ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب

سدسازی؛ سود یا زیان؟

<p>سدها، شهرها را در دشت&zwnj;های سترون شکوفاندند؛ اما به قیمت فقر صدها میلیون انسان. دکتر &laquo;برایان ریشتر&raquo;؛ کمک&zwnj;سرپرست برنامه&zwnj;ی جهانی آب شیرین این را می&zwnj;گوید. وی که به&zwnj;&zwnj;لطف برآوردهای پیشین می&zwnj;دانست در یک دهه&zwnj;&zwnj;ی اخیر، ۴۰ تا ۸۰ میلیون نفر مستقیماً به&zwnj;واسطه&zwnj;ی احداث سد و دیگر منابع آبی آواره شده&zwnj;اند؛ کنجکاو بود چه&zwnj;تعداد از افرادی که در پایین&zwnj;دست سد دوران می&zwnj;گذارنند از این میهمان بدقدم ضرر دیده&zwnj;اند.</p> <!--break--> <p><br /> ریشتر و همکاران&zwnj;اش در این پژوهش، از بررسی&zwnj;&zwnj;های پیشین، برآوردهای جمعیتی و نیز &laquo;سامانه&zwnj;ی اطلاعات مکانی&raquo; (GIS) بهره گرفتند. آن&zwnj;ها در این گزارش آورده&zwnj;اند: &laquo;برآورد محافظه&zwnj;کارانه&zwnj;مان که ۴۷۲ میلیون آواره&zwnj;ی مستقیم از بابت این سازه&zwnj;هاست، نشان از تجاوز آمار آسیب&zwnj;دیدگان از ۶ تا ۱۲ برابر این رقم در مجموع می&zwnj;دهد.&raquo; این افراد، ماهی&zwnj;گیران سرزمین&zwnj;های پایین&zwnj;دست و کشاورزانی را شامل می&zwnj;شوند که معاش و ابزار معاش&zwnj;شان به&zwnj;واسطه&zwnj;ی احداث سدها دچار تحول و یا حتی نابودی می&zwnj;شود.<br /> <br /> آن&zwnj;ها هم که اغلب&zwnj;شان مردمانی تنگدست&zwnj;اند، سازگاری با چنین دگرگونی&zwnj;های نه&zwnj;به&zwnj;هنگامی را دشوار می&zwnj;بینند. مثلاً طبق آمارهای اتحادیه&zwnj;ی بین&zwnj;المللی صیانت از&nbsp; طبیعت (IUCN)؛ زمانی&zwnj;که در سال ۱۹۷۹ ایده&zwnj;ی ایجاد یک مسیر انحرافی و احداث سد &laquo;ماگا&raquo; بر روی رود &laquo;لوگون&raquo; کشور کامرون اجرایی شد؛ افت زراعت دشت&zwnj;های سیلابی رودخانه، در کنار ماهیگیری و دیگر مشاغل وابسته به جلگه&zwnj;های پایین&zwnj;دست، روی&zwnj;هم&zwnj;رفته اقتصاد منطقه را با ۲.۴ میلیون دلار زیان در هر سال مواجه ساخت.<br /> <br /> <br /> پژوهش&zwnj;گران تا پیش از رسیدن به آمار تکان&zwnj;دهنده&zwnj;&zwnj;ی ۴۷۲ میلیون آواره، برآوردهای غلظت جمعیتی حوزه&zwnj;هایی به شعاع ۱۰ کیلومتر از ۷&zwnj; هزار سد بزرگ دنیا را مورد کنکاش قرار دادند. از آنجاکه آنان خواهان انحصار نتایج این بررسی به مردمی شدند که حیات&zwnj;شان غالباً وابسته به کشاورزی و صیادی در جلگه&zwnj;ها و تالاب&zwnj;های رود-محور روستایی است؛ آمار شهرنشینان در این پژوهش لحاظ نشد. نواحی روستایی و ابزار معاش در این مکان&zwnj;ها، اغلب در خطر افت و یا دگرگونی جریان آب رودخانه&zwnj;&zwnj;هاست. ۸۵ درصد آسیب&zwnj;دیدگان، در آسیا ساکن&zwnj;اند؛ جایی&zwnj;که سدسازی راهی پرطرفدار برای مهار آب حاصل از باران&zwnj;های موسمی قلمداد می&zwnj;شود.