تهدید امنیت و سلامت غذایی شهروندان ایرانی

شیر و مواد لبنی آلوده به روغن پالم، برنج‌های وارداتی آلوده، سبزیجات و صیفی‌جات آبیاری شده با فاضلاب، گوشت‌های وارداتی تاریخ مصرف گذشته و شیرهای مخلوط شده با وایتکس و مواد شوینده تنها بخشی از پرونده قطور مواد غدایی غیرایمن در ایران است.

در سال‌های گذشته بارها خبرهایی مبنی بر ناسالم و غیر استاندارد بودن مواد غذایی در ایران منتشر شده و مسئولان دولتی در بهترین حالت وعده پیگیری موضوع را داده‌اند.

بهار ۱۳۸۹و پس از پیگیری کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، سرانجام دولت پذیرفت که هشت نوع برنج وارداتی به ایران، غیربهداشتی و آلوده به سرب است. مجلس شورای اسلامی ایران زمستان سال ۸۸ در گزارشی از واردات برنج‌های آلوده به ایران انتقاد کرد و خواستار پیگری سازمان‌های مسئول در خصوص تامین سلامت غذایی شهروندان شد.

پرونده برنج‌های آلوده یک‌بار دیگر در سال ۹۲ در دستور کار نهادهای نظارتی قرار گرفت و سرانجام سازمان غذا و دارو اسامی هشت برنج آلوده را اعلام کرد.همان زمان که بحث بر سر برنج‌های آلوده بالا گرفت، مدیرعامل میادین میوه و تره‌بار تهران گفت: «مرغ‌هایی که در تهران توزیع می‌شود دارای ۴۷ درصد سرب و ۱۷ درصد کادمیوم هستند.»

گوشت‌های اوکراینی آلوده به مواد رادیواکتیو یکی دیگر از پرونده‌های گشوده شده برای مواد غذایی غیرسالم در مجلس شورای اسلامی است. در حالی‌که نمایندگان مجلس از بررسی و تائید آلوده بودن این گوشت‌ها سخن می‌گفتند، سازمان نظام پزشکی و سازمان انرژی اتمی هرگونه آلودگی گوشت‌های اوکراینی را تکذیب کردند.

چای‌های آغشته به مواد شیمیایی هم که از سوی نماینده آمل در مجلس مطرح شد، هم‌چنان بدون اقدام خاصی از سوی نهادهای نظارتی و دولتی همچنان در بازار ایران توزیع می‌شود. علاوه بر این موارد، آبیاری زمین‌های کشاورزی با فاضلاب در تهران و شهرستان‌ها و تولید محصولات کشاورزی آلوده هم از دیگر مواردی است که به تولید مواد غذایی آلوده و ناسالم انجامیده است. به گفته مدیرکل سازمان حفاظت محیط زیست تهران، «حداقل ۳۰ درصد زمین‌های کشاورزی این استان با فاضلاب آبیاری می‌شوند.»

واردات ارزان و تهدید سلامت غذایی شهروندان

در واکنش به همه این خبرها، مسئولان دولتی تنها دو بار اقدام عملی را در دستور کار قرار داده‌اند. اعلام اسامی برنج‌های آلوده و مواد لبنی آغشته به پالم تنها اقدام عملی مسئولان دولتی و نهادهای نظارتی بوده است. با این حال این محصولات همچنان در بازار ایران توزیع و مصرف می‌شوند.

مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در گزارش چشم‌انداز امنیت غذایی در جمهوری اسلامی ایران، افزایش واردات و کاهش خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی را یکی از دلایل کاهش امنیت غذایی اعلام کرده است. بر اساس این گزارش میزان خودکفایی ایران در تولید محصولات کشاورزی در دهه گذشته کاهش یافته و تامین مواد غذایی به واردات وابسته شده است.

این گزارش با گزارش گمرک همخوانی دارد. چرا که در یک دهه گذشته مواد غذایی در رده‌های نخست کالاهای وارداتی به ایران قرار دارد. بنا بر گزارش مجمع تشخیص مصلحت نظام، در پایان برنامه سوم توسعه میزان خودکفایی ایران در تولید گندم ۹۸ درصد، شیر ۹۸ درصد، مرغ ۱۰۰ درصد، گوشت قرمز ۹۳درصد و برنج ۶۰ درصد اعلام شده است.

