باستان‌شناسان به یونسکو: «آثار جهانی ایران در خطر است»
جامعه باستان‌شناسی ایران از مدیرکل یونسکو خواسته است دولت را موظف به رعایت وظایف خود در قبال آثار ملی و جهانی ایران کند.
فرهنگ زمانه
بازدید ایرینا بوکووا، مدیرکل «یونسکو» از ایران به بحث‌های مختلفی در میان دست‌اندرکاران و علاقه‌مندان به آثار فرهنگی و تاریخی ایران دامن زده است.
در حالی که برخی نهادهای غیردولتی امیدوار بودند که بتوان از این فرصت نادر در جهت جلب نظر عالی‌ترین مقام سازمان یونسکو به مسائل و مشکلات میراث فرهنگی در ایران استفاده کرد، بازدید بوکووا از ایران در قالب برنامه‌ای فشرده و از پیش تعیین شده دولتی و تقریبا بدون حضور نهادهای مستقل و حتی خبرنگاران برگزار شد و هیچ نشست مطبوعاتی در طول این سفر انجام نشد.
سکوت رسانه‌ای و عدم پوشش مناسب این سفر فرهنگی مهم مورد انتقاد برخی رسانه‌های ایران نیز قرار گرفته است.
به گزارش «هنر نیوز» پیگیری رسانه‌های حوزه میراث فرهنگی مبنی بر درخواست نشست رسانه‌ای با مدیرکل یونسکو از جانب مدیر کل روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم نتیجه‌ای در برنداشت.
همچنین پیگیری‌های مستقل و رایزنی با کمیسیون ملی یونسکو در ایران نیز که معمولاً در سکوت خبری به سر می‌برد، برای دستیابی به اخبار حضور بوکووا در ایران بی نتیجه ماند.
بوکووا در دیدار پنج روزه خود از ایران به جز ملاقات با مقامات دولتی، از جمله رئیس جمهوری و وزرای امور خارجه، علوم و آموزش و پرورش و همچنین رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، از چند بنا و محوطه تاریخی نیز بازدید کرد. کاخ گلستان، ارگ بم، میدان نقش جهان، عمارت عالی قاپو و تخت جمشید جزو آثاری بودند که مدیرکل یونسکو در آنجا حضور یافت.
ایرینا بوکووا در بازدید خود از اصفهان از وضعیت میدان نقش جهان ابراز نارضایتی کرد. ایراد او بیشتر متوجه برگزاری نمایشگاهی توسط شهرداری در این میدان تاریخی بود. این نمایشگاه با نصب چادر و بلندگو در میدان نقش جهان همراه بود.
به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی، مدیرکل یونسکو با دیدن داربست‌های فلزی و صندلی‌های پلاستیکی که در میدان گسترده شده بود، پرسیده است:«میدان نقش جهان چون موزه‌ای گران‌بهاست، چگونه در موزه‌ای به این زیبایی چنین نمایشگاهی برگزار شده؟»
این انتقاد مدیرکل یونسکو از وضعیت نقش جهان، تنها موردی بود که رسانه‌ها، به جز تعاریف کلی بوکووا از میراث غنی ایران، توانستند آن را پوشش دهند.
نامه جامعه باستان‌شناسی ایران به بوکووا
با آن‌که در مدت حضور مدیرکل یونسکو در ایران فرصتی برای نهادهای غیردولتی و رسانه‌ها برای برقراری ارتباط پیش نیامد، اما تعدادی از انجمن‌های تخصصی با انتشار نامه سعی کردند، توجه سازمان یونسکو را به برخی از مهم‌ترین مسائل میراث فرهنگی در ایران جلب کنند.
«جامعه باستان‌شناسی ایران» به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و فراگیرترین تشکل‌های باستان‌شناسان، به همراه انجمن «دیده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبیعی» در نامه‌ای سرگشاده به مدیرکل یونسکو برخی از مهم‌ترین مشکلات میراث فرهنگی ایران را با او مطرح کردند.
در این نامه که در رسانه‌های مختلف منتشر شده است، «جامعه باستان‌شناسی ایران» ضمن اشاره به وجود طرح‌‌های مختلف توسعه و عمران از جمله سد‌سازی در ایران از سازمان یونسکو خواسته است «در کنار توجه به سرنوشت محوطه‌های میراث جهانی ترتیبی اتخاذ نماید تا دولت‌ها در قبال همه آثار میراثی خود –فارغ از اینکه جهانی‌اند یا ملّی- در سطوح بین‌المللی متعهد شوند».
به گفته برخی منتقدان، توجه برخی کشورها و سازمان‌های دولتی، از جمله سازمان میراث فرهنگی ایران، به تعداد محدودی از محوطه‌‌هایی که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند، گاه جنبه تبلیغاتی می‌یابد و مانع از توجه همه جانبه و گسترده به کلیت آثار تاریخی و فرهنگی در آن کشور می‌شود.
«وضعیت آثار ثبت جهانی نیز نامناسب است»
با این‌حال به اعتقاد «جامعه باستان‌شناسی ایران» حتا برخی از آثار ایران که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده‌اند با مشکلات و خطرات جدی روبهرو هستند.
