دخانیات در ایران، آیا قلیان جای سیگار را گرفته است؟

اینجا سفره‌خانه‌ای در ولنجک تهران است. دود در فضای بسته اجازه نمی‌دهد افراد به راحتی شناسایی شوند. انواع قلیان از ایرانی و عربی گرفته تا انواع غذاهای سنتی و فرنگی ودریایی موجود است.

مشتری‌های آن معتقدند جای دنجی برای قرارهای دو نفره و گپ‌ زدن است. قیمت قلیا‌ن‌ها از ۵۰ هزار تومان شروع می‌شود و گران‌ترین آن ۲۰۰ هزار تومان است.

با یکی از مشتری‌ها از طریق ایمو صحبت می‌کنم: «من و دوستانم حداقل هفته‌ای یک بار به اینجا می‌آییم. راستش اینجا دیگر به پاتوق ما تبدیل شده.»

سرفه می‌کند و می‌گوید: «ما قلیان را به خاطر قلیان کشیدن نمی‌کشیم. قلیان می‌کشیم که دور‌همی خوبی داشته باشیم. مثلا عموی من عاشق قلیان خوانسار است و یک جورهایی به قلیان کشیدن معتاد شده است. اگر هر شب قلیان نکشد، بدنش درد می‌گیرد و عصبی می‌شود. اما من با دیدن عموی سالخورده‌ام، یاد گرفته‌ام دود قلیان را به داخل گلو نفرستم. دود را داخل دهانم نگه می‌دارم و بیرون می‌دهم.»

این مشتری سفره‌خانه لیسانس مهندسی عمران دارد و برای شهرداری کار می‌کند.

یک گفت‌و‌گوی کوتاه:

- دو تا قلیان لطفا! یکی سیب یخ، یکی پرتقال‌‌خامه ...

جمله‌اش را که تمام می‌کند، از همراه دخترش می‌پرسد: «با چای، خرما هم می‌خوری؟»

دختر سرش را تکان می‌دهد. گارسون می‌پرسد: «خرما با چه طعمی؟»

پسر جوان می‌گوید:« مگر خرما هم طعمی غیر از خرما دارد؟»

- بله! خرما گردویی، خرما پسته‌ای، خرما نارگیلی.

با توجه به تلاش‌ها برای مبارزه با مصرف سیگار در ایران، به نظر می‌رسد استفاده از قلیان به جای سیگار فراگیر شده است. این در حالی است که بسیاری از پرشکان ضررهای قلیان را از سیگار بیش‌تر می‌دانند.

فاتح شیمشک، متخصص آلرژی در ترکیه، در این‌باره به رادیو زمانه می‌گوید: «لوله قلیان همیشه مرطوب و داخلش تاریک است. به همین دلیل هم فضای خوبی برای رشد میکروب‌ها و انواع قارچ‌هاست. می‌توان گفت انواع بیماری‌های مسری از طریق لوله قلیان به فرد دیگر سرایت می‌کند. این بدین معنی است که حتی اگر سر قلیان هم تعویض شود، امکان سرایت بیماری از بین نمی‌رود. این روزها همه از ضرر چند برابر تنباکو نسبت به سیگار صحبت می‌کنند، اما هیچ‌کس به ضرر لوله قلیان توجه نمی‌کند.»

قلیان، مهمان خانه‌های ایرانی

سعید، جوان ورزشکار و صاحب چندین مدال قهرمانی در پرش و دو میدانی است. او به رادیو زمانه می‌گوید: «اگر راستش را بخواهید این روزها قلیان کشیدن به ورشکار بودن و نبودن ربطی ندارد. انگار ایرانی‌ها به طور ضمنی قبول کرده‌اند که قلیان یک تفریح است ولی سیگار برای سلامتی بسیار بد است و ورزشکار نباید سیگار بکشند. قلیان این روزها به نقل و نبات گپ زدن ایرانی‌ها خصوصا جوان‌ها تبدیل شده است. من و همسرم حتی اگر از کار روزانه خیلی خسته باشیم، شب‌ها قلیان چاق می‌کنیم و فیلم تماشا می‌کنیم. تماشای سریال‌های خارجی یا قلیان یک مزه دیگر دارد. پسرم را هم با یوتیوب و کارتن‌هایش سرگرم می‌کنیم و سعی می‌کنیم دور از او بنشینیم یا این‌که در تابستان، پنجره‌ها را باز کنیم.»

شاید بتوان گفت محدودیت‌های فراوانی که به جامعه ایرانی تحمیل شده، قلیان را به تفریحی همگانی در خانه‌ها و خارج از خانه‌ها تبدیل کرده است، اما این نکته هم قابل توجه است که نه تنها کاربر قلیان از آن آسیب می‌بیند، بلکه فرد همراه او نیز با وجود آن‌که قلیان نمی‌کشد، تحت تاثیر آثار مخرب آن قرار می‌گیرد.

