنون بار دیگر تلویحاً به این موضوع اشاره کرد و گفت که تاکنون بازسازی عمارت دارالفنون به عهده وزارت آموزش و پرورش بوده اما وزارت آموزش و پرورش این بازسازی‌ها را مطابق ضوابط سازمان میراث فرهنگی انجام نداده است. رییس شورای شهر تهران در این‌باره گفت: «این بنا با آجر و چوب طراحی شده و در حال حاضر قسمت‌هایی در آن ایجاد شده که با روح آن سازگار نیست.»

عمارت دارالفنون را میرزا رضا مهندس‌باشی طراحی کرده و به دست محمد تقی معمارباشی ساخته شده است. سردر زیبای آن را نیز معمار معروف لرزاده طراحی و ساخته است و عنوان چشم‌نواز دارالفنون را خطاط معروف عبدالحمید ملک‌الکلامی ملقب به امیرالکتاب بر بالای آن نگاشته بوده است. ساخت بنای دارالفنون دو سال طول کشید و پس از اتمام در چهار طرف آن ۵۰ اتاق ساخته شد. در گوشه شمال شرقی آن تالار تئا‌تر احداث شد و بعد‌ها قسمت‌های دیگری نیز به این مجموعه افزوده شد.

مدرسه دارالفنون، یکشنبه ششم دی ماه ۱۲۳۰سیزده روز پیش از قتل امیرکبیر و با حضور ناصرالدین شاه، آقاخان نوری صدراعظم جدید و گروهی از دانشمندان و معلمان ایرانی و اروپایی با ۳۰ نفر شاگرد رسماً گشایش یافت. از گشایش دارالفنون در تاریخ ایران به عنوان سرآغاز مدرنیته یاد می‌شود.

کتابخانه مدرسه دارالفنون نخستین کتابخانه ملی ایران بود. به روایت سعید نفیسی در اتاقی با چهار ستون سنگی و طاق ضربی قفسه‌های شیشه‌ای از چوبی که رنگ زرد به آن زده و فتیله‌ای از رنگ سیاه داشت قرار داده بودند و چند صد کتاب چاپی را در آن جای داده بودند. این تنها کتابخانه‌ای بود که در آن زمان در ایران وجود داشت و دانش‌پژوهان و ادیبان می‌توانستند به کتاب‌های آن رجوع کنند. بسیاری از شخصیت‌های تاریخی مانند عباس اقبال آشتیانی که از نخستین معلمان ایرانی دارالفنون هم بود به این کتابخانه آمد و شد داشتند.

در دانشنامه «ایرانیکا» که به کوشش دکتر احسان یارشاطر، ایرانشناس نامدار در آمریکا منتشر می‌شود، فصلی هم به دارالفنون اختصاص یافته است.