ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب

غزاله علیزاده و « مجنون مدرن»

<p><span style="font-size: small;">ونداد زمانی ـ در بخش اول این نوشته تلاش کردم تا نشان دهم که می&zwnj;توان به کمک یک نگاه برآمده از نوعی از نقد ادبیات تطبیقی، شکل&zwnj;گیری طبقه&zwnj;ی متوسط ایران در سه دهه&zwnj; گذشته را با داستان &laquo;آرزوهای بزرگ&raquo; چارلز دیکنز که بازگوکننده شرح حال اولین نسل&zwnj;های طبقه متوسط اروپا بوده است محک زد. در دنباله این شیوه&zwnj;ی بررسی امیدوارم بتوانم با تکیه بر دلائلی که بر آن تأکید خواهم کرد به دو دستاورد مهم ادبی که غزاله علیزاده برای رمان&zwnj;نویسی مدرن ایرانی تدارک دیده است بپردازم. <br /> رمان&zwnj;های غزاله علیزاده با نام&zwnj;های &laquo;خانه ادریسی&zwnj;ها&raquo; و &laquo;شب&zwnj;های تهران&raquo; به تنهایی بار بزرگی از وظایف رمان را در ادبیات ایران به دوش کشیده است، او در داستان&zwnj;هایش قادر گشته است هم قهرمانان به یاد ماندگار &laquo;طبقه متوسط&raquo; ایران قبل از انقلاب را به تصویر بکشد و هم به تعریف جدید&zwnj;تر و شهری&zwnj;تری از عشق مدرن دست یابد.</span></p> <!--break--> <p><span><br /> غزاله علیزاده با هوشمندی خلاقانه خود توانسته است با شرح زندگی شخصی دو مرد جوان به نام&zwnj;های &laquo;وهاب&raquo; و &laquo;بهزاد&raquo; در رمان&zwnj;های نام برده، ویژگی&zwnj;های دو قهرمان مشابه &laquo;طبقه متوسط&raquo; و &laquo;جنتلمن&raquo; ایرانی را که هم تحصیل&zwnj;کرده هستند و هم به خاطر پیشینیه&zwnj;ی ملوک&zwnj;الطوایفی متمول نیز می&zwnj;باشند را به تصویر بکشد. نویسنده&zwnj;ی توانای ایرانی که فرصت تماس و فراگیری تحصیلات عالیه در پاریس بی&zwnj;تردید امکان بررسی تحول تاریخی ادبیات اروپایی را برایش ایجاد کرده بود، توانست با رعایت امانت&zwnj;داری کامل، وظایف هویت&zwnj;بخشی و خلق آرزو&zwnj;ها، امید&zwnj;ها و اخلاقیات انسان تازه متولد شده&zwnj;ی &laquo;مدرن&raquo; در اوج انقلاب صنعتی (اواسط قرن ۱۹ میلادی) را با تأخیری صد ساله برای ادبیات ایران نیز تدارک ببیند.</span></p> <p><span><br /> داستان&zwnj;های خانم علیزاده را می&zwnj;توان در یک بررسی تطبیقی با داستا&zwnj;ن&zwnj;های &laquo;آرزوهای بزرگ&raquo; چارلز دیکنز و &laquo;جین ایر&raquo; شارلوت برونته که سرگذشت دو انسان اروپایی اواسط قرن ۱۹ میلادی را به تصویر کشیده&zwnj;اند مقایسه کرد. بررسی و تطبیقی که منجر به بازگویی و بازبینی دو عنصر &laquo;عشق&raquo; و &laquo;شخصیت&raquo; هم در رمان&zwnj;های انگلیسی