ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب

معمای حافظ

<p>ایرج ادیب&zwnj;زاده ـ معمای حافظ چه بود؟ دیوان حافظ چیست؟ حافظ کیست که پس از هفتصدسال، همچنان درباره&zwnj;ی غزل&zwnj;ها و افکارش می&zwnj;نویسند؟ بهار او را در متن فرهنگ صوفیانه به&zwnj;عنوان &laquo;شاعر- عارف&raquo; شناخته است. در مقامات عرفانی به او لقب &laquo;لسان الغیب&raquo; داده&zwnj;اند. با دیوان او فال می&zwnj;گیرند. با هیچ شاعر دیگری چنین ارتباط گسترده&zwnj;ای وجود ندارد.</p> <!--break--> <p><a href="http://www.zamahang.com/podcast/2010/20101223_FARHANGI_IRAJ.mp3" target="_blank" rel="noopener"><img width="273" height="31" src="http://radiozamaneh2.vps.redbee.nl/sites/default/files/musicicon.jpg" alt="" /></a><br /> شدیدترین حملات از سوی احمد کسروی به او شده است که او را &laquo;عامل تنبلی&raquo; توصیف می&zwnj;کند.<br /> ذبیح بهروز از ناسیونالیست&zwnj;های معروف ایران به دلیل وجود کلماتی چون مغ و مغان، مهر و زرتشت در غزل&zwnj;هایش او را پیرو آیین مهر می&zwnj;داند.</p> <p><br /> احمد شاملو به حافظ چهره&zwnj;ای مبارزه بخشیده است و گفت&zwnj;وگو درباره&zwnj;ی حافظ همچنان گرم است.</p> <p>این بار داریوش آشوری، نویسنده و مترجم معاصر ایرانی که در زمینه&zwnj;های علوم سیاسی، جامعه&zwnj;شناسی، نقد ادبی، فلسفه و زبان&zwnj;شناسی&zwnj; چندین کتاب تحقیقی نوشته است، در کتاب خود &laquo;عرفان و رندی در شعر حافظ&raquo; با نگاهی تازه و دیدگاه علوم انسانی جدید، به حافظ پرداخته که تفسیری هرمنوتیکی از بنیادهای اندیشگی دیوان حافظ بر پایه&zwnj;ی متن شناسانه&zwnj;ی تاریخی است.</p> <p>&nbsp;</p> <p>داریوش آشوری از بنیانگذاران کانون نویسندگان ایران، عضو هیئت مؤلفان لغتنامه&zwnj;ی فارسی در مؤسسه&zwnj;ی لغتنامه&zwnj;ی دهخدا وابسته به دانشگاه تهران، عضو هیئت ویراستاران دانشنامه&zwnj;ی ایرانیکا دانشگاه کلمبیا و از نویسندگان آن بوده است.</p> <p><br /> او در سال&zwnj;های پس از انقلاب با خانواده&zwnj;اش در فرانسه زندگی می&zwnj;کند. آشوری در نهمین نشست ماهانه&zwnj;ی &laquo;انجمن فرهنگی بهار&raquo; در پاریس، کانون دانش&zwnj;پژوهان جوان ایرانی در فرانسه که به ریاست خانم شهین سراج اداره می&zwnj;شود، با نگاهی تازه به کتابش &laquo;عرفان و رندی در شعر حافظ&raquo; به تفسیر اندیشه&zwnj;های این شاعر پرگفت&zwnj;وگوی ایرانی پرداخت. پس از آن به پرسش حاضران در جلسه که بیشتر آنها دانشجویان و دانش&zwnj;پژوهان جوان ایرانی بودند، پاسخ داد.</p> <p><br /> در پایان این نشست داریوش آشوری در گفت&zwnj;وگوی ویژه با زمانه از انگیزه&zwnj;&zwnj;ی خود برای نوشتن کتاب &laquo;عرفان و رندی در شعر حافظ&raquo; و معمای حافظ سخن گفت.</p> <p><br /> <strong>داریوش آشوری</strong>: برای من به عنوان یک ایرانی، دوستدار فرهنگ ایرانی و عاشق زبان فارسی و همچنین به&zwnj;عنوان یک پژوهنده&zwnj;ی حوزه&zwnj;ی علوم انسانی و اجتماعی که راجع به فضای فرهنگی خودش کنجکاو است و کوشش می&zwnj;کند از در فرهنگ&zwnj; شناسی هم با این میراث برخورد کند، حافظ به&zwnj;عنوان بزرگترین معمای فرهنگ ما برای من از دوران نوجوانی مطرح بوده است.