<br /> <br /> این پژوهش&zwnj; که به تاریخ سوم ژوئن سال جاری در نشریه&zwnj;ی آنلاین Water Alternatives رونمایی شد، در ادامه به شرح داستان رشد به&zwnj;ناگاه و سرسام&zwnj;آور احداث سدهای بزرگ (با ارتفاع تاجی فراتر از ۱۵ متر) از ۵&zwnj; هزار مورد در سال ۱۹۵۰ به ۵۰ &zwnj;هزار سد در امروز می&zwnj;پردازد. به&zwnj;گفته&zwnj;ی ریشتر و همکاران&zwnj;اش، هیچ شکی در مزایای سدسازی نیست. همه&zwnj; می&zwnj;دانیم که ذخیره&zwnj;ی برق&zwnj;آبی آنهاست که به رشد ابرشهرها از سیاتل گرفته تا شانگهای انجامیده و نه&zwnj;تنها اندوخته&zwnj;ای گران در زراعت، که برای انبوهی دیگر از کاربری&zwnj;ها هم محسوب می&zwnj;شوند. اما دکتر &laquo;ساندرا پوستل&raquo;؛ مدیر &laquo;برنامه&zwnj;ی خط مشی جهانی آب&raquo; و از همکاران این پژوهش می&zwnj;گوید: &laquo;درک نادرستی از مزایا و هزینه&zwnj;های سدها داشته&zwnj;ایم. ما هزینه&zwnj;ها را به&zwnj;درستی نشمردیم.&raquo;<br /> <br /> به&zwnj;گفته&zwnj;ی ریشتر، هزینه&zwnj;های سدسازی فراتر از حد مردم است و سرتاسر سامانه&zwnj;ی اکولوژیکی منطقه را متأثر از خود می&zwnj;کند. او می&zwnj;گوید: &laquo;اصلاً وقتی که سدی بسازید و به&zwnj;درستی اداره&zwnj;اش نکنید؛ انگار که سامانه&zwnj;&zwnj;های احیاگر بیمارستانی را از یک مریض بدحال جدا کرده باشید. اینگونه انعطاف طبیعی [منطقه] که همان طپش قلب چرخه&zwnj;ی رود است، به صفر می&zwnj;گراید.&raquo;<br /> <br /> مثلاً در امتداد رود کلرادو که از بینابین دره&zwnj;های ژرف پارک ملی گرند کانیون می&zwnj;گذرد، سد &laquo;گلن&zwnj;کانیون&raquo; موجب خشکی کرانه&zwnj;&zwnj;های گل&zwnj;آلودش شده است و آب پرمحلولی که از گذشته&zwnj;ها سختی خاص خودش داشته را به آبی سرد و زلال بدل ساخته که به&zwnj;رغم سودمندی&zwnj;اش برای قزل&zwnj;آلاهای غیربومی، زیستگاهی کشنده برای ماهیان بومی است. پوشش گیاهی ناحیه آماج حملات درختان گز قرار گرفت و نسل ماهیان بومی تا پیش از اقدامات فعالان محیط زیست و ائتلاف زیست&zwnj;شناسان، در سراشیبی انقراض می&zwnj;سُرید.<br /> <img hspace="10" height="180" align="right" width="127" vspace="10" src="http://radiozamaneh2.vps.redbee.nl/sites/default/files/images/large_dam-2_0.jpg" alt="" /><br /> &laquo;ریچارد کلیتون&raquo;؛ مهندس هیدرولیک &laquo;کمیته&zwnj;ی احیای ناحیه&zwnj;ی فوقانی کلرادو&raquo; می&zwnj;گوید: &laquo;وقتی&zwnj;که سد گلن&zwnj;کانیون را می&zwnj;ساختیم، حتی به فکر آبزیان در معرض خطرش هم نبودیم&raquo;. حال اما به&zwnj;واسطه&zwnj;ی اکوسیستم حساس این ناحیه، عملکرد سد در چندین دهه&zwnj;ی اخیر شدیداً تحت موشکافی قرار گرفته است و دست آخر هم طی تلاشی چندمیلیون&zwnj;دلاری، به&zwnj;منظور اصلاح جریان رودخانه برای بازیابی اکوسیستم پیشین&zwnj;اش که متشکل از چندین گونه&zwnj;ی در معرض خطر بود، این مهم انگار که مؤثر