و هم در داستان&zwnj;های بلند رمان&zwnj;نویس ایرانی می&zwnj;شود. <br /> دو قهرمان جنتلمن و جوان داستان&zwnj;های خانم علیزاده &laquo;بهزاد&raquo; و &laquo;وهاب&raquo; با دقتی روان&zwnj;شناسانه و حتی جامعه&zwnj;شناسانه و با بردباری هنری که از یک منبت&zwnj;کار ایرانی می&zwnj;توان سراغ گرفت و در طی فرود ضربات ظریف و استادانه هنرمند بر سطح صد&zwnj;ها صفحه ذره ذره به تصویر کشیده شده&zwnj;اند. با وجود آنکه &laquo;طبقه متوسط&raquo; هنوز حضور گسترده و تعیین کننده&zwnj;ای در جامعه ایرانی نداشته است و عملاً موجودات کمیابی در نیمه اول ۱۳۰۰ شمسی ایران بوده&zwnj;اند ولی تصویر پر نقش و نگار و چند لایه&zwnj;ای که از سلیقه&zwnj;ها، احساسات و آلام روحی و شخصیتی این دو جوان طبقه متوسطی ارائه شده است گواهی&zwnj;دهنده&zwnj;ی ذهن پیشگام و خلاق خانم علیزاده می&zwnj;باشد.</span></p> <p><span><img height="174" width="250" align="left" alt="" src="http://radiozamaneh2.vps.redbee.nl/sites/default/files/vazahk2608.jpg" /><br /> هر دو رمان نویسنده: &laquo;خانه ادریسی&zwnj;ها&raquo; و &laquo;شب&zwnj;های تهران&raquo; با همراهی و پرورش دو گفتمان مشابه تخیل نوشته شده است. قهرمان اصلی هر دو داستان مردان جوان روشنفکری هستند (بهزاد و وهاب) که بعد از مدتی زندگی در اروپا به ایران بازگشته&zwnj;اند. هر دویشان دچار دغدغه&zwnj;های شهری نظیر یأس، پوچی و بی&zwnj;انگیزگی هستند. با وجود آن&zwnj;که هر دو شخصیت حساس و به نوعی &laquo;بورژوا&raquo;، از شعار و تلاش&zwnj;های سیاسی به ظاهر انقلابی که بخش بزرگی از مسیر هر دو داستان را تعیین می&zwnj;کنند فاصله دارند ولی با نیت صادقانه و مساوات&zwnj;طلبانه بعضی از شخصیت&zwnj;های انقلابی همسویی می&zwnj;کنند. وهاب می&zwnj;تواند و می&zwnj;خواهد بعضی از &laquo;بلشویک&zwnj;ها&raquo; که خانه اشرافی اجدادی&zwnj;اش در &laquo;خانه ادریسی&zwnj;ها&raquo; را به اشغال در آورده&zwnj;اند را درک کند. بهزاد تازه از پاریس برگشته در داستان &laquo;شب&zwnj;های تهران&raquo; نیز با وجود عدم تمایل به انگیزه&zwnj;ها و خصلت&zwnj;های ساده&zwnj;ای که فعالین چپِ زمان شاه دارد ولی همیشه مشتاق ادامه&zwnj;ی ارتباط عاطفی با به تعبیر خودش با بعضی از &laquo;وحشی&zwnj;ها&raquo; را دارد.