</p> <p><br /> البته همه&zwnj;ی آن&zwnj;چه کم و بیش نوشته شده بود و دیگران منتشر کرده&zwnj;اند، درباره&zwnj;ی حافظ می&zwnj;خواندم ولی قانع نمی&zwnj;شدم و این که چگونه می&zwnj;شود وارد تحلیل آثار او شد، آن&zwnj;هم از دری که کم و بیش بشود با متر و معیارهای علمی علوم انسانی مدرن توجیه&zwnj;پذیر باشد. این برای من مسئله بود. تا این که سرانجام به این مفهوم انترتکستوآلیته به فرانسوی رسیدم. چیزی که روابط میان متنی آثار را با همدیگر در فضای زبانی و فضای فرهنگی مشترک بررسی می&zwnj;کند. به نظر من اینجا دری باز شد که می&zwnj;تواند خیلی چیزها را در شعر حافظ توضیح دهد و روشن کند.</p> <p><strong><br /> </strong></p> <p><strong>خیلی&zwnj;ها درباره&zwnj;ی حافظ نوشته&zwnj;اند و بیشتر آنها هم تقریبا چنین عنوانی دارند: &laquo;حافظ چه می&zwnj;گوید؟&raquo; یا &laquo;حافظ شناسی&raquo;. شما ولی عرفان و رندی را در شعر حافظ مطرح کرده&zwnj;اید. چرا رندی و چرا عرفان؟</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>اولا درباره&zwnj;ی این قضیه خیلی بحث شده است که آیا حافظ عارف بوده یا نبوده؟ صوفی بوده یا نبوده؟ البته به استناد بعضی از ابیات و غزل ها بعضی&zwnj;ها معتقدند که نه او هرگز ارتباطی با عرفان و تصوف نداشته است، ولی در سنت و فرهنگ ما حافظ به&zwnj;عنوان یک عارف بزرگ شناخته می&zwnj;شود، ولی این که این عرفان در شعر او چیست و در ذهنیت او چگونه منعکس می&zwnj;شود، برای من همیشه سئوال بود. بعدهم مفهوم اساسی&zwnj;ای که در شعر حافظ است، همین مفهوم رندی&zwnj; است که به خودش نسبت می&zwnj;دهد و خودش را رند می&zwnj;داند. این مفهوم اساسی و محوری برای من موضوع پرسش بود که این رند کیست که در مقابل آن مثلاً مفهوم زاهد قرار می&zwnj;گیرد؟ این از کجا می&zwnj;آید؟ منظور این داستان و این تقابل است. چرا حافظ به خودش می&zwnj;گوید رند؟ من به این دو مفهوم یعنی ارتباط رندی و عرفان و در واقع به کشف عرفان رندانه پرداخته&zwnj;ام. من به عرفان شاخه&zwnj;ی فارس که سعدی و حافظ بزرگ&zwnj;ترین نمایندگان آن هستند، عنوان عرفان رندانه داده&zwnj;ام، به آن &zwnj;معنایی که آنها رندی را کشف کرده&zwnj;اند.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>ما شاعران بزرگی داشتیم و داریم، اما چرا حافظ این همه بحث&zwnj;برانگیز است و همچنان درباره&zwnj;اش صحبت می&zwnj;کنند؟</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>یکی از دلایل اساسی&zwnj; این است که شعر حافظ خیلی تفسیربردار است. او با زبان سمبلیک شعر صوفیانه بازی می&zwnj;کند. به&zwnj;خصوص با نوعی اصرار غریب و البته با هنرمندی ایهام و ابهام را طوری وارد شعرش می&zwnj;کند که از دیدگاه&zwnj;های مختلف تفسیربردار می&zwnj;شود. البته گذشته از این، موزیکالیته&zwnj;ی شعرش هم برای همه دل&zwnj;انگیز است. بعدهم فضای عمومی&zwnj;ای&zwnj; که یک دفعه&zwnj; به یک چیز می&zwnj;چسبد نیز بسیار مهم است. گاه البته دلایلش در آن چیز نیست و چه بسا در ذهنیت همگانی است. مثلاً تا صدسال پیش شاید سعدی در فضای ذهنی ایرانی مهم&zwnj;تر بود تا حافظ، ولی