واقع شده است. به&zwnj;گفته&zwnj;ی &laquo;بری ویرت&raquo;؛ از کارمندان روابط عمومی کمیته&zwnj;ی بازیابی، هم&zwnj;اکنون نگاه این نهاد به آسیب&zwnj;های واردآمده به پایین&zwnj;دست سدها عادی شده است. کلیتون در شرح یکی از چاره&zwnj;های معضل گلن&zwnj;کانیون می&zwnj;گوید:<br /> <br /> &laquo;ما در میزان کاهش و یا افزایش خروجی [الکتریسیته&zwnj;ی] سد دچار محدودیت&zwnj;ایم و روزانه سقفی برای چنین نوساناتی وجود دارد.&raquo; در نتیجه&zwnj; با کاهش بازده سد به حداکثر یک&zwnj;سوم خروجی پیشین&zwnj;؛ هزینه&zwnj;های تمام&zwnj;شده&zwnj;ی مصرف&zwnj;کنندگان برق افزایش یافته که تاکنون رشد بهای انرژی برای مشتریان، طی اقداماتی پیش&zwnj;گیرانه تحت کنترل درآمده است.<br /> <br /> اصلاح عملکرد مسئله&zwnj;ساز سدها، بر رودهایی چون &laquo;گرین&raquo; در ایالت کنتاکی و &laquo;پنوبسکوت&raquo; در ایالت مِین، توأم با موفقیت بیشتری بوده است. به&zwnj;گفته&zwnj;ی ریشتر، طرح حذف دو سد از فراروی رود پنوبسکوت با هدف بازیابی ماهیان&zwnj;اش، بازده&zwnj; برق&zwnj;آبی پیشین را با گشایش صدها کیلومتر از مصب رود برای قزل&zwnj;الاهای آتلانتیک و شاه&zwnj;ماهی&zwnj;های آمریکا، نه&zwnj;تنها حفظ که حتی بهبود هم می&zwnj;بخشد.<br /> <br /> به عقیده&zwnj;ی این پژوهشگران، مهندسینی که در اندیشه&zwnj;ی احداث سدهای جدیدند &ndash; از جمله ۱۷۰۰ طرحی که فقط در برزیل پیشنهاد شده &ndash; بایستی که از گام&zwnj;های نادرست پیشین در این حوزه درس بگیرند. منطقه&zwnj;ای که نیازمند آب و انرژی است را باید با سدهای موجودی که می&zwnj;توان در جهت رفع تقاضای بیشتر آن&zwnj;ها را دچار تغییراتی نمود، ارزیابی کرد؛ نه اصرار بر ساخت سدهای بیشتر. رودخانه&zwnj;ها بایستی&zwnj;که به&zwnj;واسطه&zwnj;ی ویژگی&zwnj;های اکولوژیکی&zwnj;شان شامل نحوه&zwnj;ی جریان آب، ذخیره&zwnj;ی غذایی و رسوبی و نیز الگوهای مهاجرتی ماهی&zwnj;ها بررسی شوند و سدهای جدید با درنظرگیری این شرایط احداث شوند. ریشتر می&zwnj;گوید: &laquo;متأسفانه کوشش&zwnj;های شدیداً اندکی را در راستای پیش&zwnj;گیری از ضربات اکولوژیکی و اجتماعی حاصل از طراحی سدهای جدید می&zwnj;بینیم.&raquo;<br /> <br /> به&zwnj;گفته&zwnj;ی پوستل، در فرآیند سامان&zwnj;دهی یک سد، با همه&zwnj;ی هزینه&zwnj;هایی که برای پیش&zwnj;برد عملیات عمرانی لحاظ می&zwnj;شود، بایستی که همه&zwnj;ی گروگذاران پروژه با به&zwnj;عبارتی همان مردمی که در آینده قرار است از آن تأثیر بگیرند را هم به&zwnj;عنوان بخشی از برنامه در نظر داشت. او می&zwnj;گوید: &laquo;اگر وضع فقرا را از این بدتر کنیم، جنین پیشرفتی تاب&zwnj;آوردنی نیست.&raquo;<br /> <br /> منبع:</p> <p>&nbsp;</p> <p><a href="http://news.nationalgeographic.com/news/2010/06/100604-dams-economic-impact/">National Geographic</a></p>

