جنگ نیابتی تهران- ریاض؛ صنعا در تصرف شیعیان حوثی

پس از ماه‌ها جنگ مسلحانه میان نیروهای دولتی و شیعیان حوثی، سرانجام صنعا پایتخت یمن در روز ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۴ به تصرف کامل حوثی‌ها درآمد.

جنبش حوثی‌های یمن که اقلیت شیعه زیدی در این کشور هستند، جنبشی مسلحانه است که پس از سقوط علی عبدالله صالح (۲۰۱۱) به دلیل نادیده گرفته شدن آنها برای مشارکت در قدرت سیاسی سر به شورش گذاشتند. اینک این جنبش با تصرف پایتخت به مهم‌ترین قدرت سیاسی در این کشور تبدیل شده است.

تصرف پایتخت در شرایطی انجام شد که نیروهای دولتی به دلیل ناتوانی در برابر نیروهای مسلح حوثی، دستور یافتند از هرگونه مقاومت در برابر آنان خودداری کنند. در نتیجه این تحولات، مراکز مهم صنعا از جمله ساختمان نخست وزیری، فرماندهی ارتش، بانک مرکزی و رادیو تلویزیون کشور به تصرف حوثی‌ها در آمدند. با تصرف پایتخت توسط نیروهای مسلح حوثی، این جریان سیاسی – مذهبی را از این پس باید یکی از مهم‌ترین بازیگران در تحولات یمن دانست.

نکته قابل تأمل در قدرت‌نمایی حوثی‌ها پس از تصرف پایتخت این است که آنان عبدربه منصور هادی، رییس جمهور را از مقام خود عزل نکردند. در مقابل رییس جمهور یمن پذیرفت با حضور نماینده‌ای از سوی سازمان ملل، قراردادی را با حوثی‌ها به امضا برساند که به موجب آن با قبول آتش‌یس از سوی ‌آنها، رییس جمهور در عرض سه روز نخست‌وزیر جدیدی را معرفی کند. نخست‌وزیر آتی یمن که احتمالا از اعضای برجسته جنبش حوثی‌ها خواهد بود موظف است طی ۳۰ روز دولت جدیدی معرفی کرده و گفتگوی آشتی ملی را پیش ببرد.

در حالی که هیچ واکنشی از سوی عربستان یا کشورهای عضو شورای همکاری در قبول یا رد توافق به عمل آمده مشاهده نشده، سخنگوی وزارت خارجه ایران در فاصله یک روز از توافقی که عملا حوثی‌ها را به قدرت اول سیاسی کشور تبدیل خواهد کرد، از امضای آن استقبال کرد و توافق به عمل آمده را مرهون هوشمندی مردم یمن و خویشتن‌داری دولت، احزاب و جریان های سیاسی دانست.

حوثی‌ها به دلیل مشترکات مذهبی بسیار با شیعیان دوازده امامی، از همان آغاز، از انقلاب اسلامی ایران حمایت کرده‌اند.

با امضای این توافقنامه عملا حوثی‌ها اداره نهادهای حکومتی را برعهده خواهند گرفت و رییس‌جمهور صرفا نقش تشریفاتی خواهد داشت.

نظر به نگرانی‌هایی که تصرف پایتخت توسط حوثی‌ها در دل مخالفان‌شان ایجاد کرده، علی البختی عضو برجسته کمیته سیاسی جنبش حوثی اعلام داشته که این جنبش به دنبال انتقام‌گیری و خود محوری در تشکیل حکومت نیست و از همه جریان‌های سیاسی برای تشکیل دولت آتی دعوت به عمل خواهد آورد.

نقش ریاض در بهار عربی یمن

با وزیدن بهار عربی در یمن، پس از ماه های اعتراضات گسترده یمنی ها علیه دیکتاتوری علی عبدالله صالح، دولت عربستان با میانجیگری بین معترضان و صالح طرحی را پیشنهاد داد که مورد قبول هر دو طرف قرار گرفت.

طی این طرح معترضان پذیرفتند از اقامه دعوا علیه صالح و تعقیب قضایی او خودداری کنند به شرط آنکه او با داشتن مصونیت قضایی از قدرت کناره‌گیری و قدرت را به معاون خود عبد ربه منصور هادی منتقل کند.

میانجی‌گری ریاض در تحولات داخلی صنعا، ناخرسندی حوثی‌ها را همراه داشت که به عنوان اقلیتی شیعه مذهب خود را محروم از مشارکت در قدرتی دیدند که ریاض مایل به آن نبود.