</span></p> <p><span><br /> هر دو رمان ایرانی فوق در ضمن بیانگر عشق بارز و جذاب و جدیدی هستند که &laquo;طبقه متوسط&raquo; نوع ایرانی از خود بروز می&zwnj;&zwnj;دهند. وهاب که نمی&zwnj;توانست معشوق دلخواه هم&zwnj;قشر! و هم&zwnj;سطح خود را پیدا کند ناچاراً به عشق اثیری و همیشگی ادبیات کلاسیک و عرفانی ایرانی تن داد که در هیبت &laquo;رحیلا&raquo; نمودار گشته بود. فقط با آمدن &laquo;رکسانا&raquo;ی زیبا که بسیاری از خصوصیات زن مدرن را در خود دارد وهاب گمشده&zwnj;ی خود را می&zwnj;یابد و به او دل می&zwnj;بندد.</span></p> <p><span><br /> دل بستن به زن عجیب و سودایی که اعمال، رفتار و حتی احساساتش قابل&zwnj; پیش&zwnj;بینی نیست در پیکره&zwnj;ی زن مدرنی به نام &laquo;آسیه&raquo; شکل می&zwnj;گیرد. قهرمانی که غزاله علیزاده با توانمندی خارق&zwnj;العاده در رمان &laquo;شب&zwnj;های تهران&raquo; به او حیات بخشیده است تا تجربه&zwnj;ی تمنا و عشقی مدرن را برای مرد جنتلمن ایرانی مهیا کند. بهزاد نقاش و روشنفکر از خارج برگشته و قهرمان آخرین رمان خانم علیزاده، فرصت می&zwnj;یابد تا در یک مثلث عشقی که نویسنده برایش خلق کرده است از چهارچوب نیاز&zwnj;ها و کشش&zwnj;های دو جانبه&zwnj;ی عشق جنسی (و تشکیل خانواده) و عشق عرفانی در ادبیات کلاسیک ایرانی فاصله بگیرد.</span></p> <p><span><br /> بهزاد از سویی با تمام وجود در التهاب عشق ناآشنا و غیر عادی خود به آسیه غرق شده است و از سوی دیگر قادر به درک و پذیرش نوع رابطه&zwnj;ای که آسیه خواهان آن است نشده است و به همین خاطر ناچار است که از آسیه جدا گردد. نویسنده&zwnj;ی رمان به بهزاد در بازگشت به ایران فرصت بازگشتی زیبایی&zwnj;شناسانه به عشق پاک و سنتی را اهدا می&zwnj;کند. نسترن دختر جوان و زیبایی&zwnj;است که &laquo;آرزوهای بزرگ&raquo; ندارد و با وجود غیر عادی بودن و مزاج سودازده که در بهزاد کشف کرده است خواهان بودن و عشق&zwnj;ورزیدن در کنار اوست. عشقی که در حقیقت نوعی عقب نشینی از خواسته&zwnj;های مدرن بهزاد است.</span></p> <p><span><br /> غزاله علیزاده متأسفانه در کشاکش جدال با سرطان مقاومتش چنان به تحلیل می&zwnj;رود که تن به خودکشی می&zwnj;دهد. جذابیت مدرن رمان آخر نویسنده توانای ایرانی &laquo;شب&zwnj;های تهران&raquo; و تنش&zwnj;های عاشقانه&zwnj;ای که بهزاد قهرمان &laquo;مجنون مدرن&raquo; قصه پی گرفته بود به ناچار نیمه&zwnj;کاره می&zwnj;ماند؛ فاصله&zwnj;ای که وهاب و رکسانا در رمان اول نویسنده طی کرده بودند تا به عشق مدرن و سرشار از سئوال و ابهام بهزاد و آسیه در آخرین رمان برسند می&zwnj;توانست در رابطه&zwnj;عاشقانه بعدی (در داستان بعدی) غزاله علیزاده، شناسنامه و هویت مدرن&zwnj;تری از &laquo;چگونه و چرا عاشق &zwnj;شویم؟&raquo; نوع ایرانی را برای قشر متوسط معاصر به ارمغان آورده باشد.</span></p>

