ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب

ترانه‌های این دوران

ترانه‌های سبز در گفت و گو با بهروز شیدا (پژوهشگر و منتقد ادبی، سوئد)

<p><strong>ترانه&zwnj;های سبز در گفت و گو با بهروز شیدا (پژوهشگر و منتقد ادبی، سوئد) <br /> </strong></p> <p><em>بهروز شیدا، منتقد و پژوهش&zwnj;گر ادبی، ساکن استکهلم، سوئد است. از بهروز شیدا تا کنون پانزده کتاب منتشر شده&zwnj;است. هشت کتاب از این کتاب&zwnj;ها در زمینه&zwnj;ی نقد و پژوهش ادبی است؛ یک کتاب ویراستاری خاطرات زندان. <br /> بهروز شیدا اخیراً مقاله&zwnj;ای در تحلیل &laquo;ترانه&zwnj;های سبز&raquo; نوشته و ترانه&zwnj;های این دوران را با ترانه&zwnj;های صدر مشروطه و ترانه&zwnj;های انقلاب مقایسه کرده. به این مناسبت &laquo;دفتر خاک&raquo; با این پژوهشگر و منتقد ادبی گفت و گو کرده. توجه شما را به این گفت و گو جلب می&zwnj;کنیم.</em></p> <p><strong><br /> تا آن&zwnj;جا که اطلاع دارم شما تا امروز تنها پژوهشگری هستید که به موضوع ترانه&zwnj;های سبز، یعنی ترانه&zwnj;هایی که بعد از کودتا بیست و دوم خرداد ساخته و اجرا شده پرداخته&zwnj;اید. مهم&zwnj;ترین نشانه&zwnj;هایی که در این ترانه&zwnj;ها سراغ دارید، چیست؟</strong></p> <p><strong><br /> </strong>قبل از هر چیز باید بگویم کاری که من انجام داده&zwnj;ام این است: جستاری به نامِ از ناز پرستوهای جوان بر مبنای نگاه به پانزده ترانه&zwnj;ی این دوران نوشته&zwnj;ام که خود از میان پنجاه ترانه&zwnj;ای برگزیده شده&zwnj;اند که تاکنون جمع آوری کرده&zwnj;ام. <br /> &nbsp;</p> <p>در این&zwnj;جا به عمد از عبارت &laquo;ترانه&zwnj;ی این دوران&raquo; به جای &laquo;ترانه&zwnj;های سبز&raquo; استفاده می&zwnj;کنم تا تأکید کنم گرایش سیاسی&zwnj;ی مشترکی در همه&zwnj;ی این ترانه&zwnj;ها به چشم نمی&zwnj;خورد، هر چند که این ترانه&zwnj;ها عتاصر یک نوع ادبی مشترک، گفتمان&zwnj;های مشترک و ساختارِ مشترکی را نماینده&zwnj;گی می&zwnj;کنند. <br /> اما در پاسخ به پرسش شما: نخستین ویژه&zwnj;گی&shy; این ترانه&zwnj;ها این است که در آن&zwnj;ها عناصر حماسی حاکم است؛ عناصری چون وجود جهانی دو قطبی که در آن دو نیروی خیر و شر در مقابلِ هم صف کشیده&zwnj;اند، ستایشِ شجاعت، اعتقاد به پیروزی نیروی خیر.<br /> &nbsp;</p> <p>دومین ویژه&zwnj;گی را باید در گفتمان&zwnj;های مشترکی جست که در این ترانه&zwnj;ها دیده می&zwnj;شوند. این گفتمان&zwnj;ها عبارت اند از: ستایش جوان ایرانی، تقدیس آزادی، ارج&zwnj;گذاری به مفهومِ وطن.<br /> &nbsp;</p> <p>سومین ویژه&zwnj;گی ساختار این ترانه&zwnj;هاست. این ساختار را می&zwnj;توان در یک روایتِ چهار جمله&zwnj;ای خلاصه کرد: شب است. سحر می&zwnj;شود. زمستان است. بهار می&zwnj;شود.