زاهدان شهر حاشیه‌نشین‌‌ها

مردم سيستان و بلوچستان در کنار معضلاتی مانند بی‌سوادی، فقر و بحران امنيت از مشکلات حاشيه‌نشينی نيز رنج می‌برند.

مشکلی که از دهه‌ها پيش آغاز شده اينک به بيشترين ميزان خود رسيده است، به گونه‌ای که بخش قابل‌ توجهی از مردم اين استان حاشيه‌نشين هستند و زاهدان مرکز اين استان به تناسب سرانه جمعيت رکورد بيشترين آمار حاشيه‌نشينان را در سطح شهرهای بزرگ ايران به خود اختصاص داده است.

بر اساس گزارش خبرگزاری مهر که روز ۱۲ آذرماه منتشر کرده است، حاشيه‌نشينی ۳۰ درصد از جمعيت و مساحت زاهدان را در بر می‌گيرد.

با اينکه گفته می‌شود بيشترين رشد بودجه استان‌ها در سال ۱۳۹۳ خورشيدی مربوط به سيستان و بلوچستان است، اما مسئولان دولتی کماکان از حاشيه‌نشينی در اين منطقه به‌عنوان معضلی با «رشد فزاينده» از آن نام می‌برند.

ناصر بليده‌ای دبیر حزب مردم بلوچستان به زمانه می‌گويد، اگر بودجه‌ای برای سيستان و بلوچستان در نظر گرفته شود، بيشتر برای تقويت نيروهای انتظامی و کنترل مرزها، گسترش پروژه‌های سپاه و استخدام مردم غير بومی در اين منطقه است و در عمل اين بودجه توجهی به حل معضلات اقتصادی و اجتماعی ندارد.

زندگی نکبت‌بار حاشيه‌‌‌ها

زاهدان يازدهمين شهر پرجمعيت ايران که ساکنان آن ۸۰۰ هزار نفر است، ۳۰۰ هزار نفر آن حاشيه‌نشين هستند. حاشيه‌نشينی در بيشتر شهرهای بزرگ ايران به چشم می‌خورد.

زاهدان يازدهمين شهر پرجمعيت ايران که ساکنان آن ۸۰۰ هزار نفر است، ۳۰۰ هزار نفر آن حاشيه‌نشين هستند. حاشيه‌نشينی در بيشتر شهرهای بزرگ ايران به چشم می‌خورد. مردم حاشيه‌نشين از امکانات کافی شهری برخوردار نيستند و آمار بزهکاری اجتماعی نيز در بين آنان به‌طور چشمگيری وجود دارد.

خبرگزاری مهر درباره وضعيت حاشيه‌نشينان زاهدان چنين نوشته است: «با پيشروی به سمت شمال شهر زاهدان که به "بام زاهدان" نيز شهرت دارد رد پای ادارات نيز کمرنگ می‌شود به گونه‌ای که کوچه‌های خاکی، تکثر واحدهای مرغ پرکنی در جوار خيابان، زباله‌های پراکنده، عبور کانال‌های فاضلاب از ميان محله‌ها و تجمع معتادان خيابانی پر رنگ‌تر و محروميت از خدمات شهری به وضوح خودنمايی می‌کند.»

در کنار گرفتاری‌هايی مانند نبود آب و برق، اغلب خانواده‌ها تنها در يک اتاق زندگی می‌کنند و ۸۰ درصد واحدهای مسکونی بدون پروانه ساختمان هستند.

به نظر می‌رسد، غير از خانواده‌های حاشيه‌نشين، ديگر شهروندان زاهدان نيز از مشکل مسکن رنج ببرند، چون عباس آخوندی وزير راه و شهرسازی چندی پيش گفته بود، بيش از يک ميليون خانوار در ايران در يک اتاق زندگی می‌کنند و اين شرايط نگران کننده است در عين حال حاشيه‌نشينی نيز وجود دارد.

گفته می‌شود حاشيه‌نشينی ۲۲ درصد از گستره اين استان را تشکيل می‌دهد که عمده آن در شهرهای زاهدان، چابهار و زابل وجود دارد.

مسلم سيدالحسينی شهردار زاهدان نيز در گفت‌وگو با مهر گفته است: «مساحت دو هزار و ۵۰۰ هکتاری با منشا اسکان غير رسمی و ۵۰۰ هکتار با اسکان پراکنده زاهدان، پس از مشهد مقدس بيشترين حاشيه‌نشين را در کشور از نظر مساحت به خود اختصاص داده است و به تناسب سرانه جمعيت می‌توان گفت زاهدان در کشور مقام نخست حاشيه‌نشينی را دارد.»

ابوالفضل رضوی معاون توسعه روستايی و مناطق محروم ايران در شهريورماه گذشته گفته بود هشت تا ۱۱ درصد از کل جامعه ايران حاشيه‌نشين هستند.

