رویدادهای مهم پزشکی در سالی که گذشت

مرسوم است که در آستانه فرا رسیدن هر سال جدید، رسانه‌ها با نگاهی به وقایع رخ داده در سال گذشته، مهم‌ترین اخبار و رویدادها را در زمینه‌های مختلف گلچین کرده و با دیدی عمومی یا تخصصی و بسته به سلیقه مخاطبانشان منتشر می‌کنند.

سال ۲۰۱۴ نیز همچون همه سال‌های گذشته پر بود از اتفاق‌ها و رویدادهای خوشایند و غمبار که در این میان جهان پزشکی نیز سهم خود را از این حوادث داشته است. در میان رویدادهای مرتبط با علم پزشکی بعضی اخبار همچون همه‌گیری بیماری ابولا در کشورهای آفریقایی و انتشار آن به تمام دنیا و یا کمپین جمع‌آوری کمک‌های مالی برای بیماری ALS تحت عنوان «چالش سطل آب یخ» آنچنان مورد توجه رسانه‌های عمومی و شبکه‌های اجتماعی قرار گرفتند که شاید کمتر کسی در دنیا از اخبار مربوط به آن‌ها بی‌اطلاع مانده باشد.

اما در کنار این رویدادها، اکتشافات، ابداعات، تحقیقات و حتی اخبار غم‌انگیز دیگری نیز در دنیای پزشکی رخ داده‌اند که شاید کمتر به آن‌ها پرداخته شده و یا اگر هم پوشش داده شده‌اند به جنبه‌های پزشکی آن‌ها توجه کمتری شده است. در این نوشتار به برخی از مهمترین رویدادهای پزشکی سال ۲۰۱۴ خواهیم پرداخت.

خودکشی رابین ویلیامز و یافته‌های پزشکی

خودکشی و مرگ رابین ویلیامز بازیگر مشهور سینما، خبری بود که بسیاری را متعجب کرد. این حیرت بیشتر به این دلیل بود که همگان عادت داشتند این بازیگر را در نقش‌های کمدی و در حال بذله‌گویی ببینند. به همین دلیل این باور در اذهان عمومی وجود داشت که او در زندگی واقعی نیز شخصیتی شاد و خنده‌رو و به دور از منفی‌نگری داشته باشد.

اما بر خلاف این باور، می‌توان گفت پیش‌بینی اقدام به خودکشی از جانب رابین ویلیامز از لحاظ علم پزشکی چندان هم دشوار نبود. چون او تعداد زیادی از فاکتورهای خطرساز افزاینده احتمال اقدام به خودکشی را دارا بود. مردی در انتهای دوران حرفه‌ای موفق خود که دچار اختلال دوقطبی بوده، در فاز افسردگی شدید قرار داشت و در عین حال به تازگی از ابتلای خود به بیماری پارکینسون آگاه شده بود.

ابتلای ویلیامز به بیماری پارکینسون موردی بود که به گفته همسرش چندی قبل از مرگش به اطلاع وی رسیده بود. هر چند نتایج کالبدشکافی صورت گرفته بر روی جسد او نشان داد وی به صورت دقیق به بیماری Lewy Body Dementia دچار بوده است. بیماری که حدود  ۳ / ۱ میلیون نفر در آمریکا از آن رنج می‌برند و شباهت‌های زیادی به بیماری پارکینسون دارد. اختلال توهم یا هالوسیناسیون، از شاخصه‌های این بیماری است که می‌تواند به عنوان یکی از دلایل خودکشی در فرد مبتلا مطرح باشد.

خودکشی قابل پیشبینی است

اما جدا از خبر خودکشی رابین ویلیامز، خبری دیگر نیز به صورت تخصصی در جامعه پزشکی در مورد این پدیده مورد توجه قرار گرفت و آن خبر این بود که پروفسور زاکاری کامینسکی محقق دانشگاه جان هاپکینز به همراه گروهش موفق به طراحی آزمایشی ساده شده‌اند که می‌تواند میزان تمایل انسان به ارتکاب به خودکشی را از طریق آزمایش خون پیشبینی کند.

