افزایش مالیات، راهکاری برای کاهش مصرف دخانیات

روز ٣١ ماه مه از طرف سازمان جهانی بهداشت به عنوان «روز جهانی بدون دخانیات» معرفی شده است. هر سال کشورهای مختلف دنیا با تکیه بر شعار ویژه اعلام‌شده توسط این سازمان، برنامه‌های آموزشی و فرهنگی مختلفی را برای کاهش مصرف انواع محصولات دخانی برنامه‌ریزی و اجرا می‌کنند.

در ایران هم هفته منتهی به روز ٣١ مه، یعنی محدوده چهار تا ده خردادماه به عنوان هفته ملی مبارزه با دخانیات انتخاب شده است. قرار بر این است که با کمک سازمان‌های مرتبط از جمله صدا و سیما، شهرداری‌ها، وزارت‌های آموزش پرورش و علوم  و در صدر همه آن‌ها وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تلاشی همه‌جانبه برای کاهش میزان مصرف دخانیات و اثرات زیانبار آن در ایران صورت گیرد.

بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت، در حال حاضر مصرف سیگار منجر به مرگ سالانه نزدیک به شش میلیون نفر در سرتاسر دنیا می‌شود. بیش از ۶٠٠ هزار مورد از این مرگ‌ها مربوط به کسانی است که مصرف‌کننده مستقیم سیگار نیستند و به صورت غیرمستقیم در معرض تنفس دود سیگار و سایر محصولات مشابه قرار می‌گیرند.

در صورت ادامه شرایط موجود می‌توان انتظار داشت در محدوده سال ٢٠٣٠ میلادی، تعداد قربانیان سالانه مصرف دخانیات به هشت میلیون نفر برسد. قربانیانی که بیش از ٨٠ درصدشان در کشورهای کم‌درآمد و یا با سطح درآمد متوسط زندگی می‌کنند.

افزایش مالیات دخانیات

سازمان جهانی بهداشت امسال نیز همچون سال‌های قبل شعاری ویژه را انتخاب کرده تا کشورهای مختلف دنیا با محوریت آن، برنامه‌های خود را برای این روز سازمان‌دهی و یکسان‎سازی کنند.

شعار امسال این سازمان برای روز جهانی بدون دخانیات که در واقع خطاب به مسئولان و تصمیم‌سازان کشورهای مختلف دنیا طراحی شده این است: «مالیات دخانیات را افزایش دهید».

بر اساس کنوانسیون سازمان جهانی بهداشت در زمینه کنترل دخانیات، کشورها بایستی در زمینه تعیین قیمت محصولات دخانیات و مالیات وارده بر آن‌ها سیاست‌هایی را اتخاذ کنند که منجر به کاهش میزان تقاضای این محصولات شود.

تحقیقات این سازمان نشان می‌دهد که اعمال مالیات‌های سنگین بر دخانیات به صورت ویژه بر کاهش مصرف آن توسط اقشار کم‌درآمد جامعه و پیش‌گیری از شروع مصرف سیگار توسط جوانان و نوجوانان موثر است.  بر اساس این مطالعات، افزایش ١٠ درصدی قیمت سیگار از طریق افزایش مالیات وارده بر آن، منجر به کاهش چهار درصدی مصرف آن در کشورهای با درآمد بالا و کاهش هشت درصدی مصرف در کشورهای با سطح درآمد متوسط و پایین شده است.

مالیات سیگار در ایران

اصل هشتم قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات که در سال ١٣٨۵ تصویب شده می‌گوید: «هر ساله از طريق افزايش ماليات، قيمت فرآورده‌های دخانی به ميزان ١٠ در صد افزايش می يابد. دو درصد از سرجمع ماليات مأخوذه از فرآورده‌های دخانی واريزی به حساب خزانه‌داری پس از طی مراحل قانونی در قالب بودجه‌های سنواتی در اختيار نهادها و تشكل‌های مردمی مرتبط به منظور تقويت و حمايت اين نهاد‌ها جهت توسعه برنامه‌های آموزشی، تحقيقاتی و فرهنگی در زمينه پيشگيری و مبارزه با استعمال دخانيات قرار می‌گيرد.»

شاید در نگاه اول و با محاسبه سرانگشتی قیمت سیگار در سال ١٣٨٥ با قیمت آن در سال ١٣٩٣ بتوان به افزایش بهای سالانه ١٠درصدی این محصول رسید. اما بخش اصلی این افزایش قیمت نه به دلیل افزایش مالیات بلکه به خاطر تورم سنگین این سال‌ها بوده که به خودی خود مثل تمامی محصولات و خدمات دیگر بر روی قیمت سیگار هم تأثیر گذاشته است.