بعد یکدفعه سعدی به قولی شد &laquo;اَخ&raquo; و حافظ بزرگ شد. همه&zwnj;ی اینها مال این است که پشت&zwnj; آن فکر سنجیده&zwnj;ی تحلیلی وجود ندارد. احساساتی و عاطفی&zwnj; است. به آن می&zwnj;چسبند. خیلی&zwnj;ها حافظ را می&zwnj;خوانند، بدون این که یک سطر آن را بفهمند یا حتی کلماتش را بتوانند درک کنند. اصلاً حافظ خوانی و حافظ شناسی یکجور مد است. بعدهم این که هرکسی از دیدگاه خودش می&zwnj;تواند تفسیر کند و آن معنایی را که می&zwnj;خواهد از درون آن دربیاورد. این هم استعدادی است که دیوان حافظ دارد.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>با آن فأل هم می&zwnj;گیرند و ...</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>نه فقط فأل می&zwnj;گیرند، بلکه از آن انواع تفسیرها می&zwnj;شود. از تفسیر عرفانی&zwnj; ـ صوفیانه تا تفسیر مثلا هدونیستی و دنیوی تا این که حافظ به هیچ چیز معتقد نیست، تا حتی نهیلیستی و غیره. چون این زمینه و استعداد در مجموعه&zwnj;ی شعرهای او هست؛ آن&zwnj;هم به خاطر ایهام&zwnj;ها و ابهام&zwnj;ها که خود به خود این قدر در فضا مطرح است.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>چه میراثی است آثار حافظ در مجموعه فرهنگ ایران ؟</strong></p> <p><br /> به&zwnj;هرحال یک چیز محوری خیلی مهمی است و یک مقدار زیادی نماینده&zwnj;ی روانشناسی ایرانی و فضای عمومی ذهنیت ما هم هست. با همه&zwnj;ی ابهام و ایهامی که در فضای ذهنیت ما هست، که خودش را نمی&zwnj;تواند شفاف و روشن کند. من کوششم این بوده که بتوانم این را روشن کنم. یعنی اساسا من به اینجا رسیده&zwnj;ام که اگر من نتوانم متد و محوری پیدا کنم که آن بتواند حافظ را برای من باز کند و در جایگاه تاریخی خودش قرار دهد، من اساسا نمی&zwnj;توانم ادعا کنم که از فرهنگ مدرن چیزی فهمیده&zwnj;ام.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>شما خودتان کدامیک از تحقیقاتی که درباره&zwnj;ی حافظ انجام و منتشر شده است را قبول دارید؟</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>البته آنهایی که کار ادبی و تحقیق تاریخی کرده&zwnj;اند، مثلا راجع به شخصیت&zwnj;های هم&zwnj;عصر حافظ و مسائل لغوی و ادبی در دیوان حافظ، کارهای مفیدی صورت انجام داده&zwnj;اند. مثلا آقای خرمشاهی در این زمینه خوب کار کرده است یا کسان دیگری مثلا منوچهر مرتضوی نکته&zwnj;هایی را راجع به &laquo;ملامت در دیوان حافظ&raquo; بررسیده است. تک&zwnj;تک و گسیخته کارهایی شده است، اما هیچ کدام از این جهت که محور فکری ندارند، نمی&zwnj;توانند به هرحال طرحی از فضای ذهنیت حافظ را از دیدگاه من روشن کند. در نتیجه کتاب خود من از این بابت به نظرم تنها کتابی است که می&zwnj;تواند به صورت متدیک حرف خود را مطرح کند.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>در واقع با زبان علمی مطرح کند...</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>بدون شک... حالا علمی در فضای علوم انسانی و در فضایی که تفسیرپذیری و شناخت ادبی و تفسیر ادبیات اجازه می&zwnj;دهد.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>بعداز هفت&zwnj;صدسال که از تولد دیوان حافظ می&zwnj;گذرد، معمای حافظ چیست؟