کامینسکی، DNA مغز افرادی را که بر اثر خودکشی فوت کرده بودند با DNA مغز افرادی که به علل دیگری درگذشته بودند مقایسه کرد و به این نتیجه رسید که فعالیت ژن ویژه‌ای تحت عنوان SKA2 در افراد گروه اول بسیار پایین است. او اینگونه نتیجه گرفت که هنگام غیرفعال بودن یا کاهش فعالیت این ژن، فرد مورد نظر نمی‌تواند افکار منفی یا ترس‌های بی‌مورد را از خود دور کند و احتمال ارتکاب به خودکشی در وی افزایش خواهد یافت.

بر این اساس کامینسکی و گروهش آزمایش خونی ویژه‌ای برای اندازه‌گیری میزان فعالیت ژن SKA2 در کنار چند فاکتور خونی دیگر طراحی کردند. در یک مطالعه کوچک این مدل تا حد ۸۰ درصد در تشخیص افراد دارای افکار خودکشی موفق عمل کرد. اگرچه تا اثبات قطعی کارا بودن و قابل استفاده بودن این آزمایش برای استفاده روزمره پزشکان مراحل زیادی باقی مانده است اما می‌توان امید داشت در آینده‌ای نزدیک و با استفاده از این روش ساده، پزشکان بتوانند با تشخیص به موقع، جان بسیاری از افراد را از خطر مرگ یا معلولیت بر اثر خودکشی نجات دهند.

بهترین مغز مدل‌سازی شده تا به امروز

خبر بعد در مورد مدل پروتئینی تولید شده در آزمایشگاه است که می‌تواند به پزشکان کمک کند تا در آینده، بیماری‌های آلزایمر و پارکینسون را درمان کرده و مغز آسیب‌دیده انسان را بازسازی کنند. در ماه اوت سال ۲۰۱۴ محققان دانشگاه تافتز از یک مدل جدید سه بعدی از مغز انسان به شکل نان شیرینی (دونات) پرده‌برداری کردند که دقیقاً عملکرد مغز انسان و پاسخ آن به آسیب را شبیه‌سازی می‌کند.

ساختار بخش‌بندی‌شده این مدل (که توسط حلقه‌هایی با رنگ‌های متفاوت ایجاد شده) بخش‌های مختلف مغز را شبیه‌سازی کرده و پروتئین مخصوص به کار گرفته شده در آن که از لحاظ شیمیایی خنثی است به نورون‌ها اجازه برقراری ارتباطی مشابه یک ارتباط واقعی را می‌دهد. ویژگی‌های این مدل آن را تبدیل به واقعی‌ترین و پاسخگوترین مدل سه بعدی از مغز بشر تا امروز کرده و امیدهای زیادی برای درمان بیماری‌هایی مثل پارکینسون و آلزایمر به وجود آورده است.

اولین نوزاد متولد‌شده از رحم پیوندی

پخش خبر به دنیا آمدن اولین نوزاد از رحم پیوندی در زنی مبتلا به سندرم روکیتانسکی امید زیادی را برای حل شدن یکی دیگر از معماهای ناباروری زنده کرده است.

تا به امروز «ناباروری با علل مطلق رحمی» که عمدتاً بر اثر ابتلا به بیماری مادرزادی «روکیتانسکی» ایجاد می‌شود و با عدم وجود رحم در فرد همراه است تنها نوع ناباروری بوده که درمانی برای آن وجود نداشته است. چنین افرادی در صورت تمایل به داشتن فرزند می‌بایست کودکی را به فرزندی قبول می‌کرده و یا از رحم اجاره‌ای فرد دیگری استفاده می‌کردند.

اما محققان دانشگاه گوتنبرگ سوئد پس از سال‌ها مطالعه بر روی امکان انجام عمل پیوند رحم نهایتاً در سال ۲۰۱۳ این عمل را بر روی ۹ زن و با استفاده از رحم‌های دریافتی از ۹ فرد زنده انجام دادند. یکی از این ۹ نفر خانم ۳۶ ساله سوئدی بود که نهایتاً در سال ۲۰۱۴ و پس از انجام موفق پیوند رحم توانست فرزندش را نیز به دنیا بیاورد. جالب است بدانید این خانم رحم پیوندی خود را از یک دوست خانوادگی که ۶۱ ساله است دریافت نموده است.

مرگ چند تن از محققان برتر ایدز در سانحه هوایی

یکی از حوادث درناک برای دنیای پزشکی در سانحه هوایی ایجاد شده برای هواپیمای مالزیایی بر فراز آسمان اوکراین رخ داد. در میان مسافران کشته شده در این سانحه نام چند تن از مهمترین محققان مرتبط با بیماری ایدز از جمله Joep Lange هلندی رئیس سابق جامعه ایدز به چشم می‌خورد که به همراه گروهی دیگر از متخصصان و محققان برای شرکت در بیستمین کنفرانس جهانی ایدز راهی سیدنی استرالیا بودند.

