«نوح» و طوفان خشم گروه‌های مذهبی

با آغاز نمایش جهانی فیلم «نوح» محصول کمپانی پارامونت به کارگردانی دارن آرونوفسکی، فیلمساز آمریکایی، دامنه اعتراض‌های گروه‌های مذهبی گسترده‌تر شده، تا آن حد که کمپانی سازنده فیلم مجبور به تدوین مجدد آن شد. با وجود آن‌که همچنان نمایش عمومی این فیلم در برخی از کشورهای اسلامی لغو شده، اما خشم گروه‌های تندروی مذهبی، در مجموع این فیلم را از نظر تجاری کامیاب کرده است.

«نوح» بر اساس افسانه «طوفان نوح» از کتاب «عهد عتیق» ساخته شده است. راسل کرو، بازیگر سرشناس استرالیایی نقش نوح پیامبر را بازی کرده و بازیگران شناخته‌شده‌ای چون جنیفر کانلی، اما واتسون و آنتونی هاپکینز دیگر نقش‌های اصلی فیلم را ایفا کرده‌اند.

فیلم «نوح» را دارن آرونوفسکی، فیلمساز شناخته شده آمریکایی کارگردانی کرده است. او در سال ۲۰۱۰ به خاطر فیلم «قوی سیاه» نامزد اسکار شد، اما این جایزه به او تعلق نگرفت.

آرونوفسکی فیلمنامه فیلم را به همراه اری هندل، فیلمنامه‌نویسی نوشته است که در نگارش فیلمنامه فیلم‌های «کشتی‌گیر» و «قوی سیاه» با او همکاری می‌کرد.

درستکاری و عدالت

آرونوفسکی از نوجوانی به افسانه «نوح» علاقمند بوده. به گفته او افسانه «نوح» نخستین داستان با موضوع پایان دنیاست که بسیاری از کودکی با آن آشنا می‌شوند. او تم اصلی داستان را عدالت و درستکاری می‌داند، اما باور دارد که در افسانه «نوح» در کتاب مقدس، عدالت و درستکاری تعریفی متفاوت دارد.

او می‌گوید: «موضوع رحمت و عدالت بخش مهمی از این فیلم است. زمانی که من و اری کار بر روی این پروژه را آغاز کردیم بارها و بارها کتاب مقدس را خواندیم. در کتاب مقدس نوح "درستکار" توصیف می‌شود اما این واژه به چه معناست؟ "درستکار" را به شکل‌های گوناگون می‌توان تفسیر کرد. ما با دین‌پژوهان و محققان درباره معنای این واژه صحبت کردیم و سعی کردیم به درک درستی از آن برسیم. سرانجام به این نتیجه رسیدیم که واژه "درستکار" در مفهوم مورد نظر کتاب مقدس، ترکیب متعادلی از عدالت و رحمت است. اری آن را اینطور تعریف کرد: اگر شما والدینی با عدالت بسیار زیاد باشید، فرزندتان را با سخت‌گیری‌هاتان از بین می‌برید؛ و اگر رحمت و بخشش شما زیاد باشد برخورد ساده‌گیر شما او را نابود خواهد کرد. بنابراین برای اینکه والدین خوبی باشید باید به تعادلی میان این دو بیابید. این تعادل، چیزی است که فکر می‌کنم در داستان نوح وجود دارد. در واقع این شبیه به آن اتفاقی است که خدا باعث آن می‌شود. به وجود آوردن "تعادل" و یافتن یک بیان سینمایی برای آن، ما را به داستان علاقمند می‌کرد.»

دشواری‌های تقدس‌زدایی از افسانه‌های مذهبی

بدین ترتیب آرونوفسکی که یهودی‌تبار است، تلاش کرده از یک داستان مذهبی، یک روایت سینمایی به‌دست دهد. اما روایت سینمایی او، گروه‌های مذهبی تندرو، به‌وِیژه مسلمانان را برآشفته است. به خاطر همین مخالفت‌ها، کمپانی پارامونت تصمیم به تدوین مجدد فیلم گرفت. اما آرونوفسکی با تدوین دوباره فیلم مخالفت کرد. پس از کشمکش‌هایی، سرانجام پارامونت رضایت داد که نسخه تدوین‌شده توسط کارگردان را در سینماهای جهان اکران کند. آرونوفسکی درباره مشکلات تدوین دوباره یک فیلم درام می‌گوید: «به گمانم اگر من یک فیلم کمدی یا ترسناک ساخته بودم، تدوین دوباره آن دشوار نبود. اما در یک فیلم درام، این‌کار خیلی سخت است و من آن را نمی‌پذیرم. نسخه مورد نظر من هرگز به نمایش درنیامده بود.»

این نخستین‌بار نیست که یک فیلم با موضوع مذهبی، مخالفت و اعتراض بنیادگرایان مذهبی را برمی‌انگیزد. فیلم‌های شناخته‌شده‌ای چون «محمد رسول‌الله» یا «الرساله» ساخته مصطفی‌ عقاد نیز با آن‌که از سوی برخی از علمای اسلام مورد تأیید قرار گرفته بودند دچار مشکل شدند و در برخی از کشورها نمایش این فیلم‌ها، اعتراض‌هایی را برانگیخت.

