چالش‌های ساخت نیروگاه‌های جدید در بوشهر

علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران ۲۰ شهریور از ساخت و تکمیل دو واحد نیروگاه هسته‌ای در ۱۰ سال آینده خبر داد.

این دو نیروگاه که با همکاری روسیه ساخته خواهند شد، تقریباً از همان نوع نیروگاه بوشهر با ظرفیت ۲۰۰۰ مگاوات خواهد بود[i]. پرسشی که این مقاله سعی در پیدا کردن جواب برای آن دارد این سوال ساده است: آیا تصمیم ساخت دو نیروگاه اتمی دیگر برای سبد انرژی ایران تصمیمی خردمندانه است یا نه؟

اصولاً هر تصمیمی برای سیاست انرژی بر سه پایه استوار است. آن سه پایه عبارتند از پایه اقتصادی، پایه زیست محیطی و پایه سیاسی. در این مقاله سعی می‌شود ساخت دو نیروگاه اتمی جدید را با این سه پایه به سنجش درآوریم تا شاید بتوانیم بهتر در پرتوی ارقام، قضاوتی صحیح در مورد ساخت دو نیروگاه اتمی داشته باشیم. برای تکمیل قضاوت، سه بدیل دیگر در کنار ساخت نیروگاه اتمی به سنجش درآمده است.  بنابر این بدیل‌ها فرض بر این است که اگر به‌جای ساخت نیروگاه اتمی:

در این صورت کدام یک از بدیل‌های بالا بهتر خوانایی با سه پایه اقتصادی، زیست محیطی و سیاسی دارد.

پایه اقتصادی

برای محاسبه اقتصادی بودن یا نبودن ساخت نیروگاه اتمی در مقایسه با بدیل‌ها اول می باید معین کنیم که این دو نیروگاه  اتمی چه میزان برق در سال تولید خواهند داشت و پس از آن ببینیم که این برق تولیدی توسط نیروگاه های اتمی برای هر مگاوات ساعت چه میزان خرج بر می‌دارد و بعد همین محاسبات  را در مورد بدیل‌ها انجام دهیم. بگذارید با داده‌ها در مورد نیروگاه اتمی جدید شروع کنیم. بنابر داده‌های خبرگزاری‌ها این دو نیروگاه جمعاً ۱۰ میلیارد دلار خرج خواهند داشت و سالانه ۲۲ میلیون بشکه نفت پس انداز حاصل فعالیت این دو نیروگاه اتمی در سال خواهد بود و بالاخره بنا است که ساخت این دو نیروگاه تا ده سال دیگر به پایان رسد. برای محاسبه قیمت هر مگاوات ساعت بگذارید فرض کنیم که این دو نیروگاه گرانتر از ۱۰ میلیارد نشود و به‌جای ۱۰ سال یک شبه ساخته شوند و نه اینکه ده سال به طول بکشد[ii]. و فرض دیگر این است که این ۲۲ میلیون بشکه نفت که بنا است به‌خاطر فعالیت نیروگاه‌های اتمی در سال ذخیره شود در نیروگاه‌های فسیلی مورد استفاده قرار می‌گرفت که کارایی ۳۸٪ دارند. از مجموع این داده‌ها می‌توان میزان تولید سالانه برق در نیروگاه های اتمی جدید و نیروگاه‌های که بدیل را حساب کرد. حاصل این برآورد در نمودار ۱ نشان داده شده است.

همانطور که در نمودار ۱ ملاحظه می‌کنید با این پول با فرض اینکه نیروگاه اتمی یک شبه ساخته شود و بیشتر هزینه برندارد می‌توانستیم با آن تقریباً به همان میزان برق در نیروگاه برق بادی و یا پانل‌های خورشیدی درست کنیم که در نیروگاه‌های جدید اتمی. با این تفاوت که اولاً همان‌طور که در مقاله «چرا کاهش مصرف آب در بخش انرژی اهمیت دارد؟» ذکر آن آمد نیروگاه اتمی احتیاج زیاد به آب دارد در صورتی که نیروگاه های برق بادی و پانل‌های خورشیدی نیازی به آب ندارند[iii]. و باز همانطور که در نمودار ۱ ملاحظه می‌کنید یا با پول ساخت نیروگاه اتمی می‌توانستیم تقریباً ۸ برابر بیشتر برق در نیروگاه های فسیلی جدید درست کنیم که این نیروگاه‌ها به‌جای ۳۰٪ کارایی و یا کمتر کارایی به ۴۵٪ افزایش یابد.[iv] حال اینکه این افزایش کارایی به چه معنی است در بخش «به لحاظ محیط زیست» به آن پرداخته می‌شود.