</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>برای این دیگر باید کتاب&zwnj;ها و مقالات من را بخوانید. من مقاله&zwnj;ای دارم به اسم &laquo;معمای حافظ&raquo;. این را مطالعه بفرمایید. روی وبلاگ من هم هست.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>چطور می&zwnj;شود از حافظ لذت برد؟</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>بدون شک به خاطر این که اثر ادبی بزرگی است، آهنگ، موزیکالیته و بازی&zwnj;های زبانی&zwnj;اش لذتبخش است. ولی اگر آدم بتواند ساختار محوری معنایی&zwnj;اش را کشف کند، به نظرم خیلی بیشتر از آن لذت می&zwnj;برد.</p> <p>شما گفتید از نظر زبانی بخواند و لذت ببرد، ولی کسانی مثل گوته که درباره&zwnj;ی حافظ خیلی نوشتند و شیفته&zwnj;ی او بودند، زبان فارسی را نمی&zwnj;دانستند. آنها به چه دلیل مجذوب حافظ شدند؟</p> <p>آنها دورادور حس می&zwnj;کردند که اینجا با یک شاعر بسیار قوی و از یک جهاتی با ذهنیتی دلیرانه و سرشار از مسائل انسانی طرف هستند که با عمق و پختگی&zwnj;ای که دارد می&zwnj;شود حتی او را در حوزه&zwnj;ی فلسفه&zwnj;های اگزیستانس قرار داد. گوته با قدرت شاعرانه و همچنین قدرت تفکر و تسلطش به فضای فرهنگی اروپایی و زمینه&zwnj;ی ذهنی آلمانی&zwnj;اش، از طریق همان ترجمه&zwnj;ها فهمیده بود که اینجا یک چیزی هست که با چیزهای دیگر فرق دارد.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>در حال حاضر سرگرم چه کاری هستید؟</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>من الان بیشتر به کار زبان می&zwnj;پردازم. ازجمله دارم کتاب &laquo;زبان باز&raquo; را برای یک نشر تازه&zwnj; بازبینی می&zwnj;کنم. هم&zwnj;چنین در کار لغت هم کار می&zwnj;کنم.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>کتاب &laquo;زبان باز&raquo; خیلی مورد توجه قرار گرفت. برای همین است که دوباره آن را بازبینی می&zwnj;کنید؟</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>من در مقدمه&zwnj;&zwnj;ی آن هم نوشته بودم که این کتاب هنوز کامل نیست و به دلایلی هم ازجمله این که خیلی خسته شده بودم، خواستم فعلاً منتشر شود و همچنین بازخوردهایی را بگیرم که مفیدند برای این که آدم بخواهد کتاب را بازبینی کند. به&zwnj;هرحال چون همه&zwnj;ی حرفم را نزده بودم و کتاب کامل نبود، لازم بود که دومرتبه روی آن کار کنم.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>یعنی خودتان از واکنش&zwnj;هایی که به&zwnj;وجود آمد راضی بودید؟</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>البته واکنش&zwnj;ها متفاوت بود، اما در مجموع به نظرم مثبت بود. یعنی اساساً شاید این کتاب موفق شد که طرح کند که ما مسائل اساسی زبانی داریم که باید راجع به آن فکر کنیم. حالا ممکن است کسانی راه&zwnj;حل و روش من را نپذیرند، اما این که مسئله&zwnj;ای داریم، به این کمتر توجه کرده بودند.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>خودتان یادتان هست که این چندمین کتاب&zwnj;تان بوده است؟</strong></p> <p>&nbsp;</p> <p>شاید بیست و چهار، یا بیست و سومین کتاب من بوده است.<br /> &nbsp;</p>