ریشه های نزاع مذهبی

حوثی ها که شش جنگ خونین را طی سال های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۰ با دولت مرکزی به ریاست عبدالله صالح تجربه کرده بودند، با سرنگونی او انتظار نداشتند که از مشارکت در قدرت سیاسی محروم شوند.

علت این تعداد جنگ حوثی ها با دولت مرکزی به موضوعی باز می گردد که در سال ۱۹۶۲، جمال عبدالناصر، رییس جمهور وقت مصر، با اعزام ۶۰ هزار نیروی مصری به یمن، حاکم زیدی مذهب یمن را از قدرت برکنار کرد. با اعلام جمهوریت در یمن، قدرت به دست ژنرال علی عبدالله صالح از نیروهای سکولار متمایل به مصر افتاد.

تا پیش از این تاریخ،امامان شیعه زیدیه (حاکمان یمن) نزدیک به ۱۲۰۰ سال در این کشور حکومت کرده بودند.

حوثی ها که در شمار شیعیان زیدی (چهار امامی) قرار می‌گیرند، حکومت را حق الهی می‌دانند و معتقدند که حکومت منحصرا باید در دست بنی‌هاشم (خاندان پیامبر اسلام) باشد. بر این مبنا، حوثی ها هر حاکم دیگری را غاصب می‌دانند.

آغاز دور جدید اعتراضات حوثی‌ها

نقطه شروع حرکت اخیر مسلحانه حوثی ها هنگامی بود که دولت یمن ۵۰ درصد یارانه سوخت را قطع کرد. چنین اقدامی فشار سنگینی بر مردم فقیر یمن تلقی شد و بهانه به دست حوثی‌ها داد تا پرچم مخالفت با دولت مرکزی در دست بگیرند. مخالفت حوثی‌ها با طرح اقتصادی دولت موجب شد که آنان در عین حال صدای اعتراض همه اقشار فقیری باشند که با این تصمیم دولت مخالفت داشتند.

اعتراضات حوثی ها کم کم جنبه مسلحانه گرفت و با حرکت به سوی پایتخت همچون بهمنی بر سر دولت مرکزی خراب شدند.

گرچه حذف یارانه سوخت علت آغاز حرکت مسلحانه حوثی ها بود ولی آنان از نظر عقیدتی حکومت غیر بنی هاشم را غاصب تلقی می‌کنند خصوصا اینکه نظام جمهوریت به ۱۲۰۰ سال حکومت امامان زیدیه در این کشور پایان داده است.

جنگ نیابتی تهران – ریاض

اختلاف دیدگاه و منافع تهران و ریاض در جای جای منطقه، اینک به صورت جنگ نیابتی دو کشور ظهور و بروز کرده است. جنگ نیابتی تهران- ریاض دست کم در سوریه، عراق و لبنان به خوبی مشهود است. یمن را می‌توان دیگر عرصه جنگ نیابتی تهران و ریاض دانست.

نوع سازماندهی حوثی‌ها با تشکیل گروه‌های مردمی که "انصار الله" نام دارند، دولت مرکزی را قانع کرده که انگشت اتهام را به سوی جمهوری اسلامی که نظامی مبتنی بر عقاید و باورهایی شیعی است، اشاره بگیرد.

در حالی که مدعای حوثی‌ها این است که دولت مرکزی به تبعیت از ریاض آنان را از مشارکت در قدرت محروم کرده، مدعا دولت یمن این است که شیعیان حوثی با حمایت جمهوری اسلامی به یک قدرت مسلح در یمن تبدیل شده‌اند.

بدین ترتیب حوثی‌ها با اقدامی مسلحانه اینک به خواست خود که مشارکت در قدرت سیاسی کشور است دست یافته‌اند؛ خواستی که رضایت و خرسندی ریاض را در پی ندارد. تلقی ریاض این است که بعد از تشکیل دولت شیعه عراق، اینک یمن دومین کشور همسایه عربستان است که در دست شیعیان افتاده است.

به بیان دیگر، اگر ریاض با مداخله نظامی در بحرین از موجبات سقوط دولت سنی آین کشور جلوگیری کرد، اینک با تصرف پایتخت توسط شیعیان حوثی، دچار نگرانی امنیتی خواهد شد.

تصرف پایتخت توسط حوثی‌ها، تضعیف نیروهای سیاسی و اکثریت سنی متمایل به ریاض تلقی می‌شود. بدیهی است که ریاض نسبت به چنین رویدادی بی‌تفاوت نماند و باید انتظار داشت که ریاض نسبت به این پیروزی حوثی‌ها اقداماتی را تدارک ببیند. این به نوبه خود می‌تواند یمن را درگیر جنگی داخلی مشابه آن چیزی کند که در سوریه رخ داد.