فاتح شیمشک می‌گوید: «تاثیر مخرب قلیان فقط مخصوص فرد قلیان‌کش نیست. هر چند درصد بیماری‌های هپاتیت و سل در فرد قلیان‌کش بیش‌تر از افراد دیگر است، اما امکان بیماری‌های سرطان مری، معده و ریه برای تمام افرادی که از دود حاصل از قلیان استشمام می‌کنند وجود دارد. کشیدن قلیان در فضای بسته به منزله حبس تمام ویروس‌ها، میکروب‌ها و قارچ‌هاست. ضمن این‌که کودکان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه در مقابل دود قلیان در فضای بسته هستند.»

جای تنگ قهوه‌خانه‌های سنتی

دکتر، لقب صاحب قهوه‌خانه‌ نظام در خیابان نظام‌الملک تهران است. ۵۵ سال دارد و از زمان ۲۰ سالگی‌ که پدرش را از دست داده، شغل او را ادامه داده است.

دکتر به رادیو زمانه می‌گوید: «قهوه‌خانه و چا‌یخانه دیگر مفهوم قبلی خود را ندارند. سفره‌خانه‌های سنتی و قلیان‌های‌شان جای قهوه‌خانه‌های قدیمی را تنگ کرده‌اند. مشتری‌های من همه مشتری‌های قدیمی و پیرمردها هستند. اگر جوانان بخواهند چای بخورند و گپ بزنند، ترجیح می‌دهند به سفره‌خانه بروند و قلیان هم بکشند. در ضمن این روزها همه جوان‌ها دو نفری هستند و با همسرشان، نامزدشان یا دوست‌دخترشان دوست دارند تفریح کنند و قهوه‌خانه‌های قدیمی جای زن‌ها نیست. در حالی که قیمت چای من با چای سفره‌خانه‌های جدید قابل مقایسه نیست.»

با نگاهی به منوهای قلیان در اینترنت می‌توان دید که درآمد اصلی صاحبان سفره‌خانه‌ها در تهران و شهرهای بزرگ از قلیان حاصل می‌شود.

سفره‌خانه‌ها با فریز کردن لوله قلیان، نام سیب یخ، نعنا یخ و ... به قلیان‌ها داده و قیمت آن را چند برابر کرده‌اند.

فریزکردن لوله قلیان باعث می‌شود دود حاصل از قلیان تا یک ساعت خنک باشد و کاربر قلیان احساس خوبی داشته باشد.

دکتر اما می‌گوید: «به تازگی شنیده‌ام در سفره‌خانه‌های بالا شهر در صورتی که دانشجو باشی و کارت دانشجویی ارائه دهی، از تخفیف چند درصدی برای قلیان برخوردار می‌شوی. یکی از مشتری‌های پولدارم چند وقت پیش به من گفت این روزها سرمایه‌دارها و بساز و بفروش‌های زیادی قرار کاری‌شان را در سفره‌خانه‌ها می‌گذارند و مهمان‌شان را به قلیان مخصوص دعوت می‌کنند.»

قلیان در طب سنتی ایران

یکی از روش‌های درمانی که کاربرد زیادی در طب جامع ایران داشته، هدایت دارو به موضعی است که درد و بیماری در آنجا ریشه دوانده است. از جمله وسایلی که می‌توان از طریق آن چنین شیوه درمانی‌ای را اجرا کرد، قلیان و چپق بوده است. به عنوان مثال برای از بین بردن عفونت که می‌بایستی مرزنجوش به آن ناحیه برسد، مرزنجوش را به شکل تنباکو خیس کرده و فردی که طبیعت ریه‌اش به گرمی و خشکی می‌زد، مرزنجوش را با قلیان می‌کشید.

هم‌چنین عرقیات گیاهان دارویی مانند نعنا، اکالیپتوس یا بادرنجبویه را می‌توان گرم کرد و مانند قلیان کشید.

قلیان، ممنوع یا آزاد؟

در روز‌های گذشته، عضو کار گروه آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت گفت که میزان مصرف قلیان در زنان و جوانان نگران کننده است و اگر زودتر فکری به حال وضعیت مصرف قلیان در کشور نکنیم به زودی شاهد مصرف آن در گروه نوجوان هستیم.

باشگاه خبرنگاران جوان از قول خسرو صادق‌نیت، رییس اداره سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، نوشت: «۹۰ درصد افرادی که دخانیات مصرف می‌کنند، در سن زیر ۱۸ سالگی با دود مواجه بوده‌اند. تنباکوهای معطر ۷۰ تا ۸۰ درصد حاوی مواد شیمیایی، صنعتی و حلال‌های آروماتیک سرطان‌زا هستند که در طی سه تا ۱۰ سال مصرف موجب بروز سرطان در افراد می‌شوند. از سوی دیگر نیز مراکز غیرمجاز، قلیان‌های حاوی ترکیبات روان‌گردان عرضه می‌کنند که با همکاری‌های نیروی انتظامی و ستاد مبارزه با مواد مخدر برنامه‌هایی برای شناسایی این مراکز و برخورد قانونی با افراد خاطی داریم.»

با این حال که طرح ممنوعیت قلیان در سال گذشته دوباره به اجرا گذاشته شد، اما پرسه‌ای در سفره‌خانه‌های سنتی ایران، نصویر دیگری را پیش چشم می‌گذارد.

در همین زمینه: