محیط زیست یزد و کابوس صنعتی شدن

یزد را گرچه به معماری زیبا و کویرهای چشم‌نوازش می‌شناسند اما یزد یکی از استان‌های صنعتی ایران هم هست.

بیش از سه هزار واحد کوچک و بزرگ صنعتی در این استان کویری فعالیت می‌کنند. دامنه این فعالیت‌ها از نساجی، کاشی‌سازی و سرامیک‌سازی، تا آجر و صنایع فولاد و پتروشیمی گسترده است. رشد صنایع یزد در سال‌های اخیر ادامه داشته اما توسعه آن‌ها بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی بوده است. از این رو، وقوع بحران‌های مختلف زیست‌محیطی برای ساکنان این استان دور از انتظار نیست.

آن‌چه اکنون برای یزدی‌ها به گرفتاری بزرگی تبدیل شده است، مکان‌یابی غلط برای احداث و توسعه این کارخانجات و کارگاه‌های صنعتی است.

بیشتر صنایع یزد در محور اردکان تا مهریز احداث شده‌اند، اما به دلیل آن‌که اکثر جمعیت این استان و به ویژه شهر یزد در اطراف این محور ساکن هستند، توسعه صنایع در اطراف آن گرفتاری‌های زیست‌محیطی فراوانی پدید آورده است.

طبق تحقیقی که توسط دانشگاه علوم پزشکی یزد به انجام رسیده، صنایع این استان بدون در نظر گرفتن جهت بادهای غالب در مسیر آن‌ها احداث شده و به دلیل رعایت نکردن استانداردهای زیست‌محیطی، باعث گسترش بیماری‌های تنفسی در میان ساکنان منطقه شده‌اند.

حسین جان فدا که ریاست اداره کاهش خطر در حوادث و بلاهای طبیعی را در معاونت بهداشتی دانشگاه یزد بر عهده دارد، می‌گوید این کارخانه‌‌ها نه تنها در مسیر بادهای غالب هستند بلکه در برخی ساعات شبانه روز فیلترهای تصفیه خود را نیز بر می‌دارند و به این ترتیب آلودگی بیشتری در هوا پخش می‌کنند.

او به خبرگزاری ایسنا گفته است که در سال‌های اخیر بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا به شدت در استان یزد افزایش یافته و اینک این استان در زمینه مدیریت و کاهش آلودگی‌‌های آب، خاک و هوا یکی از استان‌هایی است که ضعیف عمل کرده است.

از سوی دیگر، بررسی‌های اخیر سازمان حفاظت محیط زیست نیز نشان داده است که استقرار صنایع در استان یزد در سال‌های اخیر تنها با در نظر گرفتن معیارهای صنعتی و اقتصادی بوده و کوچک‌ترین توجهی به فشار ناشی از این صنایع بر منابع طبیعی مانند آب و خاک یا آلودگی‌های ناشی از آن‌ها نشده است.

سازمان حفاظت محیط زیست با بررسی و آزمایش شاخص‌های آلودگی هوا می‌گوید میزان گاز دی اکسید گوگرد که از شاخص‌های آلاینده‌های صنعتی است،در سال ۱۳۸۶ نسبت به ده سال پیش از آن حدود ۲/۸ درصد افزایش پیدا کرده است. سازمان حفاظت محیط زیست افزایش این گاز آلاینده را هشداری جدی برای وقوع بحران‌های زیست‌محیطی می‌داند.

به گفته محمدرضا کوچک‌زاده، معاون نظارت و پالایش ادراه کل محیط زیست استان یزد، برای مقابله با گسترش بحران ناشی از آلودگی‌های صنعتی، لازم است استقرار صنایع سنگین و آلاینده در برخی محورهای این استان از جمله محور مهریزـ عقدا محدود شود و صنایع موجود نیز مجبور به استفاده از فیلتر شوند. همچنین لازم است کوره‌های آجر پزی که از آلاینده‌ترین واحدهای تولیدی هستند از محدوه‌ اطراف شهرها فاصله بگیرند.

در حالی که در بسیاری نقاط به ویژه تهران، منبع اصلی آلودگی هوا مربوط به منابع سیار یا همان خودروها و موتورسیکلت‌هاست، اما در یزد اصلی‌ترین خطر زیست‌محیطی از جانب صنایع و کارگاه‌های کوچک و بزرگ است.

یزد را پایتخت آجر ایران نیز می‌دانند. از قدیم، تولید و به کارگیری آجر در معماری این منطقه مرسوم بوده و به خاطر طبیعت و خاک مناسب، آجرهای یزد از دیرباز مشهور بوده ‌اند.

اما همین کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولید آجر و سرامیک به دلیل فرآیند ویژه‌ای که در تولید این محصولات وجود دارد و همچنین به دلیل استفاده از انواع خاک، ذرات معلق فراوانی در هوا پراکنده می‌کنند. اقلیم خشک و بدون رطوبت یزد نیز باعث می‌شود تا فرونشستن این ذرات به کندی صورت بگیرد. این ذرات معلق از طریق مجاری تنفسی جذب ریه انسان می‌شود و یکی از عوامل پر خطر آلودگی هوا به شمار می‌آید.

اما از آلایندگی صنایع و کارخانه‌های فولاد در استان یزد نیز نباید غافل شد.

در حال حاضر، کارخانه‌های فولاد سومین منبع مهم آلودگی در این استان هستند. در حقیقت آن‌چه که باعث شده تا این صنایع پس از کوره‌های آجر پزی و کارخانه‌های سرامیک‌سازی قرار بگیرند، تعداد کمتر واحدهای تولید فولاد نسبت به واحدهای آجرپزی و سرامیک‌سازی است. اما اگر توسعه این واحدها همچنان ادامه داشته باشد، آنها به زودی به منبع اصلی آلودگی هوا تبدیل می‌شوند.

بيشترين گاز آلاينده برآمده از فعاليت واحدهاي فولاد سازی، مربوط به گاز مونوكسيد كربن است و دوده، از ذرات معلق حاصل از فعاليت اين واحدهاست كه در اندازه‌گيري هوای يزد به ميزان قابل توجهي وجود دارد.

قلب يك كارخانه فولاد، قسمت ذوب و خوراك اصلي كوره‌های آن، قراضه آهن است. بخش‌هایی مانند كوره، ‌ذوب و انجام عملياتی مانند سرد كردن نیز باعث تولید آلاینده‌های مختلف می‌شود. در كوره بر اثر حرارت زياد، اين قراضه‌های آهن ذوب و با سرد شدن براي مراحل بعدي آماده می‌شوند، تا به صورت شمش، تير آهن، ميلگرد و كلاف در آيند. بخش آلاينده در صنعت فولاد واحد ذوب آن است كه اين قسمت بايد دارای سيستم كنترل آلودگی هوا باشد.

سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید کارخانه‌های فولاد سازی یزد اگر استانداردهای جدید را رعایت نکنند و سیستم‌های کنترل آلودگی را در واحدهای مختلف خود نصب نکنند تعطیل خواهند شد. پیش‌تر به دو کارخانه فولادسازی اخطار داده شده است، اما این اخطارها و تهدید به تعطیل کردن کارخانه‌های آلاینده همواره موثر نیست، زیرا برای تعطیل کردن یک کارخانه باید مراحل طولانی قضایی طی شود. بنابراین بیشتر اوقات کار در حد اخطار و تذکر باقی می‌ماند.

جمعیت یزد به سرعت در حال رشد است، اما این استان از یک سو با آلودگی‌های محیطی ناشی از صنایع تهدید می‌شود و از سوی دیگر کمبود شدید آب نیز در این استان محسوس است. صنایع یزد نیز برای رشد و توسعه خود نیاز فراوان به آب دارند و به این ترتیب فشار مضاعفی بر منابع محدود آبی یزد و استان‌های همجوار وارد می‌کنند.

یزد برای صنعتی شدن، هزینه گزافی پرداخت کرده است.