یکی از دانشمندان در بیان عمق این فاجعه در مصاحبه‌ای تلوزیونی اشاره کرده بود: «شاید کلید درمان بیماری ایدز در این هواپیما بوده و با مرگ این دانشمندان، یافتن راه حل برای درمان ایدز برای سال‌های متمادی به تأخیر بیفتد.»

تجهیزات درمانی مایه شرمساری نیستند

شاید اینگونه به نظر برسد افرادی که در برنامه‌های تلوزیونی مثل ملکه زیبایی شرکت می‌کنند و یا به عنوان مدل فعالیت می‌کنند تنها وظیفه‌شان این است که زیبایی‌های ظاهری و فیزیکی خود را به تماشا بگذارند. اما در سالی که گذشت دو تن از زنانی که در چنین فعالیت‌هایی مشارکت دارند، با استفاده از همین ابزار بر این ایده عمومی خط بطلان کشیدند.

یکی از این زنان «سیرا ساندیسون» شرکت‌کننده مسابقه ملکه زیبایی آیداهو بود که بعداً به عنوان برنده این مسابقه انتخاب شد. سیرا در طول برگزاری بخشی از مسابقه، پمپ انسولینی را که به علت ابتلا به بیماری دیابت نوع اول به صورت روزانه برای تزریق انسولین به خود از آن استفاده می‌کرد به لباس شنای خود متصل کرد. او تصویری از خود را در فضای مجازی منتشر کرد و از افرادی که مشکلاتی مشابه او داشتند خواست تا با به اشتراک گذاشتن عکس‌هایی از خود در شرایطی مشابه، به همگان اعلام کنند که استفاده از تجهیزات و وسایل پزشکی برای درمان بیماری نه مایه شرمساری است و نه باعث عقب ماندن از فعالیت‌های اجتماعی می‌شود.

در حرکتی مشابه بریتانی تاونسند، مدل جوان بریتانیایی که به بیماری کرون مبتلا است تصویری از خود در فضای مجازی منتشر کرد که نشان می‌داد او از کیسه‌های کولوستومی برای دفع مدفوع از بدنش استفاده می‌کند. هر دوی این تصاویر به سرعت در فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی منتشر شدند و بر این واقعیت صحه گذاشتند که افرادی همچون سیرا و تاونسند نباید از وضعیت ویژه پزشکی که به آن مبتلا هستند شرمگین باشند.

واکسنی برای بیماری «تب دنگی»

تب دنگی بیماری ویروسی است که توسط پشه منتقل می‌شود و سالانه حدود ۱۰۰ میلیون نفر را در سرتاسر دنیا مبتلا می‌کند. این بیماری به عنوان دلیل اصلی مرگ در مناطق استوایی و تحت استوایی مطرح است. در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۴ گروهی از محققان بین‌المللی نتایج مطالعه‌ای را منتشر کردند که امیدها را برای از میان برداشتن این بیماری از طریق تولید واکسن علیه آن زنده کرد. در این مطالعه که بر روی حدود ۲۱۰۰۰ کودک در آمریکای لاتین انجام شده میزان تأثیرگذاری واکسن حدود ۶۰ درصد بوده است. ضمن اینکه این واکسن توانسته میزان بستری شدن افراد مبتلا در بیمارستان را به میزان ۸۰ درصد کاهش دهد.

این آمارها تأیید‌کننده نتایج مطالعه دیگری است که همین گروه با آزمایش واکسن بر روی ۱۰۰۰۰ کودک در کشورهای آسیایی انجام داده بودند. در آن آزمایش میزان تأثیرگذاری واکسن حدود ۵۷ درصد و کاهش موارد بستری بیماری نیز به اندازه ۸۸ درصد گزارش شده بود. اگرچه سال‌هاست دانشمندان مشغول مطالعه و تلاش برای تولید واکسنی برای مقابله با بیماری تب دنگه هستند اما به نظر می‌رسد موفقیت اخیر که توسط محققان موسسه «سانوفی پاستور» به دست آمده امیدهای زیادی را برای ریشه‌کن کردن بیماری زنده کرده است.