پیگیری آمارهای سال‌های گذشته نشان می‌دهد این افزایش ١٠ درصدی مالیات متأسفانه در بسیاری از سال‌ها یا صورت نگرفته و یا به مقدار کمتری صورت گرفته است.

دکتر بهزاد دماری، رئیس واحد بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایسنا می‌گوید: «عملکرد ماده هشت قانون در زمینه افزایش ١٠ درصدی قیمت سالانه از طریق افزایش مالیات معلوم نیست. سیگار در کشور ما بسیار ارزان است اگر این ماده قانونی اجرایی می‌شد الان هر پاکت سیگار باید ١٥ تا ٢٥ هزار تومان و حتی بیشتر باشد.»

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که حجم وسیعی از سیگار وارداتی به داخل ایران از طریق قاچاق وارد کشور می‌شود و در نتیجه امکان نظارت و دریافت مالیات از این بخش وجود ندارد.

نگاهی به سایر مواد قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات

مشکلات و کم‌کاری‌ها تنها به ماده هشت قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات منتهی نمی‌شود. به عنوان مثال در ماده ٩ آمده است: «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، موظف است فعاليت‌های پيشگيرانه، درمان و توانبخشی افراد مبتلا به مصرف فرآورده های دخانی و خدمات مشاوره ای ترک دخانيات را در خدمات اوليه بهداشتی ادغام و زمينه‌های گسترش و حمايت از مراکز مشاوره‌ای و درمانی غير دولتی ترک مصرف مواد دخانی را فراهم نمايد.»

این در حالی است که طبق آمار ارائه شده توسط وزارت بهداشت، در حال حاضر برای پنج میلیون و ٣٠٠ هزار نفر سیگاری در ایران، تنها ٧٠ تا ٨٠ کلینیک ترک سیگار فعال داریم و این به معنی عدم اجرای صحیح این ماده قانونی است.

در این زمینه بسیاری از کارشناسان، مشکل اصلی را به بودجه‌های اختصاص‌یافته اما تحقق‌نیافته ربط می‌دهند.  اظهارات سیامک مره‌صدق، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، می‌تواند تا حد زیادی شرایط موجود را توضیح دهد. او می‌گوید: «از سال ٨٥ تا پایان سال ٩٢، در مجموع فقط حدود ١٠٠ میلیارد تومان مالیات سیگار به بخش درمان اختصاص پیدا کرده است، در حالی که ]طبق قانون[باید در طول این سال‌ها هزاران میلیارد تومان در این زمینه خرج می‌شد.»

ماده ١٢ قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات نیز به ممنوعیت فروش سیگار به افراد زیر ١٨ سال مربوط است که با اطمینان می‌توان گفت توسط اغلب فروشندگان سیگار رعایت نمی‌شود.

در حالی که حجم وسیعی از فروشندگان سیگار را به خصوص در شهرهای بزرگ، نوجوانان سنین زیر ١٨ سال شاغل در دکه‌های روزنامه‌فروشی یا سوپرمارکت‌ها تشکیل می‌دهند، نمی‌توان انتظار داشت تا چنین فروشندگانی توان امتناع از فروش سیگار به هم‌سن و سالان خود را داشته باشند.

همچنین در مورد اجرای صحیح موضوع ماده ١٣، یعنی ممنوعیت مصرف دخانیات در ادارات دولتی و اماکن عمومی، نیز شبهه‌های زیادی وجود دارد. اگرچه در متن قانون برای متخلفان، جریمه‌های نقدی مشخصی در نظر گرفته شده اما باید دید تا کنون و ظرف این چند سال که از اجرایی شدن این قانون می‌گذرد چند نفر به علت تخلف از این ماده با جریمه‌های نقدی روبرو شده‌ا‌ند.

سود اصلی فروش سیگار به جیب دولت می‌رود

بر اساس آمارهای ارائه شده توسط مسئولان شرکت دخانیات کشور، سالانه حدود ٦٠ میلیارد نخ سیگار در ایران مصرف می‌شود که از این میان حدود ٤٠ هزار نخ تولید داخل است.