ونداد زمانی ـ در بخش اول این نوشته تلاش کردم تا نشان دهم که می‌توان به کمک یک نگاه برآمده از نوعی از نقد ادبیات تطبیقی، شکل‌گیری طبقه‌ی متوسط ایران در سه دهه‌ گذشته را با داستان «آرزوهای بزرگ» چارلز دیکنز که بازگوکننده شرح حال اولین نسل‌های طبقه متوسط اروپا بوده است محک زد. در دنباله این شیوه‌ی بررسی امیدوارم بتوانم با تکیه بر دلائلی که بر آن تأکید خواهم کرد به دو دستاورد مهم ادبی که غزاله علیزاده برای رمان‌نویسی مدرن ایرانی تدارک دیده است بپردازم.
رمان‌های غزاله علیزاده با نام‌های «خانه ادریسی‌ها» و «شب‌های تهران» به تنهایی بار بزرگی از وظایف رمان را در ادبیات ایران به دوش کشیده است، او در داستان‌هایش قادر گشته است هم قهرمانان به یاد ماندگار «طبقه متوسط» ایران قبل از انقلاب را به تصویر بکشد و هم به تعریف جدید‌تر و شهری‌تری از عشق مدرن دست یابد.


غزاله علیزاده با هوشمندی خلاقانه خود توانسته است با شرح زندگی شخصی دو مرد جوان به نام‌های «وهاب» و «بهزاد» در رمان‌های نام برده، ویژگی‌های دو قهرمان مشابه «طبقه متوسط» و «جنتلمن» ایرانی را که هم تحصیل‌کرده هستند و هم به خاطر پیشینیه‌ی ملوک‌الطوایفی متمول نیز می‌باشند را به تصویر بکشد. نویسنده‌ی توانای ایرانی که فرصت تماس و فراگیری تحصیلات عالیه در پاریس بی‌تردید امکان بررسی تحول تاریخی ادبیات اروپایی را برایش ایجاد کرده بود، توانست با رعایت امانت‌داری کامل، وظایف هویت‌بخشی و خلق آرزو‌ها، امید‌ها و اخلاقیات انسان تازه متولد شده‌ی «مدرن» در اوج انقلاب صنعتی (اواسط قرن ۱۹ میلادی) را با تأخیری صد ساله برای ادبیات ایران نیز تدارک ببیند.


داستان‌های خانم علیزاده را می‌توان در یک بررسی تطبیقی با داستا‌ن‌های «آرزوهای بزرگ» چارلز دیکنز و «جین ایر» شارلوت برونته که سرگذشت دو انسان اروپایی اواسط قرن ۱۹ میلادی را به تصویر کشیده‌اند مقایسه کرد. بررسی و تطبیقی که منجر به بازگویی و بازبینی دو عنصر «عشق» و «شخصیت» هم در رمان‌های انگلیسی و هم در داستان‌های بلند رمان‌نویس ایرانی می‌شود.
دو قهرمان جنتلمن و جوان داستان‌های خانم علیزاده «بهزاد» و «وهاب» با دقتی روان‌شناسانه و حتی جامعه‌شناسانه و با بردباری هنری که از یک منبت‌کار ایرانی می‌توان سراغ گرفت و در طی فرود ضربات ظریف و استادانه هنرمند بر سطح صد‌ها صفحه ذره ذره به تصویر کشیده شده‌اند. با وجود آنکه «طبقه متوسط» هنوز حضور گسترده و تعیین کننده‌ای در جامعه ایرانی نداشته است و عملاً موجودات کمیابی در نیمه اول ۱۳۰۰ شمسی ایران بوده‌اند ولی تصویر پر نقش و نگار و چند لایه‌ای که از سلیقه‌ها، احساسات و آلام روحی و شخصیتی این دو جوان طبقه متوسطی ارائه شده است گواهی‌دهنده‌ی ذهن پیشگام و خلاق خانم علیزاده می‌باشد.


هر دو رمان نویسنده: «خانه ادریسی‌ها» و «شب‌های تهران» با همراهی و پرورش دو گفتمان مشابه تخیل نوشته شده است. قهرمان اصلی هر دو داستان مردان جوان روشنفکری هستند (بهزاد و وهاب) که بعد از مدتی زندگی در اروپا به ایران بازگشته‌اند. هر دویشان دچار دغدغه‌های شهری نظیر یأس، پوچی و بی‌انگیزگی هستند. با وجود آن‌که هر دو شخصیت حساس و به نوعی «بورژوا»، از شعار و تلاش‌های سیاسی به ظاهر انقلابی که بخش بزرگی از مسیر هر دو داستان را تعیین می‌کنند فاصله دارند ولی با نیت صادقانه و مساوات‌طلبانه بعضی از شخصیت‌های انقلابی همسویی می‌کنند. وهاب می‌تواند و می‌خواهد بعضی از «بلشویک‌ها» که خانه اشرافی اجدادی‌اش در «خانه ادریسی‌ها» را به اشغال در آورده‌اند را درک کند. بهزاد تازه از پاریس برگشته در داستان «شب‌های تهران» نیز با وجود عدم تمایل به انگیزه‌ها و خصلت‌های ساده‌ای که فعالین چپِ زمان شاه دارد ولی همیشه مشتاق ادامه‌ی ارتباط عاطفی با به تعبیر خودش با بعضی از «وحشی‌ها» را دارد.