برای نمونه، وضعیت میراث فرهنگی اصفهان با اجرای برنامه‌های توسعه‌ای نظیر احداث مترو و برنامه‌های شهری دیگر به شدت در خطر است.
همچنین «بم و منظر فرهنگی آن» هرچند طی سال گذشته از فهرست میراث در خطر یونسکو خارج شده و اقدامات خوبی در آن صورت گرفته، اما هنوز مشکلات خطرآفرین آن رفع نشده است.
در این میان می‌توان به توسعه روزافزون حلبی‌آباد و زاغه‌نشینی پس از زلزله بر روی گسل بم اشاره کرد که جزئی از عرصه اثر جهانی ارگ بم محسوب می‌شود؛ یا از نابودی تدریجی باغات در شهر به نفع احداث ساختمان‌های گوناگون یاد کرد.
سازه‌های آبی-تاریخی شوشتر و کاخ گلستان نیز هریک به نوبه خود با مشکلات مهم مشابهی دست و پنجه نرم می‌کنند.
کاخ گلستان در تهران که سال گذشته در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد، هم اکنون با خطر احداث یک مجتمع تجاری بلند مرتبه در حریم آن تهدید می‌شود.
به گفته کارشناسان میراث فرهنگی اگر ساخت و سازها در «سرای دلگشا» بدون رعایت ضوابط یونسکو ادامه یابد، احتمال حذف کاخ گلستان از فهرست میراث جهانی در سال‌های آینده جدی خواهد شد.
میراث ناملموس؛ عاملی برای نزدیکی یا جدایی ملت‌ها؟
توجه به مسائلی که در سال‌های اخیر بر سر ثبت تعدادی از آثار فرهنگی، به ویژه برخی آیین‌ها، نمادها و رویدادهای فرهنگی دیگر، در فهرست «میراث ناملموس جهانی» پیش آمد نیز خواست مهم فعالان میراث فرهنگی و باستان‌شناسان ایرانی است.
سال گذشته ثبت بازی چوگان توسط جمهوری آذربایجان انتقادهای فراوانی را در ایران برانگیخت.
منتقدان که طیف وسیعی از فعالان، پژوهشگران و روزنامه‌نگاران عرصه میراث فرهنگی را شامل می‌شدند، از یک سو به شدت سازمان میراث فرهنگی ایران و دفتر ثبت آن سازمان را به دلیل کم‌کاری در معرفی چوگان به عنوان یک بازی تاریخی با ریشه‌های مشترک ایرانی مورد انتقاد قرار دادند، و از سوی دیگر سازوکارهای یونسکو را برای ثبت برخی آثار که می‌تواند بین کشورها مختلف مشترک باشد، به چالش کشیدند.
«جامعه باستان‌شناسی ایران» و «دیده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبیعی» در نامه خود به ایرینا بوکووا از او خواسته‌اند «بستر‌ها و زمینه‌های لازم برای تعامل فرهنگی به جای رقابت‌های سیاسی بر سر مسایل فرهنگی فراهم آید تا به جای هویت‌جویی‌های افراطی و فرهنگ‌ستیز به همدلی و پذیرش اشتراکات فرهنگی-تاریخی و درک متقابل حرکت کنیم».
به گفته این انجمن‌های غیر دولتی، به عنوان مثال، یونسکو می‌تواند هر موضوع بحث‌انگیزی -همچون چوگان- را پیش از ثبت آن به سود یکی از مناطق این ناحیه، میان کشورهای ذینفع به بحث بگذارد.
«جنگ و توسعه نامتوازن عامل ویرانی میراث منطقه»
باستان‌شناسان ایرانی در نامه خود به یونسکو ضمن اشاره به برخی کاستی‌ها در راه حفاظت از میراث فرهنگی ایران، به مشکلاتی که به طور کلی محوطه‌های تاریخی را در منطقه آسیای غربی و خاور نزدیک تهدید می‌کند پرداخته و از جنگ و توسعه نامتوازن، به عنوان دلایل اصلی نابودی این میراث نام برده‌اند.
طی چند دهه اخیر، وقوع جنگ‌های ویرانگر در افغانستان، تاجیکستان، ایران، عراق، سوریه و کشورهای دیگر، آنچنان منجر به تخریب میراث بشری در این منطقه شده که به گفته نویسندگان این نامه «شاید در درازنای تاریخ بی‌سابقه بوده است».
سفر ایرینا بوکووا به ایران روز سه شنبه ۹ اردیبهشت در حالی پایان یافت که او ایران را تشویق کرد تا محور تاریخی اصفهان به طول ۶ کیلومتر را در فهرست میراث جهانی ثبت کند و خواستار تقویت نقش نهادهای غیر دولتی در حفاظت از آثار فرهنگی شد.
مقامهای دولتی ایران، از جمله مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران، این سفر را مثبت و سازنده دانسته و از گسترش همکاری‌های ایران با یونسکو ابراز خرسندی کردند. این در حالی است که فعالان میراث فرهنگی و باستان‌شناسان معتقدند فرصتی برای مطرح کردن دغدغه‌ها و نگرانی‌های خود در مورد تخریب آثار تاریخی ایران نیافتند.
در همین زمینه
نظرها
نظری وجود ندارد.