مجمع جهانی اهل بیت: هم‌گرایی فرهنگی یا سلطه‌جویی تشیع دولتی؟
محمد تنگستانی – منشأ اختلافات مذهبی بین مسلمانان چیست؟ در این میان مجمع جهانی اهل بیت چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ علی اصغر رمضان‌پور و حجت‌الاسلام مجتبی لطفی پاسخ می‌دهند.
محمد تنگستانی
هم‌زمان با افتتاح ششمین دوره مجمع جهانی اهل بیت در روز شنبه ۲۴ مرداد ماه، مجمع دیگری هم در تهران آغاز به کار کرد: مجمع عمومی اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی. وظیفه مجمع جهانی اهل بیت تدوین سیاست‌هایی برای گسترش شیعه‌گری در خاورمیانه است، وظیفه مجمع دوم هماهنگی و هم‌گرایی رسانه‌ای برای اجرای این سیاست‌های تبلیغی.
آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با شرکت‌کنندگان در این دو مجمع، ایالات متحده آمریکا را مصداق عینی و مظهر کامل «مفهوم دشمن» خواند و این کشور را به اختلاف‌افکنی بین سنی و شیعه برای نفوذ سیاسی و فرهنگی و اقتصادی متهم کرد.
این پرسش پیش می‌آید که آیا به راستی منشأ اختلافات مذهبی بین مسلمانان، چه در خاورمیانه و چه در کشورهای دیگر جهان آمریکاست؟ در این میان مجمع جهانی اهل بیت آیا در پی هم‌گرایی فرهنگی‌ست یا سلطه‌جویی تشیع دولتی؟
این پرسش‌ها را با علی اصغر رمضان‌پور کارشناس و تحلیلگر مسائل ایران و حجت‌الاسلام مجتبی لطفی، از نزدیکان آیت‌الله منتظری در میان گذاشتیم. می‌شنوید:
وحدت اسلامی بر اساس اندیشه ایرانی
از سال‌های بسیار دور اندیشه «وحدت اسلامی» به رهبری ایران در خاورمیانه مطرح بود. حجت‌الاسلام مجتبی لطفی، از نزدیکان آیت‌الله منتظری به تلاش‌های برخی چهره‌های سرشناس تاریخی برای وحدت بین شیعه و سنی اشاره می‌کند: سید جماالدین اسدآبادی، از مبلغان شناخته‌شده اتحاد اسلام بر اساس اندیشه ایرانی، و برخی مراجع در سال‌های پیش از انقلاب مانند آیت‌الله سید حسن قمی و آیت‌الله سید حسین بروجردی و در سال‌های پس از انقلاب هم آیت‌الله حسین‌علی منتظری که هفته‌ای را به عنوان «هفته وحدت» اختصاص داد.
مجتبی لطفی:
به رغم این تلاش‌ها تا اقدام عملی نشود و مذاهب به رسمیت شناخته نشوند، و هر گروهی بخواهد دیگری را به چوب تکفیر براند، سمینار و کنفرانس راه به جایی نمی‌برد. ما بیش از همه اینها به مدارای مذهبی نیاز داریم.
مدارای مذهبی اما ظاهراً با توجه به سیاست‌های جمهوری اسلامی در خاورمیانه، رقابت عربستان سعودی و ایران از یک‌سو و اختلافاتی که بین مراجع شیعه بر سر بازاری که وجوهاتشان را تأمین می‌کند و به دست آورن عرصه‌هایی برای تبلیغ، به سادگی میسر نمی‌شود.
سازمان کنفرانس اسلامی: تنها نقطه روشن
علی اصغر رمضان‌پور در سال‌های نخست انقلاب تأمل می‌کند: در آن سال‌ها جمهوری نوبنیاد اسلامی قصد داشت با تأکید بر عراق و کویت و لبنان یک جریان جهانی شیعه به رهبری جمهوری اسلامی به وجود بیاورد. اما مراجع شیعه در این کشورها از استقلالشان دفاع می‌کردند و به همین جهت جمهوری اسلامی در دستیابی به اهدافش توفیق چندانی به دست نیاورد. حمایت از جمعیت‌های آزادی‌بخش که با دولت‌هایشان مبارزه مسلحانه می‌کردند و محمد منتظری از آنان دفاع می‌کرد نیز به جایی نرسید. ایران برای گسترش نفوذ خود در جهان اسلام به سازمان کنفرانس اسلامی روی آورد:
علی اصغر رمضان‌پور:
جمهوری اسلامی شکل دولتی بیشتری پیدا کرده بود و ناگزیر بود با سازمان‌های بین‌المللی همکاری کند. ایران در این دوره تلاش کرد از طریق نفوذ بیشتر در سازمان کنفرانس اسلامی موضع برتری در جهان اسلام پیدا کند، اما به دلیل رقابت عربستان با ایران در سازمان کنفرانس اسلامی عملاً توفیقی به دست نیاورد.
۱۸ آذرماه ۱۳۷۶ هشتمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در تهران گشایش یافت. در آن زمان محمد خاتمی رییس جمهور بود و ریاست این سازمان را به عهده داشت. او در سخنانی از جامعه مدنی در مفهوم «مدینه‌النبی» سخن گفت. روزنامه الشرق الوسط نیز در سرمقاله‌اش نوشت که جهان اسلام چشم امید به ایران دوخته است. این تنها کامیابی ایران در جهان اسلام بود.
علی اصغر رمضان‌پور:
دولت‌ها و چهره‌های فرهنگی اهل سنت در کنفرانس اسلامی اکثریت دارند. به همین جهت بود که ایران مجمع جهانی اهل بیت را تشکیل داد، اما به جای آنکه سراغ مراجع شیعه برود، سراغ چهره‌های فرهنگی تشیع رفت و مراجع درجه دو و درجه سه.
کامیابی در آفریقا، ناکامی در خاورمیانه
رمضان‌پور می‌گوید هدف جمهوری اسلامی اعمال مدیریت خود بر برخی چهره‌های فرهنگی و مراجع نه چندان بلندپایه بود با این امید که از آن‌ها در کشورهایی مانند افغانستان، پاکستان، اندونزی، مالزی و حتی در برخی کشورهای اروپایی استفاده کند.
علی اصغر رمضان‌پور:
با کنار گذاشتن گروهی از مراجع شیعه که با جمهوری اسلامی هم‌داستان نبودند مجمع اهل بیت عملاً به بازوی خارجی حکومت تبدیل شد. هیچگاه هم‌گرایی در جهان اسلام هدف مجمع نبود. بعد از حکومت خاتمی هم مجمع به دست گروه‌های تندرو افتاد و در افغانستان و پاکستان و آفریقا هم توفیق‌هایی به دست آوردند. اما در کشورهای اصلی، در عراق و کویت و لبنان عملاً چندان موفق نبودند.
تاکنون محمد علی تسخیری، علی اکبر ولایتی، محمد مهدی آصفی و محمد حسن اختری دبیرکلی مجمع جهانی اهل بیت را به عهده داشته‌اند. آیت‌الله خامنه‌ای با گماردن علی اکبر ولایتی بر سر این کار تلاش کرد، چهره معتدل‌تری به مجمع جهانی اهل بیت بدهد. در ششمین دوره برگزاری مجمع اهل بیت چهره‌هایی مانند احمد جنتی و محمد تقی مصباح یزدی روی صحنه جلوه چندانی ندارند. آن‌ها اما کنار گذاشته نشده‌اند. به اقتضای سیاست روز به پشت صحنه رانده شده‌اند.
حجت‌الاسلام مجتبی لطفی بر آن است که همه این چهره‌ها با گرایش‌های متفاوتشان به «تقریب» یعنی به نزدیکی مذاهب اسلامی اعتقاد دارند. فقط روش و منش آن‌ها با هم متفاوت است.
سلاح یا حجره؟
حسن روحانی، رییس جمهوری اسلامی در سخنرانی‌اش در مراسم افتتاحیه مجمع جهانی اهل بیت گفت: « ما صدای اسلام را از طریق صفیر گلوله به جهان نرساندیم بلکه آن را از طریق مدارس، حجره‌ها و با منطق و استدلال معرفی کردیم.»
آیا واقعاً چنین است؟
علی اصغر رمضان‌پور:
جمهوری اسلامی تشیع مورد نظرش را تاکنون از طریق اسلحه ترویج کرده است. بین فتاوی آیت‌الله خامنه‌ای و مراجع شیعه همیشه اختلاف‌هایی وجود داشته. اما جمهوری اسلامی هیچگاه تلاش نکرده این اختلافات را از طریق گفت‌و‌گو از میان بردارد.
مجمع جهانی اهل بیت کار خود را ۲۸ مرداد ماه با صدور بیانیه‌ای به پایان می‌رساند. بیانیه‌های مجمع معمولاً نمایانگر سیاست‌های راهبردی جمهوری اسلامی برای گسترش تشیع در جهان است که در شورای عالی امنیت ملی هم به بحث گذاشته و معمولاً تصویب می‌شود.
نظرها
نظری وجود ندارد.