مقایسه‌ی مسیحیت و اسلام

<p><span style="font-family: Tahoma;"><span style="font-size: small;">محمدرضا نیکفر &ndash; در بخش&zwnj;های پیشین به طور مشخص به بررسی جهان&zwnj;بینی دینی پرداختیم. پیشتر شرح داده&zwnj;ایم که میان اسلام و مسیحیت تفاوتی بنیادی در جهان&zwnj;بینی وجود ندارد. تفاوت آنها به جهان تاریخی آنها برمی&zwnj;گردد. در این بخش این تفاوت را بررسی می&zwnj;کنیم. </span></span></p> <!--break--> <p><span><span><br /> </span><strong><span>مسیحیت و تجدد</span></strong></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>۶۳. موضوع دورسازی خدا از زمین بویژه در شکل&zwnj;گیری و انکشاف عصر جدید اهمیت دارد. مسیحیت این امتیاز را بر همه&zwnj;ی دینهای دیگر دارد که در پروراندن فرهنگی نقش ایفا کرده که عصرجدید در پهنه&zwnj;ی آن متولد شده است. این فرهنگ، جهانی گشته و ابرگفتمانی فراهم آورده که داوری در مورد هر گفتمان فرهنگی دیگر با اتکا به آن انجام می&zwnj;شود.</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>این ویژگی&zwnj;ها در تعیین سیمای مسیحیت در گشودگیش به سوی تجدد مؤثر بوده&zwnj;اند:</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>&minus; در جهان مسیحی ایده&zwnj;ی یونانی Cosmos) &kappa;ό&sigma;&mu;&omicron;&sigmaf;)، یعنی وجود جهانی منتظم و قانون&zwnj;مند جا باز کرده، به گونه&zwnj;ای که سرانجام در آغاز عصر جدید از خدا یک ریاضی&zwnj;دان ساخته می&zwnj;شود، ریاضی&zwnj;دانی که همه چیز را با دقت حساب کرده و قانونمند ساخته است. جدال میان نظم و عینیت جهانی با دخالت&zwnj;های خدایی این گونه حل می&zwnj;شود که خدا را متعالی&zwnj;تر و متعالی&zwnj;تر می&zwnj;کنند و او را آن چنان از زمین دور می&zwnj;سازند، که سرانجام جهان دارای نظمی قایم به ذات می&zwnj;شود، نظمی عینی که باید آن را دید و شناخت.</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>&minus; این تحول در درک فلسفی ممکن بود به فرهنگ عمومی راه نیابد، اگر لوتر علیه تصور مهار کردن اراده&zwnj;ی الاهی از طریق کردار بشری قیام نمی&zwnj;کرد. با پروتستانتیسم، نسبیت&zwnj;باوریِ تعریف مطلق در نسبت با خواست فردی یا گروهی ضربه&zwnj;ی شدیدی می&zwnj;خورد. شهری شدن و بورژوایی شدن جامعه&zwnj;ی اروپایی زمینه&zwnj;ی رسوخِ نگرشِ ضدِ عامی&zwnj;گری را در فرهنگ مهیا می&zwnj;کند. برای عوام، خدایی لازم است که بتوان آن را دم دست خود نگه داشت و از او بنابر مقتضیات لحظه کار کشید. در جامعه&zwnj;ی پیشامدرن، که در آن نظام اجتماعی دستخوشِ جدایش&zwnj;های تنوع&zwnj;آور و بخش&zwnj;بندی&zwnj;های متقابلا مهارکننده&zwnj;ی یکدیگر نشده، این خدا بسیار پرمشغله است. در عصر جدید، &quot;روند تمدنی&quot; (نوربرت الیاس) شتاب&zwnj;گرفته و این امر باعث می&zwnj;شود فاصله&zwnj;ی فرهنگی خواص و عوام کمتر و کمتر شود. جامعه&zwnj;ی قانون&zwnj;مند و بطور اخص بافرهنگ، مسیحت را بافرهنگ می&zwnj;کند. نصیب خدا از این بافرهنگی تعالی است. خدای بی&zwnj;فرهنگ، خدای مزاحم و دخالتگر است.