<br /> &nbsp;</p> <p><strong>این نشانه&zwnj;ها با ترانه&zwnj;های صدر مشروطیت چه شباهت&zwnj;ها و اختلافاتی دارد؟<br /> </strong></p> <p>همه&zwnj;ی ویژه&zwnj;گی&zwnj;هایی که اشاره کردم در ترانه&zwnj;های دوران مشروطیت نیز به چشم می&zwnj;خورند. اما صدای مسلط بر ترانه&zwnj;های دوران مشروطیت بر گفتمان دیگری نیز تأکید می&zwnj;کند: گفتمان &laquo;عدالت-&zwnj;اقتصادی&raquo; که بر رنج طبقات تهی&zwnj;دست و ستم&zwnj;کاری طبقاتِ فرادست تأکید می&zwnj;کند. به عنوان نمونه می&zwnj;توان به این تکه از ترانه&zwnj;ی مرغ سحر، سروده&zwnj;ی ملک&zwnj;الشعرا بهار توجه کرد:</p> <p><br /> ظلم مالک، جور ارباب<br /> زارع از غم گشته بی&zwnj;تاب<br /> ساغر اغنیا پر می ناب<br /> جام ما پر ز خون جگر شد<br /> ای دل تنگ ناله سر کن<br /> از قوی دستان حذر کن</p> <p>یا این تکه از ترانه&zwnj;ی عارف قزوینی: <br /> &nbsp;</p> <p>خوابند وکیلان و خرابند وزیران<br /> بردند به سرقت همه سیم و زر ایران<br /> ما را نگذارند به یک خانه&shy;ی ویران<br /> یارب بستان داد فقیران ز امیران<br /> &nbsp;</p> <p><strong>از مقایسه ترانه&zwnj;های صدر مشروطه با ترانه&zwnj;های سبز آیا می&zwnj;توانیم به نتایج جامعه&zwnj;شناختی برسیم؟ <br /> </strong></p> <p>شباهت گفتمان&zwnj;های ترانه&zwnj;های این دوران با ترانه&zwnj;های دوران مشروطیت خبر از آرزوهای تحقق نیافته&zwnj;ی دوران مشروطیت می&zwnj;دهند که در یک دوران دیگر بار دیگر فریاد می&zwnj;شوند؛ خبر از پروژه&zwnj;های شکست خورده.</p> <p><br /> ساختارهای مشابه خبر از ساده شدن جهان در دوران رونق جنبش&zwnj;های اجتماعی می&zwnj;دهند. در عرصه&zwnj;ی هنری در این دوران نوع ادبی به حماسه میل می&zwnj;کند، پرسش&zwnj;های فلسفی جای خود را به پاسخ&zwnj;های اجتماعی می&zwnj;دهند، تردید جای خود را به یقین می&zwnj;دهد، شعر و ترانه، که به سرعت تولید می&zwnj;شوند و استفاده&zwnj;ی شفاهی از آن&zwnj;ها ساده&zwnj;تر است، در کوتاه مدت، رونق بسیار پیدا می&zwnj;کنند. <br /> &nbsp;</p> <p>عدم حضور گفتمان &laquo;عدالت اقتصادی&raquo; در ترانه&zwnj;های &laquo;جنبش کنونی&raquo; هم، از زاویه&zwnj;ی جامعه&zwnj;شناسی&zwnj;ی هنر، می&zwnj;تواند نشان کم&zwnj;نقشی یا بی&zwnj;نقشی&zwnj;ی &laquo;طبقات فرودست&raquo; و پررنگی&zwnj;ی نقش &laquo;طبقه&zwnj;ی متوسط&raquo; در جنبش کنونی باشد.<br /> &nbsp;</p> <p><strong>در طلیعه&zwnj;ی انقلاب هم ترانه&zwnj;های انقلابی زیادی سروده و اجرا شد. آیا علاوه بر آزادی و آزادیخواهی، در ترانه&zwnj;های انقلاب نشانی از عدالت&zwnj;خواهی یا به گفته&zwnj;ی شما &laquo;گفتمان عدالت اقتصادی&raquo; سراغ دارید؟<br /> </strong></p> <p>ترانه&shy; - سرودهای دوران انقلاب اسلامی در یک دورانِ طولانی توسط گروهای مختلف سیاسی و گرایش&zwnj;های مختلف اجتماعی سروده و اجرا شدند؛ از آن میان سازمان مجاهدین خلق و سازمان&zwnj;های چپ. البته که به&zwnj;ویژه در سرود - ترانه&zwnj;های سازمان&zwnj;های چپ &laquo;گفتمان عدالت اقتصادی&raquo; از گفتمان&zwnj;های اصلی است.</p> <p><br /> اما اگر قرار باشد بر گرایشی که به گرایش مسلط بر انقلاب اسلامی نزدیک&zwnj;تر است متمرکز شویم، ماجرا پیچیده&zwnj;تر است. در این ترانه&zwnj;ها گفتمان &laquo;حقانیت مستضعفین&raquo;، &laquo;وحدت میان اقشار و طبقات اجتماعی&raquo; و &laquo;ظلم&zwnj;ستیزی&raquo; جای&zwnj;گزین &laquo;گفتمان عدالت اقتصادی&raquo; می&zwnj;شوند. به عنوان نمونه می&zwnj;توان به این تکه از ترانه&zwnj;ی ژاله خون شد، سروده&zwnj;ی سیاوش کسرایی توجه کرد: <br /> &nbsp;</p> <p>جان خواهر، کارگر، روستایی، برادر<br /> پیشه&zwnj;ور، ای جوان، ای دلاور<br /> ما همه یک صف و در برابر<br /> آن ستم&zwnj;کار، آن تاج بر سر<br /> &nbsp;</p> <p><strong>ساختار &laquo;ترانه&zwnj;های سبز&raquo; را چگونه ارزیابی می&zwnj;کنید؟ اگر این ترانه&zwnj;ها را به عنوان یک متن ادبی مطالعه کنیم، از ساختار آن آیا می&zwnj;توانیم به ذهنیتی که زمانه&zwnj;ی ما را می&zwnj;سازد پی ببریم؟<br /> </strong></p> <p>&laquo;ذهنیت زمانه&zwnj;ی ما&raquo; البته عبارت بزرگی است که از این ترانه&zwnj;ها قابل استنتاج نیست. شاید تنها بتوان به ذهنیت این ترانه&zwnj;ها اشاره کرد. ساختار این ترانه&zwnj;ها، همان&zwnj;گونه که گفتم، خبر از حتمیت تحقق صبح بهار می&zwnj;دهند. خبر از امیدواری و نیز لزوم امیدوار بودن.<br /> &nbsp;</p> <p>ذهنیت حاکم بر گفتمان&zwnj;های این ترانه&zwnj;ها را شاید بتوان در عبارتِ &laquo;میل به جهانِ آزاد مدرن&raquo; خلاصه کرد. این &laquo;ذهنیت&raquo; را به گمان من، البته، در گستره&zwnj;ی تاریخ صد سال گذشته&zwnj;ی ایران می&zwnj;توان چنین خواند: آرزوهای دوران مشروطیت شنلی بود که در انقلاب اسلامی پشت و رو شد. این شنل را یک بار دیگر باید پشت و رو کرد. باید شنل آرزوهای دوران مشروطیت را بار دیگر بر شانه انداخت.<br /> &nbsp;</p> <p><strong>آیا ممکن است نمونه&zwnj;هایی به دست دهید از ترانه&zwnj;هایی که در جستار خود بررسی کرده&zwnj;اید؟<br /> </strong></p> <p>به عنوان نمونه: ندای صلح و آزادی، سروده&zwnj;ی بهنام باوندپور، جوان ایرانی، سروده&zwnj;ی پیمان وهاب&zwnj;زاده، نترسون، سروده&zwnj;ی ایرج جنتی عطایی.<br /> &nbsp;</p> <p><strong>آقای شیدای عزیز، متشکرم که وقت&zwnj;تان را به ما بخشیدید.<br /> </strong></p> <p>تمنا می&zwnj;کنم. من از شما متشکرم که این فرصت را در اختیار من قرار دادید.<br /> &nbsp;</p>

