سفره ایرانی با عطر و طعم هندی

تحلیل کارشناسان اقتصادی مبنی بر تأثیر اولیه برداشته شدن تحریم های ایران بر روابط تجاری در حال نمایان شدن است. حالا ایران می‌تواند از مجاری قانونی کالاهای موردنیازش را خریداری کند و در تأمین کالاها از بازارهای مختلف تصمیم گیرنده باشد.

بازار ایران برای برخی کشورها همچون هند که از شرکای تجاری اصلی دوران تحریم بودند، آنقدر مهم است که گامی چون برداشته شدن محدودیت واردات برنج به ایران می‌تواند بازار بورس هند را متحول کند. قیمت سهام کمپانی‌های تجارت برنج باسماتی روزسه شنبه گذشته ۱۸ درصد افزایش یافت و دلیل آن چیز جز اخباری مبنی بر برداشته شدن محدودیت واردات برنج باسماتی سراسر هند از سوی ایران نبود.

برداشته شدن محدودیت‌های واردات برنج به ایران، به معنی افزایش تقاضای بازار و بالا رفتن قیمت برنج هند است. به همین دلیل کشاورزان و تاجران برنج هند به پایان کاهش دو ساله قیمت برنج دل خوش کرده‌اند. اکنون با افزایش واردات برنج ایران، میان کمپانی‌های صادرات برنج هند رقابت بیشتری برقرار شده و بازار بورسی که طی ماه‌های اخیر شاهد افت بوده، روند افزایشی در پیش گرفته است. کومار میتال، رییس کمپانی  KRBL’s که با کمپانی خانوادگی‌اش از حدود سه دهه پیش به ایران برنج صادر می‌کند می گوید: ایرانی‌ها برنج باسماتی هند را به برنج سفید امریکا ترجیح می‌دهند.

برنج باسماتی به‌دلیل دانه بلند و معطر بودن، از انواع مرغوب برنج محسوب می‌شود. این محصول بیشتر در دامنه‌های هیمالیا در هند و پاکستان کشت می‌شود. هند بزرگترین صادرکننده برنج باسماتی دنیاست و نیمی از تولیدات حدود ۸.۷ میلیون تنی خود را به کشورهای ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و عراق می‌فرستد.

فدراسیون سازمان‌های صادراتی هند پیش‌بینی کرده که برداشتن تحریم‌های ایران به افزایش فروش کالاهای کشاورزی منجر می‌شود اما درباره کالاهای غیرکشاورزی، هند رقبای دیگری پیدا می‌کند. علاوه بر این، پیش بینی می‌شود که تفاهم میان ایران و غرب نرخ حمل و نقل را کاهش دهد و از این طریق به صادرات مواد غذایی از هند کمک کند. به این موارد باید کاهش ارزش جهانی یورو طی سال گذشته را هم افزود. ارزان تمام شدن کالاهای اروپایی موجب می‌شود که شرکت‌های اروپایی، بازار خودرو و ماشین آلات ایران را از هند بگیرند.

ایران؛ عامل کاهش ۵۰درصدی نرخ برنج باسماتی هند

ایران طی چند سال گذشته بیشترین مصرف برنج باسماتی و شکر خود را از هند تامین کرده است. این کالاها در قبال ۴۵ درصد بهای نفت، که به روپیه در یوکوبانک کلکته ذخیره شده، معامله می‌شد.

میزان واردات سالانه برنج ایران در سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵حدود یک تا ۱.۲ میلیون تن بود. بیشتر این برنج از نوع مرغوب باسماتی است. در این مدت، ایران حدود ۹۳۰هزار تن از برنج وارداتی خود را از هند خریداری کرد. این درحالی‌ست که در سال مالی قبل از آن، میزان خرید برنج باسماتی توسط ایران ۱.۴۴ میلیون تن بوده است.

در زمان اوج خرید برنج هند از سوی ایران، حدود ۴۰ درصد از صادرات برنج باسماتی هند به ایران می‌رفت. اما ایران در ماه اکتبر سال گذشته ارائه مجوز واردات را محدود کرد و تعرفه‌های واردات را به ۴۵ درصد افزایش داد. این شرایط موجب شد که قیمت برنج باسماتی هند طی دو سال گذشته بیش از ۵۰ درصد کاهش یابد. در حالیکه قیمت هر تن برنج باسماتی هند در سال ۲۰۱۳ حدود ۱۶۰۰ دلار بود، طی دو سال اخیر به حدود ۷۰۰دلار کاهش یافت.

ایران در شرایطی خرید برنج از این کشور را کاهش داد که پس از یک دوره اوج خرید، کشاورزان هندی تولید برنج را افزایش داده بودند. از مهم‌ترین دلایل این کاهش خرید، اعتراض‌های داخلی به کیفیت برنج‌های هندی و حمایت از کشاورزان داخلی بود. ایران برای جایگزینی بخشی از برنج وارداتی از هند، به سراغ پاکستان رفت. کارشناسانی همچون راجان سوندارشان، مدیر اجرایی انجمن صادرکنندگان برنج سراسر هند، روابط سیاسی بهتر تهران و اسلام آباد را دلیل چرخش ایران به سمت برنج پاکستانی می‌دانند.

اما صدای اعتراض ایرانی‌ها نسبت به کیفیت برنج هندی کمتر در داخل هند شنیده شد. فعالان بخش صادرات هند گاهی تنها اشاراتی به این موضوع داشتند؛ همچون راجیو کهر، قائم مقام وزارت بازرگانی هند که اوایل سال جاری میلادی به ایران سفری داشت. او به گفتن این موضوع بسنده کرد که ایرانی‌ها خود را با استاندارد بین‌المللی Codex تطبیق داده اند و از تأمین‌کنندگان موادغذایی هم انتظار دارند به این استاندارد پایبند باشند.

برنج تنها محصول هندی نبود که سلامت آن زیر سوال رفت. ابتلای گندم هند به قارچ سیاهک هم طی سال‌های اخیر در ایران مطرح است. ایران در نهایت خرید برنج هندی را محدود کرد. اما این محدودیت به معنای وارد نشدن برنج های هندی به کشور نبود. محمد آقاطاهر، رییس اتحادیه بنکداران مواد غذایی تهران، در گفتگو با جام جم آنلاین، ورود غیرقانونی برنج از مرزهای جنوبی و مخلوط شدن آنها با برنج های ایرانی را تأیید کرده است.

علاوه بر این، گزارشگر «زمانه» دیده است که در بازارهای عمده فروشی هند، کیسه های نو و خالی برنج ایرانی روی زمین افتاده‌اند. وجود این کیسه‌های برخی نام های تجاری که با جوایز بزرگ سعی در جلب مشتری دارند و بر ایرانی بودن اصیل برنج خود تأکید می‌کنند جای تأمل دارد.

 آنچه آمارهای رسمی نشان می‌دهد این است که خرید برنج باسماتی ایران از هند در سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ به ۹۳۵۵۶۷کیلو رسید و عربستان سعودی جای ایران را به عنوان بزرگترین خریدار برنج هند گرفت.

ایران با سیاست‌های حمایت از کشاورزان توانست میزان تولید داخلی را افزایش دهد. با توجه به خشکسالی که ایران شاهد بوده، برآورد شده بود که میزان تولید برنج داخلی کاهش یابد. اما آمارهای سازمان غذا و کشاورزی نشان می‌دهد که تولید برنج در ایران از ۱.۶ میلیون تن در سال ۲۰۱۴ به ۱.۷ میلیون تن در سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است.

قیمت برنج هند در ماه دسامبر بالا می‌رود

حالا که سر و صدای آلودگی برنج ها خوابیده، ایران باز به سمت خرید برنج از هند متمایل شده است. به گفته آر. سوندارسان، مدیر اجرایی انجمن صادرکنندگان برنج سراسر هند، ایران احتمالا در ماه دسامبر یا ژانویه مجوزهای واردات خود را تغییر می‌دهد. دلیل دیگر این تصمیم می‌تواند آزاد شدن ۲.۶ میلیون دلار پول نفتی باشد که به روپیه در بانک هندی ذخیره شده و جز با خرید کالا نمی‌توان آن را برداشت کرد. پس از توافق هسته‌ای ایران و غرب، هند تنها مجوز پرداخت دو قسط ۷۰۰میلیون دلاری به ایران را دریافت کرد و بقیه مبلغ ۶میلیون دلار هنوز پرداخت نشده است.

با این تصمیم جدید ایران، مقام‌های فدراسیون سازمان‌های صادراتی هند پیش بینی کرده‌اند که صادرات برنج باسماتی ایران از هند در سال مالی جاری بین ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش یابد. میتال پیش‌بینی می‌کند که صادرات برنج به ایران تا ماه مارس ۲۰۱۶ با افزایش ۶.۹ درصدی به یک میلیون تن برسد.

با این تغییر در رویکرد ایران، پیش بینی می‌شود که قیمت برنج باسماتی در بازارهای داخلی هند هم افزایش یابد. آنیل کومار میتال، رییس کمپانی KRBL’s می‌گوید: با توجه به قیمت امروز، ایران برنج بیشتری از ما خواهد خرید اما بطور کلی با این افزایش تقاضا، خریداران خارجی باید قیمت پیشنهادی خود را بالا ببرند. انتظار می‌رود که قیمت برنج هند تا ماه دسامبر دوباره بالا برود.

به گفته کمپانی KRBL Ltd که در زمینه صادرات برنج فعالیت می‌کند، این نخستین بار طی دو سال گذشته است که صادرات برنج افزایش می‌یابد.

افزایش صادرات محصولات کشاورزی هند به ایران

حجم مبادلات ایران وهند در سال گذشته حدود ۱۵ میلیارد دلار بود که غلامرضا انصاری، سفیر ایران در دهلی نو با درنظر گرفتن تحریم‌های ایران، آن را رقم بالایی می‌داند.

بیشتر این رقم تجارت دوجانبه، مربوط به صادرات نفت از ایران به هند است. اما با برداشته شدن تحریم‌های غرب علیه ایران پیش بینی شده که صادرات هند به ایران با یک سوم افزایش به ۶میلیارد دلار در سال مالی جاری برسد.

بر اساس آمارهای بانک ذخیره هند، صادرات هند به ایران در دسامبر سال ۲۰۱۴ حدود ۲۵.۷۷ میلیارد روپیه (حدود چهار میلیارد دلار) بوده است. این رقم در ماه ژوئن ۲۰۱۴ با رسیدن به ۲۶.۰۳ میلیارد روپیه به بالاترین میزان رسید و در اوت ۲۰۱۴با رسیدن به رقم ۱۶.۶۲، کمترین میزان را تجربه کرد.

چنانکه ارقام بالا نشان می‌دهد، تا کنون هند بعد از چین، دومین خریدار بزرگ نفت ایران بوده است. اما تجارت هند و ایران دیگر بر پایه نفت نخواهد بود بلکه خرید محصولات غذایی همچون برنج، شکر و دانه سویا افزایش خواهد یافت.

اجی ساهای، مدیرکل فدراسیون سازمان‌های صادراتی هند می‌گوید: درست است که صادرات غیرکشاورزی ما تحت تأثیر این معامله کاهش می یابد اما افزایش صادرات کشاورزی حتی بیش از میزان کاهش سایر صادرات خواهد بود.

ارقام بزرگی همچون سرمایه‌گذاری ۳۱ میلیارد دلاری که هند قرار است در بندر چابهار داشته باشد هنوز از حد حرف فراتر نرفته‌اند. آنچه پس از توافق هسته‌ای ایران و کشورهای غربی در روابط اقتصادی ایران و هند مشاهده می‌شود، همین عرصه تجارت است.