اما پاسخ این سوال که به لحاظ اقتصادی کدامین روش بهترین گزینه است را می‌توانید در نمودار ۲ مشاهده کنید. همانطور که در این نمودار ملاحظه می‌کنید قیمت برق تولیدی برای هر مگاوات ساعت در سه بدیل نیروگاه اتمی، نیروگاه برق بادی و پانل‌های خورشیدی تقریبا با هم  برابری می‌کند. ارزان‌ترین[v] تولید هم از آن برق تولید شده توسط نیروگاه‌های فسیلی است با کارایی ۴۵٪ با قیمت گاز دولتی. به‌علاوه ۱۶ دلار هزینه دی اکسید کربن برای هر مگاوات ساعت برق منظور شده است.

در اینجا بار دیگر لازم می بینم ذکر این مطلب را بیاورم که فرض بر این شده است که نیروگاه اتمی یک شبه ساخته شود و گرانتر از قرارداد نشود. و این دو فرض بسیار ساده کردن مسئله به نفع نیروگاه اتمی است که در پاورقی توضیح آن داده شده است. اگر این دو فرض نبود نیروگاه اتمی از هر دو بدیل پانل‌های خورشیدی و نیروگاه برق بادی گران‌تر خواهد شد. حال باید دید که وضعیت  به لحاظ محیط زیست به چه صورت است.

به لحاظ محیط زیست

یکی از مولفه‌های اصلی زیست محیطی در حال حاضر انتشار گازهای گلخانه ای است. در اینجا گاز دی اکسید کربن بنای مقایسه بین بدیل‌های مختلف قرار گرفته است. برای حساب کردن این موضوع در مورد نیروگاه‌های فسیلی فرض بر این گذاشته شده است که با ۱۰ میلیارد دلار نیروگاه‌های که به طور متوسط ۳۰٪ کارایی دارند را از رده خارج بکنیم و به جای آن با این پول نیروگاه‌های جدید فسیلی با کارایی ۴۵٪ بسازیم و به این ترتیب از سوخت بیهوده در نیروگاه‌های فرسوده جلوگیری شود و در مورد نیروگاه‌های اتمی، نیروگاه برق بادی و پانل‌های خورشیدی فرض بر این قرار گرفته شده است که این میزان برق تولیدی در سال به‌جای تولید در نیروگاه‌های فسیلی با کارایی ۳۸٪ در این نیروگاه‌های ذکر شده تولید شود. پایه سوخت را هم گاز فرض کرده‌ام. نتیجه این مقایسه را می‌توانید در نمودار ۳ مشاهده کنید.

همانطور که در نمودار سه مشاهده می کنید برای محیط زیست به لحاظ تولید نکردن گاز گلخانه‌ای دی اکسید کربن بالا بردن کارایی نیروگاه‌های فرسوده فسیلی با ۱۷ تن در سال و بعد از آن نیروگاه برق بادی با ۱۲٫۲ تن در سال رتبه‌های اول و دوم را از آن خود می‌کنند.

در ضمن داشتن نیروگاه اتمی و درست شدن یک فاجعه همانند فوکوشیما در آن کم نیست و در ثانی این نیروگاه‌ها می‌باید بعد از ۴۰ سال از کار انداخته شوند که این نیز خود با چالش‌های بسیار همراه است. چالش‌های دیگر داشتن نیروگاه اتمی زباله های اتمی است.

هر چند ذکر شود که روسیه خود آنها را پس می‌گیرد اما باید توجه داشت که این یک قرارداد است که خطر آنکه روسیه زیر آن بزند هست و در آن صورت ایران می‌ماند و انبوهی از زباله اتمی که برای ۱۰۰ هزار سال می‌باید از آن نگهداری شود. اگر هم این نشود ما زباله‌ای درست کردیم که انسا‌ن‌های دیگر می‌باید از آن نگهداری کنند در صورتی که هیچ لزومی به اینکار نیست.

خوانایی داشتن یا نداشتن با سیاست انرژی

اگر بخواهد تصمیمی سیاسی برای سبد انرزی گرفت که در جهت استقلال کشور باشد، آن تصمیم برای سبد انرژی می باید دارای این مولفه‌ها باشد:

ساخت نیروگاه اتمی هیچ یک از مولفه‌های ذکر شده بالا را با خود به همراه ندارد. در کشور بسیار اندک اروانیوم داریم و صنعت غنی سازی هم بسیار محدود و عملا تعطیل شده است.

