کودکی‌های از دست رفته

اخبار نگران‌کننده‌ای که درباره کودکان در ایران منتشر می‌شود، تنها خبرهای مربوط به کودکان کار نیست. کودکان معتاد، آن‌ها که مجبور به ازدواج زودهنگام و بارداری می‌شوند، آن‌ها که تن خود را می‌فروشند یا هر روز از بزرگترهای خانه و مدرسه کتک می‌خورند، آن‌ها که قربانی خانواده‌های از هم پاشیده و نظام آموزشی معیوبند، آن‌ها که خودکشی می‌کنند یا گوشه بیمارستان‌ها به خاطر خشونت افسارگسیخته و تجاوز جان می‌دهند، همه کودکان کار نیستند؛ اما کودکان کار عموما همه این مسائل را با هم دارند.

جامعه ایران با کودکان مهربان نیست و آن‌ها را که بیش‌تر نیازمند سایه حمایت و مهر عمومی‌اند، از ساده‌ترین حقوق‌شان محروم می‌کند.

ایران به کنوانسیون حقوق کودک پیوسته، اما قوانینش با حقوق اساسی کودکان نمی‌خواند. حق کودک برای کودکی کردن، هر روز با فقر، خشونت ساختاری و نظام آموزشی ایدئولوژیک نقض می‌شود.

از سوی دیگر حکومت سیاست تشویق فرزند‌آوری و افزایش جمعیت را در پیش گرفته و این در حالی‌ست که در طول سال‌های گذشته برای نیاز‌های اولیه و اساسی کودکان، هیچ فکر جدی‌‌ای نشده است.

در جامعه ایرانی کودک صاحب حق شناخته نمی‌شود و تا وقتی که کودک است با او چون شی متحرک رفتار می‌کنند. او به عنوان انسان حریم و حرمتی ندارد و تنها نیازش نان و آبی‌ست که اگر بر‌آورده شود، حتما خوشبخت است.

تقلیل نیازهای کودک به غذایی برای خوردن و آبی برای نوشیدن را شاید بتوان جدی‌ترین تهدید حقوق کودک در ایران دانست که زمینه بی‌توجهی به نیازهای عاطفی و روانی فرد را فراهم می‌آورد.

دوازدهم ماه ژوئن − که امسال برابر با ۲۳ خرداد ماه است − روز جهانی مبارزه با کار کودک نامیده شده تا زمینه توجهی باشد به حقوق میلیون‌ها کودک در جهان که از حق کودکی کردن محروم شده‌اند.

به همین مناسبت، پرونده‌ای از مطالب مرتبط با کودک و حقوق از دست رفته او در ایران آماده شده است که تنها کودکان کار و دشواری‌ روزگار آنان موضوع آن نیست، بلکه مسائل و مشکلات دیگری از جمله اعتیاد، شهر، زاد و ولد، ازدواج، حجاب اجباری و ... را هم مورد توجه قرار داده است.

پرونده رادیو زمانه درباره کودکان به بچه‌هایی اختصاص دارد که روزهای کودکی‌شان به جای بازی و شادی، حرام دنیای بزرگسالی می‌شود.

برای کودکانی که ناگهان بزرگ می‌شوند:

۱۶۸ میلیون کودک در سراسر دنیا در حوزه‌های مختلف مشغول کارند. سازمان جهانی کار به همین دلیل شعار امسال روز جهانی مبارزه با کار کودک را «پایان دادن به کار کودک در چرخه اقتصاد، مسئولیت تک‌تک افراد» اعلام کرده است.

۱۲ جون/ژوئن، مصادف با ۲۲ خرداد ماه، روز جهانی مبارزه با کار کودکان است. در ایران، بنا بر آمار رسمی حدود دو میلیون کودک کار وجود دارد. آمارهای غیر‌رسمی اما خبر از وجود هفت میلیون کودک کار می‌دهند.

کودکان کار در مقایسه با کودکان عادی شرایط متفاوتی دارند. آن‌ها نه‌ تنها از فضای امن، خانواده، محیط آموزشی مساعد و گروه دوستان و … بی‌بهره‌اند، بلکه از ساده‌ترین امکانات انسانی (حق شادی، بازی کردن و تفریح) نیز محروم‌اند.

ابراهیم غفاری، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی ایران، گفته است ۲۱ درصد کودکان خیابانی در تهران، تجربه رابطه جنسی داشته‌اند. فعالان اجتماعی اما اصطلاح دیگری را برای این موضوع به‌کار می‌برند: تجاوز.

کودکان کار یکی از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه ایران هستند. بسیاری از این کودکان به ایدز مبتلا می‌شوند که یک سوم آن‌ها ۱۰ تا ۱۴ سال دارند و دو سوم آن‌ها ۱۵ تا ۱۸ ساله هستند.

برای کودکانی که در پارک هرندی خرید و فروش می‌شوند، برای کودکانی که در لب خط اجاره داده می‌شوند، برای کودکان کاری که مورد تجاوز قرار می‌گیرند و ...، کودکی واژه‌ای بیش نیست.

روزی که ستاره تصمیم گرفت با جمعیت امام علی مرتبط شود، از سوءاستفاده جنسی که موادفروش از او می‌کرد خبر داد. مادر او ۱۴ سال است که در اعتیاد زندگی می‌کند و برادرانش بیکار و آن‌ها نیز معتاد هستند.

شارمین میمندی‌نژاد، موسس جمعیت امام علی در مراسم یادبود رویا، نوزاد چهارماهه‌ای که چند روز قبل به دلیل اعتیاد و سوءتغذیه در بیمارستان درگذشت، گفته که روزانه در تهران سه تا چهار کودک با اعتیاد به دنیا می‌آیند.

سیاست حکومت ایران برای افزایش جمعیت، خشونتی علیه کودکان و نسل‌های آینده است. کسانی که طرح افزایش جمعیت در ایران را می‌ریزند، به مردم و نسل‌های آینده هم‌چون وسیله‌ای عقیدتی‌ و ابزاری ایدئولوژیک نگاه می‌کنند.

بیش از دو دهه از پیوستن ایران به کنوانسیون جهانی حقوق کودک می‌گذرد. در طول ۲۰ سال گذشته اما شرایط زندگی کودکان در ایران، به‌خصوص آن دسته از کودکان که گرفتار فقر و مشکلات حاشیه‌ای هستند، تغییری نکرده است.

اهمیتِ به رسمیت شناختن و احترام گذاشتن و حفاظت از حقوق کودکان ریشه در اهمیتِ حقوق طبیعی انسان در برابر حقوق قانونی او دارد. در دوره روشنگری، متفکرانی چون جان لاک، میان حقوق طبیعی و حقوق قانونی به شکلی دقیق و شسته‌ رفته، تفکیک قائل شدند.

ازدواج کودکان در ایران معضلی جدی و مطرح در نظام اجتماعی و حقوقی ایران است و تلاش‌های فعالان حقوق کودک نیز اگر چه منجر به کاهش آن شده، اما همچنان مساله‌ای نگران کننده به شمار می‌رود.

بیش از ۱۰‌سال است طرحی با عنوان «طرح ملی حجاب مدارس» برای تشویق دختران هفت تا ۱۲ساله ایرانی به حجاب اجرا می‌شود. مجری این طرح می‌گوید تاکنون چند هزار دختر را چادری کرده است.