ترکیه و زنان: آیا استانبول میزبان خوبی برای نشست‌های حقوق زنان است؟

سازمان ملل متحد برای بررسی و یافتن راهکارهای بهتر به منظور حل بحران آوارگی و پناهجویی، روز‌های دوشنبه و سه‌شنبه ۲۳ و ۲۴ می/ سوم و چهارم خرداد، نشستی دو روزه در استانبول ترکیه برگزار کرده است. هزاران نفر از رهبران جهان سازمان‌های بین المللی و داوطلبان فعالیت‌های انسان دوستانه، در این نشست شرکت دارند. زنان ترکیه اما درباره اینکه ترکیه شایسته میزبانی چنین نشستی است در تردیدند. وضعیت حقوق زنان در ترکیه چندان خوب نیست. آیا ترکیه می‌تواند میزبان نشست‌هایی با موضوع توقف خشونت جنسی علیه زنان یا توانمندسازی زنان باشد؟

محل برگزاری نشست جهانی کمک‌های بشردوستانه از دو سال قبل تعیین شده و از آن زمان وضعیت ترکیه در زمینه حقوق زنان بدتر شده است: آن هم در حالی که ترکیه سال ۲۰۱۱ معاهده استانبول برای مبارزه علیه خشونت علیه زنان را امضا کرده.

رجب طیب اردوغان رییس جمهوی ترکیه در سال‌های اخیر به خاطر گفته‌های ضد زن بارها مورد انتقاد قرار گرفته است. او گفته بود که تنظیم خانواده خیانت است و وظیفه زن بیش از هر چیر این است که مادر شود. او همچنین یک بار صراحت اعلام کرد که از نظر او زن و مرد با هم برابر نیستند و این مخالف قانون طبیعت است که آن‌ها را با یکدیگر برابر بدانیم.

اردوغان یک بار هم یک خبرنگار برجسته زن را »بی‌حیا» خواند و به او گفت «حد خودت را بدان». او به دلیل رویکردش به رسانه‌ها و زنان مورد خشم و انتقاد مردم و رسانه‌‌های ترکیه قرار گرفت.

امینه اردوغان، همسر اردوغان هم مدتی پیش گفت که در زمان امپراتوری عثمانی‌ها، حرمسرا نقش مدرسه‌ای را برای زنان داشت که در آن آموزه‌هایی ارزشمند در مورد زندگی فرا می‌گرفتند. او این تعبیر را هنگام یک دیدار رسمی در آنکارا بر زبان آورده بود.

اینها تنها مثال‌هایی است از شعارهای که به تقویت پدرسالاری و افکار ضد زن منجر می‌شوند. دولت ترکیه بارها به خاطر اینکه درباره خشونت علیه زنان و قتل آنها واکنش جدی نشان نداده، متهم شده و در زمان حاکمتی حزب عدالت و توسعه، قتل‌های ناموسی به طرز محسوسی در ترکیه افزایش پیدا کرده است. گزارش‌هایی که از قتل زنان و دختران جوان به خاطر مسايل ناموسی منتشر می شود نگران‌کننده است. دختران جوان گاه به خاطر دوست پسر داشتن یا ازدواج بدون رضایت خانواده، توسط پدر و برادر سایر مردان فامیل به قتل می‌رسند.

ازلیاکا نماینده شهر آنکارا از حزب جمهوریخواه خلق در پارلمان ترکیه، با متهم کردن اردوغان به عنوان یکی از علت‌‌های رواج و شیوع خشونت علیه زنان در جامعه ترکیه گفته است: «من به جرات می گویم دلیل ۱۴ برابر شدن خشونت علیه زنان در دوره ۱۲ ساله حاکمیت حزب عدالت و توسعه بر اساس آمارهای رسمی، دیدگاه‌های شخص اردوغان درباره زنان است.»

با این حال مبارزه برای حقوق زنان در سال‌های منتهی به برگزاری این نشست توفیق‌هایی هم داشته است. مثلا در سال ۲۰۱۲ دولت تجاوز زناشویی را جرم دانست و کاربرد زبان مبتنی بر تبعیض جنسیتی را هم جرم انگاری کرد. در سال ۲۰۱۳ اردوغات که نخست وزیر وقت بود، ممنوعیت ۹۰ ساله پوشیدن روسری در ارادات دولتی را از بین برد که باعث دسترسی زنان محجبه به آموزش و اشتغال شده است.