معصوم نجفیان مدیر عامل شرکت دخانیات سال گذشته در نشستی خبری به رسانه‌ها گفت: «مصرف سالانه سیگار در ایران سالانه بالغ بر ٤٥٠٠ میلیارد تومان می‌شود که از این مقدار ١۵٠٠ میلیارد تومان آن مربوط به ارزش سیگارهای وارداتی و تولید مشارکتی، ٥٣٠ میلیارد تومان آن مربوط به فروش شرکت دخانیات و ٢۵٠٠ میلیارد تومان آن مربوط به فروش سیگارهای قاچاق می شود. با این حساب سهم سیگارهای قاچاق در بازار داخلی از نظر ارزش به ٥٥ درصد می‌رسد.»

با این حال باید گفت علی‌رغم خصوصی شدن صوری شرکت ملی دخانیات، همچنان سود اصلی مصرف سیگار تولید داخل کشور به جیب دولت وارد می‌شود.

از طرف دیگر متولی مبارزه با دخانیات و کاهش مصرف آن نیز خود دولت است. به عبارت دیگر دولت از یک طرف سیگار را تولید می‌کند و با فروش آن به مردم کسب درآمد می‌کند و از طرف دیگر بایستی تلاش کند با تصویب و اجرای قوانینی اقتصادی مثل افزایش مالیات و یا راه حل‌های فرهنگی، سبب کاهش مصرف سیگار شده و در کنار آن‌ها بودجه درمان بیماری‌های ناشی از مصرف سیگار را نیز تأمین کند.

با این تفاصیل و با وجود چنین تناقض‌هایی به راحتی می‌توان دلایل اجرایی نشدن طرح‌هایی از جمله طرح افزایش مالیات بر سیگار و اختصاص آن برای مبارزه با سیگار را حدس زد.

توصیه‌هایی برای ترک سیگار

گذشته از تمامی آمارهای ارائه شده باید بپذیریم که استعمال دخانیات یک انتخاب شخصی است که توسط تک‌تک افراد سیگاری صورت می‌پذیرد. ترک سیگار نیز به همین ترتیب می‌تواند یک تصمیم شخصی باشد که تا امروز توسط میلیون‌ها نفر در سرتاسر دنیا صورت پذیرفته و خوشبختانه در بسیاری از موارد نیز با موفقیت کامل توأم بوده است.

واقعیت این است که مهمترین روش برای دور ماندن از عوارض دخانیات این است که هیچگاه اولین سیگار را روشن نکنید. با این حال، ترک سیگار نیز هرگاه اتفاق بیفتد می‌تواند تغییرات مثبت مهمی در وضعیت سلامت حال و آینده شما ایجاد کند.

نکته اولی که در هنگام ترک سیگار باید در نظر داشته باشید این است که این کار چندان ساده نیست. نیکوتین یک ماده اعتیادآور است و مثل هر ماده اعتیادآور دیگر، ترک آن شما را دچار عوارضی خواهد کرد که ممکن است از فردی به فرد دیگر و در شرایط مختلف تا حدودی متفاوت باشند.

اما علائمی که به صورت شایع و در اغلب افراد به هنگام ترک سیگار رخ می‌دهند عبارتند از احساس نیاز شدید به نیکوتین، عصبیت، تحریک‌پذیری، ناامیدی، اضطراب، افسردگی و افزایش وزن.

مطالعات انجام شده نشان می‌دهد حدود نیمی از افراد در هنگام ترک سیگار حداقل دچار چهار مورد از این علائم می‌شوند.  علاوه بر این علائم رایج ممکن است نشانه‌هایی مثل گیجی و سردرد نیز در شما دیده شود. اما نکته مهم این است که تمامی این علائم به مرور زمان از بین خواهند رفت.

اجتناب از محرک‌ها

محرک به هر آنچه گفته می‌شود که سبب تحریک شما به مصرف دوباره دخانیات شود. طبعاً این موضوع در افراد مختلف و بسته به تجارب و شرایط زندگی متفاوت است. اما به صورت کلی قرار گرفتن در کنار افراد سیگاری، حضور در شرایط استرس‌زا، اضطراب، نوشیدن قهوه و چای و بیکار بودن از شرایط شایعی هستند که محرک روی آوردن دوباره به سیگار هستند.

بنابراین دوری از انواع محرک‌هایی که نام بردیم و همه چیزهای دیگری که در شما میل به کشیدن سیگار را زنده می‌کنند قدم مهم دیگری است که باید در راه ترک سیگار بردارید. فراموش نکنید شاید ترک سیگار مهم‌ترین و موثرترین اقدامی باشد که شما می‌توانید برای بهبود سلامت خود و خانواده‌تان انجام دهید.