«مصائب مسیح» ساخته مل گیبسون نیز در هنگام نمایش عمومی با اعتراض گروه‌های تندرو مذهبی روبرو شد و به‌ویژه یهودیان به فیلم و تصویری که از آنها و نقش‌شان در به صلیب کشیدن عیسی تصویر می‌کند، اعتراض کردند. «مصائب مسیح» در مالزی سانسور شد و در اسرائیل نیز اگرچه نمایش آن ممنوع اعلام نشد٬ اما هیچ پخش‌کننده‌ای هم حاضر نشد فیلم را نمایش بدهد و چنین بود که این فیلم در اسرائیل بایکوت شد.

«آخرین وسوسه مسیح»، ساخته تحسین‌شده مارتین اسکورسیزی، از دیگر فیلم‌هایی است که در زمان نمایش عمومی در بسیاری از کشورها ممنوع یا سانسور شد و همچنان در کشورهایی چون فیلیپین و سنگاپور نمایش آن ممنوع است.

اما شاید جنجالی‌ترین فیلم در فهرست آثار ممنوع با موضوع مذهبی «زندگی برایان» از گروه کمدی «مونتی پایتون» است که داستان زندگی مسیح را به روایتی طنزآمیز به تصویر کشیده است.

فهرست فیلم‌هایی که به خاطر درونمایه مذهبی‌شان دچار سانسور شده‌اند، بسیار طولانی است و کشورهای مختلف برخوردهای متفاوتی نسبت به این آثار داشته‌اند. برای نمونه فیلم مشهور «بن‌هور» در زمان نمایش عمومی در کشور چین به دلیل اشاعه خرافات مذهبی ممنوع اعلام شد. «راز داوینچی» دیگر فیلمی بود که در هنگام نمایش عمومی با مخالفت گروه‌های تندرو مذهبی روبرو شد و حتی واتیکان برای ساخت قسمت دوم فیلم حاضر نشد به گروه اجازه فیلمبرداری در واتیکان را بدهد.

«دگما» یا «تعصب» ساخته سال ۱۹۹۹ میلادی کوین اسمیت نیز از فیلم‌هایی بود که خشم گروه‌های مسیحی را برانگیخت و اعتراض‌هایی نسبت به نمایش آن در گوشه و کنار جهان شکل گرفت. در زمان نمایش فیلم اسمیت٬ کارگردان آن حدود ۳۰ هزار نامه در مخالفت با فیلمش دریافت کرد و چندین بار نیز تهدید به مرگ شد.

هم‌نوایی پاپ با مسلمانان در مخالفت با نمایش فیلم «نوح»

حال «نوح» نیز اگرچه روایتی حماسی از این داستان مذهبی را به تصویر کشیده اما به سرنوشتی مشابه دچار شده است. فشارهای گروه‌های مذهبی بر این فیلم تا حدی پیش رفت که گروه سازنده تصمیم گرفتند که فیلم را برای پاپ نمایش داده و با او دیدار کنند. مسلمانان هم به دلیل تفاوت روایت فیلم با روایت اسلامی از افسانه «نوح» و به تصویر کشیده شدن چهره یک پیامبر با آن مخالفت کرده‌اند و نمایش فیلم در برخی از کشورهای اسلامی مثل اندونزی٬ قطر٬ بحرین و امارات متحده عربی ممنوع شده است.

دانشگاه «الازهر»، مرجع مذهبی مصر، نیز در فتوایی هرگونه مشارکت در ساخت یا نمایش این فیلم و آثاری مشابه آن را حرام اعلام کرده و خواستار ممنوعیت نمایش عمومی این فیلم شده است. الازهر در بیانیه خود نوشته است: «اینگونه فیلم‌ها بیانگر اهانت به اعتقادات و ارزش‌های اسلامی است و احساسات مسلمانان را تحریک می‌کند. نمایش چهره انبیا شرعا‌ً حرام است و هتک حرمت آشکار اصول شریعت اسلامی که قانون اسلامی مصر بر آن بنا شده است به شمار می‌آید.»

«نوح»؛ یک فیلم پرفروش

منتقدان نیز نظر متفاوتی نسبت به فیلم داشته‌اند، اما در مجموع به عنوان یک فیلم تجاری آن را خوب ارزیابی می‌کنند. جیمز براردینلی٬ منتقد «ریل‌ویوز» تنها دو و نیم ستاره از چهار ستاره خود را به فیلم داده است و با تحسین شخصیت‌پردازی فیلم و بازی بازیگران به‌ویژه راسل کرو٬ مهم‌ترین نقطه ضعف فیلم را استفاده بیش از حد از جلوه‌های ویژه کامپیوتری و شباهت به آثاری چون «ارباب حلقه‌ها» می‌داند. به گفته این منتقد در برخی از صحنه‌ها فیلم شبیه یک بازی کامپیوتری شده و تماشاگر را خسته می‌کند. در نقطه مقابل پیتر تراورس٬ منتقد «رولینگ استونز»، با دادن سه ستاره به فیلم با تعریف از بازی راسل کرو٬ جلوه‌های ویژه و کارگردانی فیلم را ستوده و آن را اثری جذاب و دیدنی معرفی می‌کند.

با این‌حال به نظر نمی‌رسد مخالفت‌های گروه‌های مذهبی با این فیلم چندان هم به ضرر آن تمام شده باشد. این حاشیه‌ها تبلیغات زیادی برای این به‌وجود آورده و بسیاری را کنجکاو کرده‌ که به تماشای آن بروند. «نوح» در نخستین هفته نمایش‌اش با فروشی حدود ۴۵ میلیون دلار صدرنشین جدول فروش شده است.

فیلم «نوح» به شیوه‌های سه بعدی و سه بعدی آی‌مکس به نمایش درمی‌آید.

گالری عکس: