حلول مارگارت تاچر در سرزمین آل سعود

در یک سال اخیر با پایین آمدن قیمت نفت، عربستان سعودی، بزرگترین صادرکننده نفت جهان، با کسری بودجه قابل توجه‌ای مواجه شده است. به نظر می‌رسد در پی این بحران اقتصادی، سیاست‌های اقتصادی و سیاسی این کشور در آستانه تغییرات بزرگی است. به گفته محمد بن سلمان، فرزند پرنفوذ پادشاه عربستان «انقلابی تاچری در عربستان تحت نظارت او تحت وقوع است.»

پس از سقوط ۷۰%‌ای قیمت‌های نفت در یک سال اخیر بیشتر کشورهای عمده صادر‌کننده نفت از جمله ایران با کسری بودجه قابل توجه‌ای روبه‌رو بوده‌اند. تخمین زده می‌شود که سقوط قیمت‌های نفت تنها در سال اخیر نزدیک به ۶۰۰ میلیارد دلار ثروت را از کشورهای تولید‌کننده نفت به کشورهای مصرف‌کننده منتقل کرده است. برای جبران کسری بودجه بسیاری از کشورهای تولید کننده نفت ناچار به برداشت از صندوق های ذخیره ارزی و استقراض شده اند. به عنوان نمونه بزرگترین تولیدکننده نفت دنیا عربستان سعودی که بیش از ۷۰% بودجه سالیانه‌اش از درآمدهای نفتی تامین می‌شود سال قبل برای جبران کسری بودجه خود مجبور به برداشت ۱۰۰ میلیارد دلاری از ذخایر ارزی و استقراض شد. این کسری بودجه عظیم موجب گمانه‌زنی‌های فراوان در مورد آینده خاندان آل سعود شده است.

برای بسیاری از کشورهای جهان در دهه‌های اخیر شوک‌های اقتصادی و بحران، نقطه آغازی بوده‌ اند برای خصوصی‌سازی‌های گسترده اموال عمومی، از میان برداشتن یارانه‌های دولتی، تضعیف قوانین کار و همه سیاست‌‌هایی که آنها را به نام نئولیبرالیسم می‌شناسیم. نائومی کلاین در کتاب معروف خود «دکترین شوک: ظهور سرمایه‌داری فاجعه» تجربه‌های مختلفی از بحران اقتصادی، طبیعی، جنگ و کودتا که منجر به اجرای ناگهانی سیاست‌های نئولیبرال شده اند را بازگو می‌کند. کلاین شرح می‌دهد که بحران ها چگونه با همدستی نهادهای بین‌المللی همانند صندوق بین‌المللی پول، بانک‌ها و شرکت‌های مشاوره پرنفوذ بین‌المللی و طبقات سیاسی و اقتصادی حاکم، زمینه‌ساز اجرای ضربتی چنین سیاست‌هایی بوده اند. برای نمونه‌ داخلی دکترین شوک می‌توان به موج خصوصی‌سازی، تغییر قوانین کار و لیبرالیزه کردن اقتصاد ایران که پس از پایان جنگ ایران و عراق تحت هدایت هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور وقت اجرا شد، اشاره کرد.

تا یک هفته قبل اما کمتر کسی تصور می‌کرد عربستان سعودی ثروتمند با سیستم سیاسی قرون وسطایی و قرارداد اجتماعی منحصر به فرد خود راه «شوک درمانی» را در پیش گیرد. قرارداد اجتماعی‌ای که بر اساس آن خاندان آل سعود رضایت شهروندان را با سیستم سخاوتمندانه‌ای از یارانه و پول می‌خرد. شهروندان عربستان سعودی در برابر یارانه و کمک‌های نقدی‌ای که به واسطه فروش نفت از حکومت دریافت می‌کنند از نافرمانی و طغیان در برابر حاکمیت استبدادی خاندان آل سعود سرباز می‌زنند.