همه زنان جشنواره فیلم برلین
فرهاد سلمانیان - از ۴۴۱ فیلم به‌نمایش‌درآمده در شصت و پنجمین دور جشنواره فیلم برلین، ۱۱۵ فیلم را زنان ساخته یا فیلم‌برداری کرده‌اند. این رقم بیانگر مشارکتی در حد ۲۶ درصد است.
فرهاد سلمانیان
نمایی از فیلم «آتشفشان» ساخته خایرو بوستامانته، کارگردان گواتمالایی
برلیناله از معدود جشنواره‌های بین‌المللی فیلم است که در کنار آثار عرضه‌شده، بحث‌های مربوط به حقوق زنان و برابری جنسیتی در آن فراوان به چشم می‌خورد. در جشنواره‌های «کن» و «ونیز» بحث‌ها در مورد زنان و سهم آن‌ها تا این حد گسترده نبود.
دیتر کوسلیک، مدیر جشنواره برلین و از حامیان حرکت ابتکاری «سهم عادلانه زنان کارگردان» در رقابت‌های جشنواره، پیش‌تر اعلام کرده بود که فیلم‌های ساخته شده «درباره زنان قوی در وضعیت‌های دشوار» در سال ۲۰۱۵ از محورهای اصلی جشنواره برلیناله هستند. به همین جهت، ایزابل کوشت، کارگردان اسپانیایی، سازنده «هیچ‌کس شب را نمی‌خواهد» که فیلم گشایش جشنواره برلین بود، دومین زنی شد که در تاریخ ۶۵ ساله جشنواره برلیناله فرصت افتتاح آن را یافت.
فیلم او داستان دو زن را در تلاش برای ادامه زندگی در قطب شمال به تصویر می‌کشد. اما کمی بعد از نمایش آثار جشنواره با نگاهی به شخصیت‌های زن بعضی از فیلم‌ها و البته کارگردانان آن‌ها، پیرنگ مهم جشنواره یعنی تمرکز بر زنان قدرتمند، در وضع نامناسبی قرار می‌گیرد.
کسی شب را نمی‌خواهد
کافی است نمونه فیلم درام ساخت کوشت را در نظر بگیریم که در آن ژولیت بینوش در نقش جوزفین پِری قصد دارد به دنبال رابرت پری، همسر پژوهشگرش، به قطب شمال برود. بینوش در این فیلم مثل همیشه به طرز برانگیزاننده‌ای نقش‌اش را ایفا میکند. اما آیا در نقش زنی خیره‌سر که قصد دارد با وجود همه هشدارها در مورد خطرهای راه شوهر خود را به خانه برگرداند، او تصویرگر زنی قوی و مستقل است؟ زن خوش‌گردش و شیک‌پوشی که با بردن لباس ابریشمی و جام‌های کریستال و گرامافون در پی همسرش راهی سرزمین کوه‌‌های یخ می‌شود. او در این فیلم زن ناسپاسی است که از چند سگ سورتمه‌کش و سورتمه‌‌ران باوفای آن‌ها تا حد ممکن استفاده میکند و رفتار مشابهی هم با زنی دارد که به او کمک میکند.
ایزابل کوشت در گذشته با فیلم‌های «زندگی‌ام بدون من» و «زندگی پنهان حرف‌ها» در حد متخصص نمایش زنان توانمند ظاهر شده بود. اما کار جدیدش «هیچ‌کس شب را نمی‌خواهد» در آن حد گذشته نیست.
دلباختگی زنانه
در فیلم دیگر جشنواره، «ملکه کویر»، از ورنر هرتسوک، کارگردان آلمانی، نیکول کیدمن نقش گرترود بل، محقق، تاریخ‌نگار و باستان‌شناس و نویسنده انگلیسی (۱۹۲۶-۱۸۶۸) را بازی میکند. او که زنی فرهیخته و بی‌باک است، سوار بر شتری راهی صحرا می‌شود. در راه با اعضای قبایل بدوی، امیران و شیخ‌های عرب آشنا می‌شود و فرهنگ و مناسبات قدرت در میان آن‌ها را بررسی میکند.
به نظر می‌رسد هیچ‌کس خاورمیانه را بهتر از این ملکه کویر نمی‌شناسد؛ زنی که در نظم نوین سیاسی کشورهای عربی در سال‌های دهه ۱۹۲۰ تأثیر داشت. با نگاهی به حضور همه‌جانبه کیدمن در این فیلم می‌توان پی برد که هرتسوک می‌توانست بسیار پیش‌تر از این کار با محوریت زنان را آغاز کند. اما کارگردان تیزبینی سیاسی گرترود بل را در فیلم چندان برجسته نکرده و به جای آن، بیننده را با دلباختگی شخصیت زن فیلم عذاب می‌دهد که باید عشقی مرده و عشقی از‌دست‌رفته را به‌سبب مردان زندگی‌اش تحمل کند.