سدها، شهرها را در دشت‌های سترون شکوفاندند؛ اما به قیمت فقر صدها میلیون انسان. دکتر «برایان ریشتر»؛ کمک‌سرپرست برنامه‌ی جهانی آب شیرین این را می‌گوید. وی که به‌‌لطف برآوردهای پیشین می‌دانست در یک دهه‌‌ی اخیر، ۴۰ تا ۸۰ میلیون نفر مستقیماً به‌واسطه‌ی احداث سد و دیگر منابع آبی آواره شده‌اند؛ کنجکاو بود چه‌تعداد از افرادی که در پایین‌دست سد دوران می‌گذارنند از این میهمان بدقدم ضرر دیده‌اند.

ریشتر و همکاران‌اش در این پژوهش، از بررسی‌‌های پیشین، برآوردهای جمعیتی و نیز «سامانه‌ی اطلاعات مکانی» (GIS) بهره گرفتند. آن‌ها در این گزارش آورده‌اند: «برآورد محافظه‌کارانه‌مان که ۴۷۲ میلیون آواره‌ی مستقیم از بابت این سازه‌هاست، نشان از تجاوز آمار آسیب‌دیدگان از ۶ تا ۱۲ برابر این رقم در مجموع می‌دهد.» این افراد، ماهی‌گیران سرزمین‌های پایین‌دست و کشاورزانی را شامل می‌شوند که معاش و ابزار معاش‌شان به‌واسطه‌ی احداث سدها دچار تحول و یا حتی نابودی می‌شود.

آن‌ها هم که اغلب‌شان مردمانی تنگدست‌اند، سازگاری با چنین دگرگونی‌های نه‌به‌هنگامی را دشوار می‌بینند. مثلاً طبق آمارهای اتحادیه‌ی بین‌المللی صیانت از  طبیعت (IUCN)؛ زمانی‌که در سال ۱۹۷۹ ایده‌ی ایجاد یک مسیر انحرافی و احداث سد «ماگا» بر روی رود «لوگون» کشور کامرون اجرایی شد؛ افت زراعت دشت‌های سیلابی رودخانه، در کنار ماهیگیری و دیگر مشاغل وابسته به جلگه‌های پایین‌دست، روی‌هم‌رفته اقتصاد منطقه را با ۲.۴ میلیون دلار زیان در هر سال مواجه ساخت.

پژوهش‌گران تا پیش از رسیدن به آمار تکان‌دهنده‌‌ی ۴۷۲ میلیون آواره، برآوردهای غلظت جمعیتی حوزه‌هایی به شعاع ۱۰ کیلومتر از ۷‌ هزار سد بزرگ دنیا را مورد کنکاش قرار دادند. از آنجاکه آنان خواهان انحصار نتایج این بررسی به مردمی شدند که حیات‌شان غالباً وابسته به کشاورزی و صیادی در جلگه‌ها و تالاب‌های رود-محور روستایی است؛ آمار شهرنشینان در این پژوهش لحاظ نشد. نواحی روستایی و ابزار معاش در این مکان‌ها، اغلب در خطر افت و یا دگرگونی جریان آب رودخانه‌‌هاست. ۸۵ درصد آسیب‌دیدگان، در آسیا ساکن‌اند؛ جایی‌که سدسازی راهی پرطرفدار برای مهار آب حاصل از باران‌های موسمی قلمداد می‌شود.