بهروز شیدا، منتقد و پژوهشگر ادبی، ساکن استکهلم، سوئد است. از بهروز شیدا تا کنون پانزده کتاب منتشر شده‌است. هشت کتاب از این کتاب‌ها در زمینه‌ی نقد و پژوهش ادبی است؛ یک کتاب ویراستاری خاطرات زندان.

بهروز شیدا اخیراً مقاله‌ای در تحلیل «ترانه‌های سبز» نوشته و ترانه‌های این دوران را با ترانه‌های صدر مشروطه و ترانه‌های انقلاب مقایسه کرده. به این مناسبت «دفتر خاک» با این پژوهشگر و منتقد ادبی گفت و گو کرده. توجه شما را به این گفت و گو جلب می‌کنیم.

تا آن‌جا که اطلاع دارم شما تا امروز تنها پژوهشگری هستید که به موضوع ترانه‌های سبز، یعنی ترانه‌هایی که بعد از کودتا بیست و دوم خرداد ساخته و اجرا شده پرداخته‌اید. مهم‌ترین نشانه‌هایی که در این ترانه‌ها سراغ دارید، چیست؟

قبل از هر چیز باید بگویم کاری که من انجام داده‌ام این است: جستاری به نامِ از ناز پرستوهای جوان بر مبنای نگاه به پانزده ترانه‌ی این دوران نوشته‌ام که خود از میان پنجاه ترانه‌ای برگزیده شده‌اند که تاکنون جمع آوری کرده‌ام.

در این‌جا به عمد از عبارت «ترانه‌ی این دوران» به جای «ترانه‌های سبز» استفاده می‌کنم تا تأکید کنم گرایش سیاسی‌ی مشترکی در همه‌ی این ترانه‌ها به چشم نمی‌خورد، هر چند که این ترانه‌ها عتاصر یک نوع ادبی مشترک، گفتمان‌های مشترک و ساختارِ مشترکی را نماینده‌گی می‌کنند.

اما در پاسخ به پرسش شما: نخستین ویژه‌گی­ این ترانه‌ها این است که در آن‌ها عناصر حماسی حاکم است؛ عناصری چون وجود جهانی دو قطبی که در آن دو نیروی خیر و شر در مقابلِ هم صف کشیده‌اند، ستایشِ شجاعت، اعتقاد به پیروزی نیروی خیر.

دومین ویژه‌گی را باید در گفتمان‌های مشترکی جست که در این ترانه‌ها دیده می‌شوند. این گفتمان‌ها عبارت اند از: ستایش جوان ایرانی، تقدیس آزادی، ارج‌گذاری به مفهومِ وطن.

سومین ویژه‌گی ساختار این ترانه‌هاست. این ساختار را می‌توان در یک روایتِ چهار جمله‌ای خلاصه کرد: شب است. سحر می‌شود. زمستان است. بهار می‌شود.

این نشانه‌ها با ترانه‌های صدر مشروطیت چه شباهت‌ها و اختلافاتی دارد؟

همه‌ی ویژه‌گی‌هایی که اشاره کردم در ترانه‌های دوران مشروطیت نیز به چشم می‌خورند. اما صدای مسلط بر ترانه‌های دوران مشروطیت بر گفتمان دیگری نیز تأکید می‌کند: گفتمان «عدالت-‌اقتصادی» که بر رنج طبقات تهی‌دست و ستم‌کاری طبقاتِ فرادست تأکید می‌کند. به عنوان نمونه می‌توان به این تکه از ترانه‌ی مرغ سحر، سروده‌ی ملک‌الشعرا بهار توجه کرد:
ظلم مالک، جور ارباب

زارع از غم گشته بی‌تاب

ساغر اغنیا پر می ناب

جام ما پر ز خون جگر شد

ای دل تنگ ناله سر کن

از قوی دستان حذر کن

یا این تکه از ترانه‌ی عارف قزوینی:

خوابند وکیلان و خرابند وزیران

بردند به سرقت همه سیم و زر ایران

ما را نگذارند به یک خانه­ی ویران

یارب بستان داد فقیران ز امیران

از مقایسه ترانه‌های صدر مشروطه با ترانه‌های سبز آیا می‌توانیم به نتایج جامعه‌شناختی برسیم؟

شباهت گفتمان‌های ترانه‌های این دوران با ترانه‌های دوران مشروطیت خبر از آرزوهای تحقق نیافته‌ی دوران مشروطیت می‌دهند که در یک دوران دیگر بار دیگر فریاد می‌شوند؛ خبر از پروژه‌های شکست خورده.
ساختارهای مشابه خبر از ساده شدن جهان در دوران رونق جنبش‌های اجتماعی می‌دهند. در عرصه‌ی هنری در این دوران نوع ادبی به حماسه میل می‌کند، پرسش‌های فلسفی جای خود را به پاسخ‌های اجتماعی می‌دهند، تردید جای خود را به یقین می‌دهد، شعر و ترانه، که به سرعت تولید می‌شوند و استفاده‌ی شفاهی از آن‌ها ساده‌تر است، در کوتاه مدت، رونق بسیار پیدا می‌کنند.