</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>&minus; براثر تعالی خدا از زمین دور می&zwnj;شود. مسیحیت جنبه&zwnj;ی شخصانی این وجود متعالی را این گونه حفظ می&zwnj;کند که آن را به عنوان خدای عشق و نوعدوستی در کنار انسانها نگاه می&zwnj;دارد. آنچه در واقع از زمین دور می&zwnj;شود، خدای &quot;عهد عتیق&quot; است. خدای اینجا و آنجا مهربان و بخشنده&zwnj;ی &quot;عهد جدید&quot; به مسیحیت امکان مهمی برای نوسازی و انطباق خود با فرهنگ مدرن می&zwnj;دهد.</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><strong><span><span>نمونه&zwnj;ی فلسفه&zwnj;ی مشائی</span></span></strong></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>در فرهنگ اسلامی &ndash; که آن را نباید با اسلام محمدی یکی گرفت &minus; استعدادهایی در راستای این امتیازهای مسیحیت وجود دارند. فلسفه&zwnj;ی مشائی نمونه&zwnj;ای از امکان دور ساختن خدا از امور جزئی جهانی را به نمایش گذاشته است. درک از تعالی الاهی و منع تصویرسازی و مجسم&zwnj;سازی خدا آن استعداد تفسیری بارها بروز کرده را دارند که میان قدرت آسمانی و قدرت&zwnj;های زمینی مرزکشی کنند.</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>اسلام خواص، آیینی است بادیسیپلین و به لحاظ ستیزش با جادو معقول. این دین، هیچ مشکلی با درک از طبیعت به&zwnj;عنوان یک پهنه&zwnj;ی قانونمند ندارد. فرهنگ اسلامی، همچنانکه تاریخ آن نشان داده، دارای میل ترکیبی بالایی با بینش یونانی است. تاریخ خِرَد فرارونده&zwnj;ی یونانی را نمی&zwnj;توان نوشت، مگر اینکه سهم مهم مسلمانان را در پرورش و انتقال آن ذکر کرد.</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>ولی چرا آن درک مشایی از رابطه&zwnj;ی زمین و آسمان در میان مسلمانان فرهنگ&zwnj;ساز نمی&zwnj;شود؟ توجه تنها به جریان&zwnj;های فکری و پویش&zwnj;های میان-متنی پاسخ قانع&zwnj;کننده&zwnj;ای به این پرسش نمی&zwnj;دهد.</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><strong><span><span>سلطان مسلمانان</span></span></strong></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>مسئله&zwnj;ی مسلمانان مسئله&zwnj;ی سلطانان آنان و شیوه&zwnj;ی سلطنت در میان آنان است. به سلطان آسمانی نیز منشی نسبت داده می&zwnj;شود و دربرابر او همان رفتاری مرسوم می&zwnj;شود که در مورد سلطان&zwnj;های زمینی می&zwnj;بینیم.</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>درک آغازینی که از سلطان آسمانی می&zwnj;بینیم، یعنی آن نحوه&zwnj;ی معرفی&zwnj;&zwnj; او به صورت تاجر و جبار و مکار، نمایانگر استعداد جریان آغازگر برای افتادن در مجرای روابط و رسوم زمان-مکان زادگاه تاریخی آن است. </span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>هیچ دینی آموزگار مطلق نبوده است، یعنی این گونه نبوده که خود در مکتبی شاگردی نکرده و با آموزه&zwnj;های کاملاً تازه&zwnj;ای بیاغازد. اسلام هم از این قاعده مستثنا نیست. اسلام، بیش از آنکه باورهای مبتکرانه&zwnj;ای باشد، دسته&zwnj;بندی مبتکرانه&zwnj;ای