در صورتی که باد و خورشید مجانی در کشور موجود است و منابع سرشار گاز نیز به همچنین. به لحاظ تکنیک سخت وابسته با روسیه می‌شویم در صورتی که با توسعه ساخت نیروگاه بادی و یا پانل‌های خورشیدی می‌تواند این خود به یک صنعت مستقل در کشور تبدیل شود که بتوان محصولات آنرا صادر کرد و یا حداقل تکنیک آن کفایت مصرف داخلی را بکند و به این وسیله ایجاد شغل کرد. در جمع‌بندی این فصل هم به این نتیجه می‌رسیم که به لحاظ سیاست انرژی درست نیست که نیروگاه اتمی درست کنیم.

نتیجه

همانطور که ملاحظه شد به لحاظ اقتصادی ساخت نیروگاه اتمی نه تنها ارزانترین روش نیست بلکه اگر تجربه ساخت نیروگاه اتمی چه در ایران و چه در خارج ایران برای مثال اروپا مورد سنجش قرار گیرد این تجربه به ما می گوید که اینگونه پروژه ها هم گرانتر از قرارداد می شود و هم مدت زمان طولانی تر ساخت آن به طول می انجامد. در این صورت ساخت نیروگاه اتمی یکی از گرانترین روشهای تولید برق می باشد. درست از این رو است که اروپا پشت به ساخت این نیروگاه کرده  است. به لحاظ محیط زیست بهتر است با این پول یا نیروگاه های فسیلی فرسوده با کارایی پائین را به نیروگاه های با کارایی ۴۵٪ تبدیل کرد و یا نیروگاه برق بادی در درجه اول درست کرد که در هر همه حالات بهتر می‌توان از انتشار گازهای گلخانه‌ای جلوگیری کرد.

علاوه بر این، ایران می‌تواند بخشی از این پول را صرف تحقیق برای سبد انرژی کند. برای مثال روش نگهداری گاز دی اکسید کربن که معروف است به CCS و یا استفاده از جلبلک‌های دریایی و میکروبیولوژی در جهت تولید سوخت. علاوه بر این به لحاظ محیط زیست داشتن نیروگاه اتمی مستلزم قبول خطرهای بسیار است.

هنوز فاجعه فوکوشیما از خاطره‌ها نرفته است. تا به‌حال این فاجعه برای دولت ژاپن تا سال ۲۰۱۵ بیش از ۴۰ میلیارد دلار هزینه برداشته است. علاوه بر این صاحب شرکت برآوردی که در سال ۲۰۱۲ کرده بود این فاجعه برای آنها بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت و هنوز این مقدار پایان کار نیست.  و اما یک سیاست درست انرژی حکم می کند که از آنجایی که ما سوخت آن را در داخل نداریم و صنعت غنی‌سازی هم در عمل تعطیل شده است و به لحاظ تکنیک هم تماماً وابسته به روسیه می‌شویم، بهتر آن است که به‌جای ساخت نیروگاه اتمی نیروگاه‌های فرسوده با کارایی کمتر از ۳۰٪ را با آن بدیل‌های که در بالا ذکر شد تعویض کرد. با این حساب بر طبق سه مولفه اقتصادی، زیست محیطی و سیاست مستقل انرژی ساخت نیروگاه اتمی تصمیمی معقول نمی‌باشد.

پانویس

[i] البته برقی که وصل می شود به شبکه ۹۵۰ مگاوات برای هر یک از نیروگاه ها خواهد بود.

[ii] لازم به ذکر است که این دو فرض بسیار به نفع ساخت نیروگاه اتمی نسبت سه بدیل می باشد زیرا پروژه ساخت نیروگاه اتمی بسیار پیچیده تر از ساخت نیروگاه های بدیل در این مقاله می باشد و احتمال گرانتر شدن و به درازا کشیدن ساخت نیروگاه بسیار زیاد است. فرض ساخت در یک شب در اصطلاح  övernight price می باشد.

[iii] البته پانل‌های خورشیدی احتیاج به آب دارند اما در مقایسه با نیروگاه اتمی بسیار ناچیز است.

[iv] معدل کارایی نیروگاه های فسیلی در سال ۱۳۹۴ حدود ۳۸٪ بوده است. اما بسیاری از نیروگاه های ایران ۲۵٪ بیشتر کارایی ندارد. در اینجا فرض بر این شده است که این بخش از نیروگاه های فسیلی که معدل کارایی آنها ۳۰ ٪ می باشد جایگزین نیروگاه های بشود که ۴۵٪ کارایی دارد.

[v] از همین نویسنده بارها سعی شده بطور دقیق محاسبه شود و نشان داده شده است اگر فرض قیمت تمام شده و طول ساخت را در نظر بگیریم ساخت نیروگاه اتمی و برق تولیدی آن حتی از پانلهای خورشیدی و نیروگاه های برق بادی گرانتر تمام می شود.

از این نویسنده