پیش از آن و در دوران حکومت «بولنت اجویت» هم وضعیت زنان ترکیه مناسب نبود. در سال ۲۰۰۱، ترکیه در میان ۱۷۵ کشور از نظر توسعه زنان، مقام ۸۱ را به دست آورد. این شاخص وضعیت زنان را از نظر بهداشتی، آموزش و درآمد بررسی می‌کند. در این بررسی ترکیه پس از کشورهای اروپایی و حتی پس از عربستان، لبنان، اردن، تونس، قرار داشت.

در شاخص توانمندسازی زنان نیز وضع ترکیه بهتر نبود و در میان هفتاد کشور دنیا رتبه ۶۶ را داشت.

پیش از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، با وجود ممنوعیت چند همسری بر اساس قانون سال ۱۹۲۶، حدود ده درصد زنان ترکیه در خانواده‌های چند همسری زندگی می‌‌کردند و هر ساله به طور میانگین ۲۰۰ نفر از زنان ترک بر اثر قتل‌‌های ناموسی جان خود را از دست می‌دادند.

اما ترکیه در سال‌های اخیر قدم‌هایی به عقب برداشته است. اعتبار دموکراتیک ترکیه از بین رفته. روزنامه گاران زندانی می‌شوند و حتی کسانی که با اردوغان در شبکه‌های اجتماعی شوخی کرده‌اند مورد آزار قرار گرفته‌اند.

گرچه ترکیه در سال‌های اخیر رشد اقتصادی خوبی داشته و درآمد سرانه مردم این کشور بیش از ۵ هزار دلار افزایش داشته است، ولی سهم زنان در این میان چندان نبوده است. ترکیه در میان ۱۳۶ کشور جهان رتبه ۱۲۵ را در میزان مشارکت زنان در بازار کار به دست آورده و کمتر از ۳۰ درصد زنان این کشور در بازار کار مشغول به کار و فعالیت هستند. در همین شاخص میزان مشارکت زنان در سیاست و قدرت نیز جایگاه مناسبی ندارد و در رتبه ۱۰۳ قرار دارد و زنان در مناصب حکومتی نقش چندانی در این کشور ندارند.

از تابستان گذشته تاکنون، درگیری‌ها میان ارتش ترکیه و پ ک ک باعث آوارگی صدها نفر شده و زنان بیش از هر گروه دیگری به دنبال این شرایط آسیب دیده‌اند.

همچنین، از زمانی که اردن و لبنان مرزهای خود را در سال ۲۰۱۴ به روی پناهجویان سوری بستند، ترکیه همچنان میزبان سیل پناهجویان است و اکنون بیش از ۲.۸ میلیون سوری برابر با نیمی از تعداد آوارگان سوری، در این کشور زندگی می‌کنند و ترکیه بیش از ۸ میلیارد دلار برای تامین نیازهای پناهجویان هزینه کرده است. با این حال خشونت جنسی و دسترسی محدود به خدمات پزشکی در طول دوران جنگ، باعث افزایش سقط جنین، کمبود دارو و ترومای زنان شده است و با وجود پذیرش پناهجویان سوری، گزارش‌هایی از بدرفتاری ماموران با خانواده‌های پناهجو منتشر می‌شود.

از زمان آعار بحران سوریه، کارگری دختربچه‌ها، ازدواج زودهنگام، کمبود خدمات پزشکی برای زنان باردار و خشونت جنسی در ترکیه افزایش داشته است. ترکیه همواره این مسایل را صرفا به سوری‌ها نسبت داده در حالی که این مسائل در مورد زنان ترکیه هم قابل تعمیم است.

مسائلی مانند ریشه‌کن کردن خشونت جنسی و جنسیتی، درمان بازماندگان و قربانیان خشونت و توانمندسازی و حمایت از زنان و دختران در مناقشات جهانی در دستور کار نشست جهانی کمک‌های بشردوستانه است.

با اینکه رهبران کشورها موظف به تامین نیازهای زنان در شرایط اضطراری شده‌اند، در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ تنها ۰.۴ درصد بودجه های اضطراری به زنان اختصاص داده شده است. همچنین زنان باید در در شرایط بحرانی در تصمیم‌گری‌های کلان مشارکت بیشتری داشته باشند با این حال کمتر از ۵ درصد زنان در گفت‌وگوهای صلح حضور دارند.