از باورهای موجود عصر پیدایش خود با تأکیدگذاری&zwnj;ها و عنوان&zwnj;گذاری&zwnj;های خاص خود است. تاریخ رسمی اسلام نیز گویای آن است که این دین با ایجاد اغتشاش در روابط قدرت در عصر خویش می&zwnj;آغازد اما به زودی تسلیم همان روابط می&zwnj;شود، اما آنگاه که تسلیم شده است، نابود نمی&zwnj;گردد، این منزلت را می&zwnj;یابد که ایدئولوژی&zwnj;ای جهان&zwnj;گشا باشد و در خدمت تأسیس یک امپراتوری قرار گیرد.</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><strong><span><span>دو جهان</span></span></strong></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>مسیحیت نیز دین امپراتوری است. تفاوت در این است که در جهان اسلامی قدرت سلطان نامحدود است و آنجایی که در پایین، قدرتی به ستیز با آن برمی&zwnj;خیزد، این امر نه باعث محدود کردن قدرت، بلکه بی&zwnj;نظمی و نابسامانی بیشتر می&zwnj;گردد.</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>جهان مسیحی منظم&zwnj;تر است، گروه&zwnj;های امتیازور شأنی دارند که قدرت مرکزی آن را به رسمیت می&zwnj;شناسد. قانونمندی شهری در جهان مسیحیت فرهنگی را ایجاد می&zwnj;کند که پذیرای باور به قانونمندی جهان می&zwnj;شود. در جهان اسلام شهر فاقد شأن و شخصیت و قانون است. خدای اسلام تعالی عقلانی نوع مشایی را نمی&zwnj;پذیرد.</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><strong><span><span>حقیقت و قدرت</span></span></strong></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span>اگر امپراتوری عباسی دچار هرج و مرج نمی&zwnj;شد، اگر هجوم مداوم اقوام پیش نمی&zwnj;آمد و حکومت مرکزی پابرجا می&zwnj;ماند، اگر شهرها آباد و بزرگ می&zwnj;شدند، آنگاه تفکر مشایی می&zwnj;توانست ایدئولوژی توانگران و نخبگان شهری باشد؛ آنگاه می&zwnj;توانست این ایدئولوژی فرهنگساز گردد. در این صورت با تعالی الاهی، زمین برکت می&zwnj;یافت. در صورت تعالی الاهی، جای بیشتری برای حقیقت باز می&zwnj;شد.</span></span></p> <p><span><span>مسئله&zwnj;ی حقیقت فرع مسئله&zwnj;ی قدرت است و مسئله&zwnj;ی قدرت الاهی خود پیش از آنکه یک مسئله&zwnj;ی الاهیاتی باشد، یک مسئله&zwnj;ی جامعه&zwnj;شناختی است. قدرت آسمانی متعالی&zwnj;شده&zwnj;ی قدرت زمینی است و راز آن را نمی&zwnj;توان گشود، مگر اینکه به روابط قدرت بر روی زمین پرداخت. حتّا یک الاهیات مدرن فرهیخته نیز می&zwnj;تواند بر صحت این آموزش هگلیان چپ اذعان کند. دوستدار از این آموزش بهره&zwnj;ای نبرده است. او به موضوع حقیقت منتزع از موضوع قدرت می&zwnj;پردازد و هر جا بر قدرت کلام دینی در جامعه&zwnj;ی دینخو انگشت می&zwnj;گذارد، یک سر از روابط قدرت در درون آن جامعه غافل می&zwnj;ماند.</span></span></p> <p><span><span>ادامه دارد</span></span></p> <p><span><span><br /> بخش پیشین</span></span></p> <p>&nbsp;</p> <p><span><span><a href="#http://radiozamaneh.com/content/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C">جهان&zwnj;بینی دینی</a></span></span></p> <p>&nbsp;</p>