ایرج ادیب‌زاده ـ معمای حافظ چه بود؟ دیوان حافظ چیست؟ حافظ کیست که پس از هفتصدسال، همچنان درباره‌ی غزل‌ها و افکارش می‌نویسند؟ بهار او را در متن فرهنگ صوفیانه به‌عنوان «شاعر- عارف» شناخته است. در مقامات عرفانی به او لقب «لسان الغیب» داده‌اند. با دیوان او فال می‌گیرند. با هیچ شاعر دیگری چنین ارتباط گسترده‌ای وجود ندارد.


شدیدترین حملات از سوی احمد کسروی به او شده است که او را «عامل تنبلی» توصیف می‌کند.
ذبیح بهروز از ناسیونالیست‌های معروف ایران به دلیل وجود کلماتی چون مغ و مغان، مهر و زرتشت در غزل‌هایش او را پیرو آیین مهر می‌داند.

احمد شاملو به حافظ چهره‌ای مبارزه بخشیده است و گفت‌وگو درباره‌ی حافظ همچنان گرم است.

این بار داریوش آشوری، نویسنده و مترجم معاصر ایرانی که در زمینه‌های علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، نقد ادبی، فلسفه و زبان‌شناسی‌ چندین کتاب تحقیقی نوشته است، در کتاب خود «عرفان و رندی در شعر حافظ» با نگاهی تازه و دیدگاه علوم انسانی جدید، به حافظ پرداخته که تفسیری هرمنوتیکی از بنیادهای اندیشگی دیوان حافظ بر پایه‌ی متن شناسانه‌ی تاریخی است.

داریوش آشوری از بنیانگذاران کانون نویسندگان ایران، عضو هیئت مؤلفان لغتنامه‌ی فارسی در مؤسسه‌ی لغتنامه‌ی دهخدا وابسته به دانشگاه تهران، عضو هیئت ویراستاران دانشنامه‌ی ایرانیکا دانشگاه کلمبیا و از نویسندگان آن بوده است.

او در سال‌های پس از انقلاب با خانواده‌اش در فرانسه زندگی می‌کند. آشوری در نهمین نشست ماهانه‌ی «انجمن فرهنگی بهار» در پاریس، کانون دانش‌پژوهان جوان ایرانی در فرانسه که به ریاست خانم شهین سراج اداره می‌شود، با نگاهی تازه به کتابش «عرفان و رندی در شعر حافظ» به تفسیر اندیشه‌های این شاعر پرگفت‌وگوی ایرانی پرداخت. پس از آن به پرسش حاضران در جلسه که بیشتر آنها دانشجویان و دانش‌پژوهان جوان ایرانی بودند، پاسخ داد.

در پایان این نشست داریوش آشوری در گفت‌وگوی ویژه با زمانه از انگیزه‌‌ی خود برای نوشتن کتاب «عرفان و رندی در شعر حافظ» و معمای حافظ سخن گفت.

داریوش آشوری: برای من به عنوان یک ایرانی، دوستدار فرهنگ ایرانی و عاشق زبان فارسی و همچنین به‌عنوان یک پژوهنده‌ی حوزه‌ی علوم انسانی و اجتماعی که راجع به فضای فرهنگی خودش کنجکاو است و کوشش می‌کند از در فرهنگ‌ شناسی هم با این میراث برخورد کند، حافظ به‌عنوان بزرگترین معمای فرهنگ ما برای من از دوران نوجوانی مطرح بوده است.

البته همه‌ی آن‌چه کم و بیش نوشته شده بود و دیگران منتشر کرده‌اند، درباره‌ی حافظ می‌خواندم ولی قانع نمی‌شدم و این که چگونه می‌شود وارد تحلیل آثار او شد، آن‌هم از دری که کم و بیش بشود با متر و معیارهای علمی علوم انسانی مدرن توجیه‌پذیر باشد. این برای من مسئله بود. تا این که سرانجام به این مفهوم انترتکستوآلیته به فرانسوی رسیدم. چیزی که روابط میان متنی آثار را با همدیگر در فضای زبانی و فضای فرهنگی مشترک بررسی می‌کند. به نظر من اینجا دری باز شد که می‌تواند خیلی چیزها را در شعر حافظ توضیح دهد و روشن کند.

خیلی‌ها درباره‌ی حافظ نوشته‌اند و بیشتر آنها هم تقریبا چنین عنوانی دارند: «حافظ چه می‌گوید؟» یا «حافظ شناسی». شما ولی عرفان و رندی را در شعر حافظ مطرح کرده‌اید. چرا رندی و چرا عرفان؟

اولا درباره‌ی این قضیه خیلی بحث شده است که آیا حافظ عارف بوده یا نبوده؟ صوفی بوده یا نبوده؟ البته به استناد بعضی از ابیات و غزل ها بعضی‌ها معتقدند که نه او هرگز ارتباطی با عرفان و تصوف نداشته است، ولی در سنت و فرهنگ ما حافظ به‌عنوان یک عارف بزرگ شناخته می‌شود، ولی این که این عرفان در شعر او چیست و در ذهنیت او چگونه منعکس می‌شود، برای من همیشه سئوال بود. بعدهم مفهوم اساسی‌ای که در شعر حافظ است، همین مفهوم رندی‌ است که به خودش نسبت می‌دهد و خودش را رند می‌داند. این مفهوم اساسی و محوری برای من موضوع پرسش بود که این رند کیست که در مقابل آن مثلاً مفهوم زاهد قرار می‌گیرد؟ این از کجا می‌آید؟ منظور این داستان و این تقابل است. چرا حافظ به خودش می‌گوید رند؟ من به این دو مفهوم یعنی ارتباط رندی و عرفان و در واقع به کشف عرفان رندانه پرداخته‌ام. من به عرفان شاخه‌ی فارس که سعدی و حافظ بزرگ‌ترین نمایندگان آن هستند، عنوان عرفان رندانه داده‌ام، به آن ‌معنایی که آنها رندی را کشف کرده‌اند.