جبر شرایط
در «آتشفشان»، فیلمی از خایرو بوستامانته، کارگردان گواتمالایی، ماریا، دختر هفده‌ساله‌ای که با پدر و مادرش در نزدیکی یک مزرعه قهوه، از محصولات صادراتی مهم گواتمالا، در دامنه کوه آتشفشانی زندگی میکند، قصد دارد از ازدواج اجباری با یکی از سرکارگران در شرکتی تولیدی خودداری کند. وقتی پِپه، یکی از کارگران آنجا، فکر رفتن به آمریکا را در سر می‌پروراند، به ماریا قول می‌دهد که او را با خود ببرد، البته اگر ماریا به رابطه با او تن بدهد.
ماریای جوان و بی‌تجربه حرف‌های پپه را باور میکند، اما پس از بارداری از او تنها می‌ماند و مجبور می‌شود با همان سرکارگر قبلی ازدواج کند. این فیلم جذاب، تصویرگر رابطه مادران و دختران و همچنین آیین‌های معنوی در گواتمالا نیز هست. منتقدان سینما احتمال تعلق گرفتن خرس طلایی جشنواره برلین را به این فیلم قوی می‌دانند. اما در کار نیز با وجود ایفای نقش خوب بازیگری غیرحرفه‌ای که همان ماریا باشد، وی تصویرگر زنی قوی نیست.
در سایه دیگری
همچنین در فیلم «خاطرات یک کلفت» از بنوا ژاکو، کارگردان فرانسوی با خدمتکاری به نام سِلِستین مواجه می‌شویم. این فیلم که ماجرای آن در حدود سال ۱۹۰۰ اتفاق می‌افتد، بر اساس رمانی تاریخی به همین نام از اُکتاو میربو، روزنامه‌نگار و نویسنده فرانسوی، ساخته شده است. البته سلستین با اعتماد به نفس کامل همه جا خود را از صاحب‌خانه مزاحم خلاص میکند. اما این زن نیز با وجود غرور فراوان‌اش خود را تسلیم سرنوشت خانم ارباب کرده و مدام برای او از پله‌ها بالا و پایین می‌دود.
او سرانجام با مردی جذاب، اما یهود‌ی‌ستیز آشنا می‌شود که باید به‌خاطرش در یک میخانه نزدیک بندر تن به کارهایی بدهد که شایسته او نیستند. در این فیلم هم سلستین چهره زنی توانمند را به نمایش نمی‌گذارد، هر چند هر چهار شخصیت زن در فیلم‌های پیش‌گفته در بافتار زمان، فرهنگ و وضعیت شخصی خود معنا می‌یابند. پیش از «خاطرات یک کُلفَت»، در سال ۱۹۶۴ لوئیس بونوئل، کارگردان اسپانیایی‌تبار نیز فیلمی با همین عنوان ساخته بود.
«سهم عادلانه کارگردانی»
از میان ۴۴۱ محصول سینمایی به‌نمایش‌درآمده در شصت و پنجمین دور جشنواره فیلم برلین، ۱۱۵ فیلم را زنان ساخته یا فیلم‌برداری کرده‌اند. این رقم بیانگر مشارکتی در حد ۲۶ درصد است. کارگردانان زن در آلمان پیش‌تر خواستار مشارکت ۳۰ درصدی تا سال ۲۰۱۷ شده بودند. با این وجود، ارقام کلی اغلب گمراه‌کننده هستند و تنها سه فیلم از مجموع ۲۳ اثر اصلی جشنواره ساخته کارگردانان زن بوده‌اند.
سینماگران زن آلمان، در پاییز سال ۲۰۱۴ در حرکتی ابتکاری با نام «سهم عادلانه زنان کارگردان» ضمن «همبستگی کارگردانان زن در آلمان» خواهان مشارکت بیشتر در فعالیت‌ها، رقابت‌ها و فیلم‌سازی شده بودند.
شمار این کارگردانان زن در حمایت از حرکت ابتکاری برای فعالیت بیشتر به دست کم ۲۵۰ نفر رسیده و حداقل ۲۰۰ شخصیت مختلف از جمله در عرصه سینما از حرکت آن‌ها حمایت کرده‌اند.
نظرها
نظری وجود ندارد.