عدم حضور گفتمان «عدالت اقتصادی» در ترانه‌های «جنبش کنونی» هم، از زاویه‌ی جامعه‌شناسی‌ی هنر، می‌تواند نشان کم‌نقشی یا بی‌نقشی‌ی «طبقات فرودست» و پررنگی‌ی نقش «طبقه‌ی متوسط» در جنبش کنونی باشد.

در طلیعه‌ی انقلاب هم ترانه‌های انقلابی زیادی سروده و اجرا شد. آیا علاوه بر آزادی و آزادیخواهی، در ترانه‌های انقلاب نشانی از عدالت‌خواهی یا به گفته‌ی شما «گفتمان عدالت اقتصادی» سراغ دارید؟

ترانه­ - سرودهای دوران انقلاب اسلامی در یک دورانِ طولانی توسط گروهای مختلف سیاسی و گرایش‌های مختلف اجتماعی سروده و اجرا شدند؛ از آن میان سازمان مجاهدین خلق و سازمان‌های چپ. البته که به‌ویژه در سرود - ترانه‌های سازمان‌های چپ «گفتمان عدالت اقتصادی» از گفتمان‌های اصلی است.
اما اگر قرار باشد بر گرایشی که به گرایش مسلط بر انقلاب اسلامی نزدیک‌تر است متمرکز شویم، ماجرا پیچیده‌تر است. در این ترانه‌ها گفتمان «حقانیت مستضعفین»، «وحدت میان اقشار و طبقات اجتماعی» و «ظلم‌ستیزی» جای‌گزین «گفتمان عدالت اقتصادی» می‌شوند. به عنوان نمونه می‌توان به این تکه از ترانه‌ی ژاله خون شد، سروده‌ی سیاوش کسرایی توجه کرد:

جان خواهر، کارگر، روستایی، برادر

پیشه‌ور، ای جوان، ای دلاور

ما همه یک صف و در برابر

آن ستم‌کار، آن تاج بر سر

ساختار «ترانه‌های سبز» را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ اگر این ترانه‌ها را به عنوان یک متن ادبی مطالعه کنیم، از ساختار آن آیا می‌توانیم به ذهنیتی که زمانه‌ی ما را می‌سازد پی ببریم؟

«ذهنیت زمانه‌ی ما» البته عبارت بزرگی است که از این ترانه‌ها قابل استنتاج نیست. شاید تنها بتوان به ذهنیت این ترانه‌ها اشاره کرد. ساختار این ترانه‌ها، همان‌گونه که گفتم، خبر از حتمیت تحقق صبح بهار می‌دهند. خبر از امیدواری و نیز لزوم امیدوار بودن.

ذهنیت حاکم بر گفتمان‌های این ترانه‌ها را شاید بتوان در عبارتِ «میل به جهانِ آزاد مدرن» خلاصه کرد. این «ذهنیت» را به گمان من، البته، در گستره‌ی تاریخ صد سال گذشته‌ی ایران می‌توان چنین خواند: آرزوهای دوران مشروطیت شنلی بود که در انقلاب اسلامی پشت و رو شد. این شنل را یک بار دیگر باید پشت و رو کرد. باید شنل آرزوهای دوران مشروطیت را بار دیگر بر شانه انداخت.

آیا ممکن است نمونه‌هایی به دست دهید از ترانه‌هایی که در جستار خود بررسی کرده‌اید؟

به عنوان نمونه: ندای صلح و آزادی، سروده‌ی بهنام باوندپور، جوان ایرانی، سروده‌ی پیمان وهاب‌زاده، نترسون، سروده‌ی ایرج جنتی عطایی.

آقای شیدای عزیز، متشکرم که وقت‌تان را به ما بخشیدید.

تمنا می‌کنم. من از شما متشکرم که این فرصت را در اختیار من قرار دادید.

این مطلب را پسندیدید؟ کمک مالی شما به ما این امکان را خواهد داد که از این نوع مطالب بیشتر منتشر کنیم.

آیا مایل هستید ما را در تحقیق و نوشتن تعداد بیشتری از این‌گونه مطالب یاری کنید؟

.در حال حاضر امکان دریافت کمک مخاطبان ساکن ایران وجود ندارد

توضیح بیشتر در مورد اینکه چطور از ما حمایت کنید

نظر بدهید

در پرکردن فرم خطایی صورت گرفته

نظرها

نظری وجود ندارد.