همچنين طبق گفته مرتضی ميرباقری قائم مقام وزير کشور در امور اجتماعی و فرهنگی، ۹ ميليون نفر در شهرهای بزرگ کشور حاشيه نشين هستند.

طرح‌هايی در حکم خوراندن آسپرين

ازجمله دلايلی که برای گسترش حاشيه‌نشينی در استان سيستان و بلوچستان ذکر می‌شود، خشکسالی و مهاجرت گسترده مردم روستاها به شهر زاهدان است.

استاندار سيستان و بلوچستان گفته تا زمانی که به توسعه و ايجاد امکانات در روستا انديدشيده نشود از روند مهاجرت به سمت شهرها و حاشیه‌نشینی نمی‌توان جلوگيری کرد.

به گفته يکی از نمايندگان مجلس بحران آب و خشکسالی، مرزهای شرقی ايران را خالی از سکنه کرده است به طوری که ۲۰۰ روستای استان سيستان و بلوچستان خالی از سکنه شده‌اند.

جواد هروی نماينده قائنات پيش‌بينی کرده است با اين وضعيت مديريت، تا پنج سال آينده هيچکس برای زندگی در مناطق شرقی کشور باقی نخواهد ماند.

علی اوسط هاشمی از اقداماتی برای حل مشکل حاشيه‌نشينی در اين استان خبر داده اما گفته است «طرح‌های ايجاد شده در حال حاضر حکم خوراندن آسپرين به بيماری دارد که نياز به جراحی فوری دارد».

استاندار سيستان و بلوچستان به خبرگزاری مهر گفته است، عمق محروميت و شکاف ايجاد شده بين مناطق شمال و جنوب شهر زاهدان به گونه ای‌است که اقدامات انجام شده به چشم نمی‌آيد.

واگذاری استان‌ها به اهالی استان

حسن روحانی در يکی از آخرين سخنرانی‌های خود در ۱۱ آذرماه در استان گلستان گفت: «نظر ما اين است که کار استان‌ها را قدم به قدم به هر استان واگذار کنيم چون اهل هر استان خطرات و مشکلات استان خود را بهتر می شناسند.»

تاکيد حسن روحانی بر واگذاری استان‌ها به «اهل هر استان» در حالی است که فعالان حقوق اقليت‌ها بارها از واگذاری پست استانداری‌ها به افراد غير بومی انتقاد کرده‌اند.

ناصر بليده‌ای با انتقاد از عملکرد آقای روحانی می‌گويد، معلوم شد آقای روحانی هم قبل از انتخابات و بعد آن هم هيچگونه طرحی برای بهبود وضعيت بلوچستان و ديگر اقليت‌ها نداشته؛ تنها چند وعده داده که به آنها هم عمل نکرده است.

حسن روحانی در نخستين‌ سفر‌های خود به مراکز استان‌ در سيستان و بلوچستان تاکيد ويژه‌ای بر مسئله بهبود وضعيت اقتصادی کرد.

او گفته بود، در دولت يازدهم تحولاتی در زمينه «گازرسانی به ايرانشهر، زاهدان، خاش، زابل و چابهار»، «آبرسانی»، «توسعه معادن و بنادر و راه‌آهن» و «ترانزيت در استان سيستان و بلوچستان» رخ خواهد داد.

از طرفی دیگر به گفته محمدباقر نوبخت معاون برنامه‌ريزی و نظارت راهبردی رئيس جمهوری، دولت برای جبران کاستی‌های منطقه بيشترين رقم رشد بودجه‌ استان‌ها را به استان مرزی سيستان و بلوچستان اختصاص داده است.

او گفته بود در سال ۹۳ از بودجه سه هزار ميلياد تومانی رديف در اختيار، چهار هزار و ۵۰۰ ميليارد ریال برای آب‌رسانی روستايی، پنج هزار ميليارد ريال برای بهسازی جاده‌ها و ۱۵ هزار ميليارد ريال برای راه آهن سيستان و بلوچستان در نظر گرفته خواهد شد.

آقای بليده‌ای در پيوند با مسئله بودجه در استان سيستان و بلوچستان می‌گويد: «اگر بودجه هم رشد داشته، برای تقويت نيروهای نظامی و افزايش تعداد پايگاه نيروهای سپاه در منطقه بوده است. بودجه برای يکسری بخش‌های بندری اختصاص داده می‌شود که بيشتر در دست سپاه هستند. سرمايه‌گذاری در بخش خدمات اجتماعی و راه‌سازی بسيار کم است و اين‌طور نيست  که چيزی به مردم منطقه برسد.»

اين فعال بلوچ به تبعيض در مسئله استخدام افراد بومی در منطقه اشاره می‌کند و به گفته او شمار زيادی از کارمندان موسسات دولتی را افراد غير بومی تشکيل می‌دهند.

ناصر بلیده‌ای وجود تبعیض‌ در سیستان و بلوچستان را از دلایل مهم ماندگاری معضل حاشیه‌نشینی در این استان می‌داند.