ما شاعران بزرگی داشتیم و داریم، اما چرا حافظ این همه بحث‌برانگیز است و همچنان درباره‌اش صحبت می‌کنند؟

یکی از دلایل اساسی‌ این است که شعر حافظ خیلی تفسیربردار است. او با زبان سمبلیک شعر صوفیانه بازی می‌کند. به‌خصوص با نوعی اصرار غریب و البته با هنرمندی ایهام و ابهام را طوری وارد شعرش می‌کند که از دیدگاه‌های مختلف تفسیربردار می‌شود. البته گذشته از این، موزیکالیته‌ی شعرش هم برای همه دل‌انگیز است. بعدهم فضای عمومی‌ای‌ که یک دفعه‌ به یک چیز می‌چسبد نیز بسیار مهم است. گاه البته دلایلش در آن چیز نیست و چه بسا در ذهنیت همگانی است. مثلاً تا صدسال پیش شاید سعدی در فضای ذهنی ایرانی مهم‌تر بود تا حافظ، ولی بعد یکدفعه سعدی به قولی شد «اَخ» و حافظ بزرگ شد. همه‌ی اینها مال این است که پشت‌ آن فکر سنجیده‌ی تحلیلی وجود ندارد. احساساتی و عاطفی‌ است. به آن می‌چسبند. خیلی‌ها حافظ را می‌خوانند، بدون این که یک سطر آن را بفهمند یا حتی کلماتش را بتوانند درک کنند. اصلاً حافظ خوانی و حافظ شناسی یکجور مد است. بعدهم این که هرکسی از دیدگاه خودش می‌تواند تفسیر کند و آن معنایی را که می‌خواهد از درون آن دربیاورد. این هم استعدادی است که دیوان حافظ دارد.

با آن فأل هم می‌گیرند و ...

نه فقط فأل می‌گیرند، بلکه از آن انواع تفسیرها می‌شود. از تفسیر عرفانی‌ ـ صوفیانه تا تفسیر مثلا هدونیستی و دنیوی تا این که حافظ به هیچ چیز معتقد نیست، تا حتی نهیلیستی و غیره. چون این زمینه و استعداد در مجموعه‌ی شعرهای او هست؛ آن‌هم به خاطر ایهام‌ها و ابهام‌ها که خود به خود این قدر در فضا مطرح است.

چه میراثی است آثار حافظ در مجموعه فرهنگ ایران ؟

به‌هرحال یک چیز محوری خیلی مهمی است و یک مقدار زیادی نماینده‌ی روانشناسی ایرانی و فضای عمومی ذهنیت ما هم هست. با همه‌ی ابهام و ایهامی که در فضای ذهنیت ما هست، که خودش را نمی‌تواند شفاف و روشن کند. من کوششم این بوده که بتوانم این را روشن کنم. یعنی اساسا من به اینجا رسیده‌ام که اگر من نتوانم متد و محوری پیدا کنم که آن بتواند حافظ را برای من باز کند و در جایگاه تاریخی خودش قرار دهد، من اساسا نمی‌توانم ادعا کنم که از فرهنگ مدرن چیزی فهمیده‌ام.

شما خودتان کدامیک از تحقیقاتی که درباره‌ی حافظ انجام و منتشر شده است را قبول دارید؟

البته آنهایی که کار ادبی و تحقیق تاریخی کرده‌اند، مثلا راجع به شخصیت‌های هم‌عصر حافظ و مسائل لغوی و ادبی در دیوان حافظ، کارهای مفیدی صورت انجام داده‌اند. مثلا آقای خرمشاهی در این زمینه خوب کار کرده است یا کسان دیگری مثلا منوچهر مرتضوی نکته‌هایی را راجع به «ملامت در دیوان حافظ» بررسیده است. تک‌تک و گسیخته کارهایی شده است، اما هیچ کدام از این جهت که محور فکری ندارند، نمی‌توانند به هرحال طرحی از فضای ذهنیت حافظ را از دیدگاه من روشن کند. در نتیجه کتاب خود من از این بابت به نظرم تنها کتابی است که می‌تواند به صورت متدیک حرف خود را مطرح کند.