هر دو رمان ایرانی فوق در ضمن بیانگر عشق بارز و جذاب و جدیدی هستند که «طبقه متوسط» نوع ایرانی از خود بروز می‌‌دهند. وهاب که نمی‌توانست معشوق دلخواه هم‌قشر! و هم‌سطح خود را پیدا کند ناچاراً به عشق اثیری و همیشگی ادبیات کلاسیک و عرفانی ایرانی تن داد که در هیبت «رحیلا» نمودار گشته بود. فقط با آمدن «رکسانا»ی زیبا که بسیاری از خصوصیات زن مدرن را در خود دارد وهاب گمشده‌ی خود را می‌یابد و به او دل می‌بندد.


دل بستن به زن عجیب و سودایی که اعمال، رفتار و حتی احساساتش قابل‌ پیش‌بینی نیست در پیکره‌ی زن مدرنی به نام «آسیه» شکل می‌گیرد. قهرمانی که غزاله علیزاده با توانمندی خارق‌العاده در رمان «شب‌های تهران» به او حیات بخشیده است تا تجربه‌ی تمنا و عشقی مدرن را برای مرد جنتلمن ایرانی مهیا کند. بهزاد نقاش و روشنفکر از خارج برگشته و قهرمان آخرین رمان خانم علیزاده، فرصت می‌یابد تا در یک مثلث عشقی که نویسنده برایش خلق کرده است از چهارچوب نیاز‌ها و کشش‌های دو جانبه‌ی عشق جنسی (و تشکیل خانواده) و عشق عرفانی در ادبیات کلاسیک ایرانی فاصله بگیرد.


بهزاد از سویی با تمام وجود در التهاب عشق ناآشنا و غیر عادی خود به آسیه غرق شده است و از سوی دیگر قادر به درک و پذیرش نوع رابطه‌ای که آسیه خواهان آن است نشده است و به همین خاطر ناچار است که از آسیه جدا گردد. نویسنده‌ی رمان به بهزاد در بازگشت به ایران فرصت بازگشتی زیبایی‌شناسانه به عشق پاک و سنتی را اهدا می‌کند. نسترن دختر جوان و زیبایی‌است که «آرزوهای بزرگ» ندارد و با وجود غیر عادی بودن و مزاج سودازده که در بهزاد کشف کرده است خواهان بودن و عشق‌ورزیدن در کنار اوست. عشقی که در حقیقت نوعی عقب نشینی از خواسته‌های مدرن بهزاد است.


غزاله علیزاده متأسفانه در کشاکش جدال با سرطان مقاومتش چنان به تحلیل می‌رود که تن به خودکشی می‌دهد. جذابیت مدرن رمان آخر نویسنده توانای ایرانی «شب‌های تهران» و تنش‌های عاشقانه‌ای که بهزاد قهرمان «مجنون مدرن» قصه پی گرفته بود به ناچار نیمه‌کاره می‌ماند؛ فاصله‌ای که وهاب و رکسانا در رمان اول نویسنده طی کرده بودند تا به عشق مدرن و سرشار از سئوال و ابهام بهزاد و آسیه در آخرین رمان برسند می‌توانست در رابطه‌عاشقانه بعدی (در داستان بعدی) غزاله علیزاده، شناسنامه و هویت مدرن‌تری از «چگونه و چرا عاشق ‌شویم؟» نوع ایرانی را برای قشر متوسط معاصر به ارمغان آورده باشد.

این مطلب را پسندیدید؟ کمک مالی شما به ما این امکان را خواهد داد که از این نوع مطالب بیشتر منتشر کنیم.