این پژوهش‌ که به تاریخ سوم ژوئن سال جاری در نشریه‌ی آنلاین Water Alternatives رونمایی شد، در ادامه به شرح داستان رشد به‌ناگاه و سرسام‌آور احداث سدهای بزرگ (با ارتفاع تاجی فراتر از ۱۵ متر) از ۵‌ هزار مورد در سال ۱۹۵۰ به ۵۰ ‌هزار سد در امروز می‌پردازد. به‌گفته‌ی ریشتر و همکاران‌اش، هیچ شکی در مزایای سدسازی نیست. همه‌ می‌دانیم که ذخیره‌ی برق‌آبی آنهاست که به رشد ابرشهرها از سیاتل گرفته تا شانگهای انجامیده و نه‌تنها اندوخته‌ای گران در زراعت، که برای انبوهی دیگر از کاربری‌ها هم محسوب می‌شوند. اما دکتر «ساندرا پوستل»؛ مدیر «برنامه‌ی خط مشی جهانی آب» و از همکاران این پژوهش می‌گوید: «درک نادرستی از مزایا و هزینه‌های سدها داشته‌ایم. ما هزینه‌ها را به‌درستی نشمردیم.»

به‌گفته‌ی ریشتر، هزینه‌های سدسازی فراتر از حد مردم است و سرتاسر سامانه‌ی اکولوژیکی منطقه را متأثر از خود می‌کند. او می‌گوید: «اصلاً وقتی که سدی بسازید و به‌درستی اداره‌اش نکنید؛ انگار که سامانه‌‌های احیاگر بیمارستانی را از یک مریض بدحال جدا کرده باشید. اینگونه انعطاف طبیعی [منطقه] که همان طپش قلب چرخه‌ی رود است، به صفر می‌گراید.»

مثلاً در امتداد رود کلرادو که از بینابین دره‌های ژرف پارک ملی گرند کانیون می‌گذرد، سد «گلن‌کانیون» موجب خشکی کرانه‌‌های گل‌آلودش شده است و آب پرمحلولی که از گذشته‌ها سختی خاص خودش داشته را به آبی سرد و زلال بدل ساخته که به‌رغم سودمندی‌اش برای قزل‌آلاهای غیربومی، زیستگاهی کشنده برای ماهیان بومی است. پوشش گیاهی ناحیه آماج حملات درختان گز قرار گرفت و نسل ماهیان بومی تا پیش از اقدامات فعالان محیط زیست و ائتلاف زیست‌شناسان، در سراشیبی انقراض می‌سُرید.

«ریچارد کلیتون»؛ مهندس هیدرولیک «کمیته‌ی احیای ناحیه‌ی فوقانی کلرادو» می‌گوید: «وقتی‌که سد گلن‌کانیون را می‌ساختیم، حتی به فکر آبزیان در معرض خطرش هم نبودیم». حال اما به‌واسطه‌ی اکوسیستم حساس این ناحیه، عملکرد سد در چندین دهه‌ی اخیر شدیداً تحت موشکافی قرار گرفته است و دست آخر هم طی تلاشی چندمیلیون‌دلاری، به‌منظور اصلاح جریان رودخانه برای بازیابی اکوسیستم پیشین‌اش که متشکل از چندین گونه‌ی در معرض خطر بود، این مهم انگار که مؤثر واقع شده است. به‌گفته‌ی «بری ویرت»؛ از کارمندان روابط عمومی کمیته‌ی بازیابی، هم‌اکنون نگاه این نهاد به آسیب‌های واردآمده به پایین‌دست سدها عادی شده است. کلیتون در شرح یکی از چاره‌های معضل گلن‌کانیون می‌گوید:

«ما در میزان کاهش و یا افزایش خروجی [الکتریسیته‌ی] سد دچار محدودیت‌ایم و روزانه سقفی برای چنین نوساناتی وجود دارد.» در نتیجه‌ با کاهش بازده سد به حداکثر یک‌سوم خروجی پیشین‌؛ هزینه‌های تمام‌شده‌ی مصرف‌کنندگان برق افزایش یافته که تاکنون رشد بهای انرژی برای مشتریان، طی اقداماتی پیش‌گیرانه تحت کنترل درآمده است.