در واقع با زبان علمی مطرح کند...

بدون شک... حالا علمی در فضای علوم انسانی و در فضایی که تفسیرپذیری و شناخت ادبی و تفسیر ادبیات اجازه می‌دهد.

بعداز هفت‌صدسال که از تولد دیوان حافظ می‌گذرد، معمای حافظ چیست؟

برای این دیگر باید کتاب‌ها و مقالات من را بخوانید. من مقاله‌ای دارم به اسم «معمای حافظ». این را مطالعه بفرمایید. روی وبلاگ من هم هست.

چطور می‌شود از حافظ لذت برد؟

بدون شک به خاطر این که اثر ادبی بزرگی است، آهنگ، موزیکالیته و بازی‌های زبانی‌اش لذتبخش است. ولی اگر آدم بتواند ساختار محوری معنایی‌اش را کشف کند، به نظرم خیلی بیشتر از آن لذت می‌برد.

شما گفتید از نظر زبانی بخواند و لذت ببرد، ولی کسانی مثل گوته که درباره‌ی حافظ خیلی نوشتند و شیفته‌ی او بودند، زبان فارسی را نمی‌دانستند. آنها به چه دلیل مجذوب حافظ شدند؟

آنها دورادور حس می‌کردند که اینجا با یک شاعر بسیار قوی و از یک جهاتی با ذهنیتی دلیرانه و سرشار از مسائل انسانی طرف هستند که با عمق و پختگی‌ای که دارد می‌شود حتی او را در حوزه‌ی فلسفه‌های اگزیستانس قرار داد. گوته با قدرت شاعرانه و همچنین قدرت تفکر و تسلطش به فضای فرهنگی اروپایی و زمینه‌ی ذهنی آلمانی‌اش، از طریق همان ترجمه‌ها فهمیده بود که اینجا یک چیزی هست که با چیزهای دیگر فرق دارد.

در حال حاضر سرگرم چه کاری هستید؟

من الان بیشتر به کار زبان می‌پردازم. ازجمله دارم کتاب «زبان باز» را برای یک نشر تازه‌ بازبینی می‌کنم. هم‌چنین در کار لغت هم کار می‌کنم.

کتاب «زبان باز» خیلی مورد توجه قرار گرفت. برای همین است که دوباره آن را بازبینی می‌کنید؟

من در مقدمه‌‌ی آن هم نوشته بودم که این کتاب هنوز کامل نیست و به دلایلی هم ازجمله این که خیلی خسته شده بودم، خواستم فعلاً منتشر شود و همچنین بازخوردهایی را بگیرم که مفیدند برای این که آدم بخواهد کتاب را بازبینی کند. به‌هرحال چون همه‌ی حرفم را نزده بودم و کتاب کامل نبود، لازم بود که دومرتبه روی آن کار کنم.

یعنی خودتان از واکنش‌هایی که به‌وجود آمد راضی بودید؟

البته واکنش‌ها متفاوت بود، اما در مجموع به نظرم مثبت بود. یعنی اساساً شاید این کتاب موفق شد که طرح کند که ما مسائل اساسی زبانی داریم که باید راجع به آن فکر کنیم. حالا ممکن است کسانی راه‌حل و روش من را نپذیرند، اما این که مسئله‌ای داریم، به این کمتر توجه کرده بودند.

خودتان یادتان هست که این چندمین کتاب‌تان بوده است؟

شاید بیست و چهار، یا بیست و سومین کتاب من بوده است.
 

این مطلب را پسندیدید؟ کمک مالی شما به ما این امکان را خواهد داد که از این نوع مطالب بیشتر منتشر کنیم.

آیا مایل هستید ما را در تحقیق و نوشتن تعداد بیشتری از این‌گونه مطالب یاری کنید؟

.در حال حاضر امکان دریافت کمک مخاطبان ساکن ایران وجود ندارد

توضیح بیشتر در مورد اینکه چطور از ما حمایت کنید

نظر بدهید

در پرکردن فرم خطایی صورت گرفته

نظرها

نظری وجود ندارد.