آیا مایل هستید ما را در تحقیق و نوشتن تعداد بیشتری از این‌گونه مطالب یاری کنید؟

.در حال حاضر امکان دریافت کمک مخاطبان ساکن ایران وجود ندارد

توضیح بیشتر در مورد اینکه چطور از ما حمایت کنید

نظر بدهید

در پرکردن فرم خطایی صورت گرفته

نظرها

  • کاربر مهمان

    <p>دوست عزیزی که مقاله رو نوشتید این عکس پایینی خانم محب علی هستند و فکر می کنم اشتباها اینجا درج شده.</p>

  • Forough

    <p>نویسنده گرامی</p> <p>ممنون از این مطلب و سوالی که برایم مطرح است اینکه شما چند بار از: &lt;عشق مدرن&gt; می گویید ،اگر ممکن است دراین باره بیشتر توضیح دهید ، نمیدانم چرا این همه به عبارت استناد می کنید.</p> <p>با تشکر</p> <p>فروغ</p>

  • کاربر مهمان

    <p>فروغ عزیز<br /> اشاره چندین باره در باره &laquo; عشق مدرن&raquo; در برابر عشق یکطرفه سنتی که در حین بازبینی دو رمان خانم علیزاده آورده شده است اشاره ای است به نفی و رودررویی با عشقی که در آن مردان قرار است هم معشوقه ها ر ا بپسندند و هم یکطرفه آنها را بپرستند. عشقی با درخواستی متناقض که هم از معشوقه بی وفا می نالد که چرا به خواسته های مرد عاشق تن نمی دهد و هم به محض تن دادن! به خواسته معشوق تبدیل به روسپی میگردد.<br /> در داستان مرحوم غزاله علیزاده در &laquo; خانه ادریسی ها &raquo; زن مستقل و شلوغ و مشهور ی در اواسط رمان ظاهر می گردد ( رکسانا) که نمی خواهد به عاقبت &laquo; رحیلا&raquo;تن دهد. او در حال بررسی عشق خود به قهرمان بلشویک است و مستقل و توانا بر اساس شرائط روحی و حسی خود تصمیم می گیرد و حق انتخاب او ناشی از استقلالی است که در زندگی به عنوان یک بازیگر حرفه ای و هنرمند دارد. از طرف دیگر در داستان &laquo; شب های تهران&raquo; آسیه زنی است که تبلور عشق مدرن است. او هم حق انتخاب و حتی دست رد زدن به عشق را نیزدارد. به خشونت نه می گوید و از همه مهمتر نمی خواهد در چهارچوب سنتی عشق و عاشق بودن یکطرفه بگنجد. او نیز شرور و بازیگوش و از همه مهمتر مستقل است و پذیرش عشق انسان دیگر را ( برعکس نسترن) در نفی آرزوها و امیال خود نمی بیند. البته همه ماجرا به همین سادگی و تعریف خطی که ارائه دادم نمی گنجد. عشقی که زن در داستانهای مدرن نظیر &laquo; جین ایر&raquo; ارائه داده می دهد. زنی که دو بار ، دو نوع درخواست عشق که در هر دوبار خطر از دست دادن استقلال او را تهدید می کرد را رد می کند می تواند نمونه اغازین عشق مدرن نامید. من به سهم خودم سعی می کنم در آینده نزدیک بازبینی از داستان شارلوت برونته در این زمینه ارائه دهم. با تشکر از توجه شما</p> <p>دوست بدون نام<br /> با تشکر از توجه و دقتی که به خرج دادید به مدد تذکر دوستانی چون شما عکس اشتباهی را برداشتیم. دقیقا نمی دانم چه اتفاقی افتاد ولی وقتی اسم خانم علیزاده را در گوگل برای یافتن تصویری مناسب برای مقاله جستجو می کردم عکس خانم محبعلی هم جزو آن بود. ببخشید سعی می کنم دقت بیشتری به خرج دهم.</p>

  • آ سید ملوچ

    <p>تطبیقی منطقی و هوشمندانه. خسته نباشید... </p>