اصلاح عملکرد مسئله‌ساز سدها، بر رودهایی چون «گرین» در ایالت کنتاکی و «پنوبسکوت» در ایالت مِین، توأم با موفقیت بیشتری بوده است. به‌گفته‌ی ریشتر، طرح حذف دو سد از فراروی رود پنوبسکوت با هدف بازیابی ماهیان‌اش، بازده‌ برق‌آبی پیشین را با گشایش صدها کیلومتر از مصب رود برای قزل‌الاهای آتلانتیک و شاه‌ماهی‌های آمریکا، نه‌تنها حفظ که حتی بهبود هم می‌بخشد.

به عقیده‌ی این پژوهشگران، مهندسینی که در اندیشه‌ی احداث سدهای جدیدند – از جمله ۱۷۰۰ طرحی که فقط در برزیل پیشنهاد شده – بایستی که از گام‌های نادرست پیشین در این حوزه درس بگیرند. منطقه‌ای که نیازمند آب و انرژی است را باید با سدهای موجودی که می‌توان در جهت رفع تقاضای بیشتر آن‌ها را دچار تغییراتی نمود، ارزیابی کرد؛ نه اصرار بر ساخت سدهای بیشتر. رودخانه‌ها بایستی‌که به‌واسطه‌ی ویژگی‌های اکولوژیکی‌شان شامل نحوه‌ی جریان آب، ذخیره‌ی غذایی و رسوبی و نیز الگوهای مهاجرتی ماهی‌ها بررسی شوند و سدهای جدید با درنظرگیری این شرایط احداث شوند. ریشتر می‌گوید: «متأسفانه کوشش‌های شدیداً اندکی را در راستای پیش‌گیری از ضربات اکولوژیکی و اجتماعی حاصل از طراحی سدهای جدید می‌بینیم.»

به‌گفته‌ی پوستل، در فرآیند سامان‌دهی یک سد، با همه‌ی هزینه‌هایی که برای پیش‌برد عملیات عمرانی لحاظ می‌شود، بایستی که همه‌ی گروگذاران پروژه با به‌عبارتی همان مردمی که در آینده قرار است از آن تأثیر بگیرند را هم به‌عنوان بخشی از برنامه در نظر داشت. او می‌گوید: «اگر وضع فقرا را از این بدتر کنیم، جنین پیشرفتی تاب‌آوردنی نیست.»

منبع:

این مطلب را پسندیدید؟ کمک مالی شما به ما این امکان را خواهد داد که از این نوع مطالب بیشتر منتشر کنیم.

آیا مایل هستید ما را در تحقیق و نوشتن تعداد بیشتری از این‌گونه مطالب یاری کنید؟

.در حال حاضر امکان دریافت کمک مخاطبان ساکن ایران وجود ندارد

توضیح بیشتر در مورد اینکه چطور از ما حمایت کنید

نظر بدهید

در پرکردن فرم خطایی صورت گرفته

نظرها

  • mehr

    یک طرفه به قاضی نروید. سدسازی هم مثل موتوربخار مربوط به یک دوره صنعتی شدن بشریت است. چه در ایران و چه جاهای دیگرف بالاخره دوره پایانی دارد. همه این مشکلات از دهها سال پیش کارشناسان میدانستند. فقط مسئله اینجاست درک زمان و تشخیص پایان دوره و قوبل واقعیت. مثلا در ایران، اجرای برخی سدها لازم بود، میلیاردها متر مکعب اب به صورت سیلاب راهی دریاها و کویرها میشود و در حالی شهرهای روبه رشدی مثل تهارن و مشهد و اصفهان نیاز به اب داشتند. سدها مسکن موقتی بودند تا مردم شهرهای میلیونی از تشنگی تلف نشوند. ولی همگان میدانند بالاخره سدها بر اثر سوبات بعد از مدتی بلااستفاده میشوند. کسب انرژی برق ابی، یک انرژی موقتی است. حالا باید به سمت انرژی تجددی پذیر مانند باد و خورشیدی رفت.