اما در برنامه چهارم توسعه میزان خودکفایی این محصولات کاهش چشمگیر داشته است. به‌گونه‌ای که در این دوره خودکفایی تولید گندم ۷۳ درصد، برنج ۵۳ درصد، شیر ۹۱درصد، گوشت قرمز ۸۹ درصد و مرغ ۹۸ درصد بوده است.

همزمان با کاهش خودکفایی، میزان واردات این کالاها به ایران نیز افزایش یافته است. گزارش سالانه گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که تنها در سال گذشته ۱۳ میلیون تن محصولات کشاورزی به ایران وارد شده است. در سال‌های گذشته برنج، گندم و روغن همواره در فهرست ده کالای نخست وارداتی به ایران قرار داشته‌اند. (به جدول بنگرید)

ارقام به هزار تن است.

افزایش واردات کالا‌ها همزمان با افزایش قیمت تمام شده تولید داخلی رخ داده است. پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس و اتاق بازرگانی تهران، قیمت تمام شده کالای تولید شده داخلی حداقل ۱۱۰درصد افزایش یافته است.

این افزایش قیمت در حالی رخ داده که دولت از پرداخت سهم یارانه تولیدگران خودداری کرده است. تنش میان صاحبان صنایع لبنی و دامداران و کشاورزان با دولت در چهار سال گذشته ادامه داشته است.

دامداری و کشاورزی زمین‌گیر شدند

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در سال ۹۰ از کاهش سهم بخش کشاورزی در بازار اشتغال ایران خبر داد. بر اساس این گزارش سهم این بخش از اشتغال به ۹/ ۲۰ رصد کاهش یافته است. آخرین گزارش مرکز آمار از وضعیت نیروی کار ایران نشان دهنده کاهش چهار درصدی شاغلان بخش کشاورزی است.

بر اساس این گزارش در زمستان سال گذشته سهم بخش کشاورزی از اشتغال ۱۶ درصد بوده است. اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری تیرماه امسال در دستورالعملی خواستار جلوگیری از تغیر کاربری زمین‌های کشاورزی شد.

گزارش مجلس شورای اسلامی ایران نشان می‌دهد که در پنج سال گذشته سطح زیر کشت برنج ۵۰ هزار هکتار کاهش یافته است. بر اساس گزارش وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت گندم هم حداقل هشت درصد کاهش یافته است.

همچنین در پنج سال گذشته میزان تولید شیر نیز کاهش یافته است. دامداران دلیل این کاهش را افزایش قیمت علوفه و هزینه تمام شده اعلام کرده‌اند. افزایش قیمت حامل‌های انرژی و علوفه در سال‌های گذشته بارها با اعتراض دامداران روبرو شده است.

تنش میان دولت و دامداران برای افزایش قیمت شیر خام به افزایش چندباره قیمت این کالا انجامیده است. دولت همزمان با کاهش تولید شیر در داخل اقدام به واردات شیر خشک صنعتی از چین کرده است.

امنیت غذایی در اغما

گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که در یک دهه گذشته سفره ایرانیان کوچک‌تر شده و تعداد خانوارهای زیر خط فقر افزایش یافته است. بر اساس آخرین گزارش وزارت اقتصاد، ۳۱ درصد خانوارهای ایرانی زیر خط فقر دارند.

کوچک‌تر شدن سفره خانوارهای ایرانی، سیری شکمی را جایگزین سیری سلولی کرده است. دولت نیز برای مقابله با افزایش قیمت‎ها و تورم اقدام به افزایش واردات کالا کرده است.

افزایش نرخ تورم و واردات و یا تولید کالاهای بی‌کیفیت با قیمت ارزان‌تر امنیت و سلامت غذایی شهروندان را نشانه رفته است. این در حالی است که در برنامه‌های توسعه چندگانه بارها بر تامین امنیت غذایی شهروندان تاکید شده است.