تکلیف نامعلوم «رجال» در عرصه سیاسی ایران
به رغم ابهام در مفهوم «رجل سیاسی» شورای نگهبان می‌گوید زنان می‌توانند در انتخابات ثبت‌نام کنند. شایعاتی هم درباره نامزدی مرضیه وحید دستجردی مطرح شده. هدف چیست؟
نعیمه دوستدار
عباسعلی کدخدایی دو بار در کمتر از یک ماه گذشته تأکید کرده که زنان هم می‌توانند در انتخابات ریاست جمهوی ثبت نام کنند. او اما گفته بحث «رجل سیاسی» در شورای نگهبان هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است و به محض این که به نتیجه برسد آن را اعلام خواهد کرد. سخنگوی شورای نگهبان آخرین بار ۲۵ دی ۹۵ در پاسخ به سئوال مجدد خبرنگاری که پرسید: فکر می‌کنید که خانم‌ها می‌توانند برای انتخابات از سوی شورا تایید شوند؟ گفت: «نمی‌دانم. شورای نگهبان درباره آقایان هم نظری نمی‌دهد.»
مولاوردی هم در واکنش به سخنان سخنگوی شورای نگهبان گفته که در دوره‌هایی که زنان برای انتخابات ریاست جمهوری ثبت نام کردند، حتی اگر زنان رد صلاحیت می‌شدند به خاطر زن بودن آنها نبوده است اما مهم این است که در مراحل بررسی چه اتفاقی رخ خواهد داد.
حالا پیش از آنکه تکلیف رجل سیاسی و نظر شورای نگهبان در این مورد مشخص شود، گزینه‌هایی از میان زنان برای نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری پیشنهاد شده‌اند: چهره‌هایی مانند مرضیه وحید دستجردی، وزیر بهداشت دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد که چند روز قبل به عنوان سخنگوی تشکل تازه تاسیس «جببهه نیروهای مردمی انقلاب» معرفی شد و با احتمال کمتر معصومه ابتکار، معاون روحانی و رییس سازمان محیط زیست و فاطمه رهبر، نماینده تهران در دوره هفتم، هشتم و نهم مجلس شورای اسلامی و حتی خود شهیندخت مولاوردی، معاون رییس جمهوری در امور زنان و خانواده.
بلاتکلیفی به عمر انقلاب
اصل ۱۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: «رییس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد این شرایط باشند انتخاب گردد: «ایرانیالاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی، مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.»
در مباحث فقهی تکلیف روشن است و ولایت از آن مردان است اما بنا بر مدارک موجود درباره مذاکرات مجلس خبرگان قانون اساسی که محمدجواد حق شناس، عضو حزب اعتماد ملی هم آن را در یکی از مناظره‌های خود نقل کرده است، گروه بررسی قانون اساسی، شرطی مقرر کرده بودند که «رییس‌جمهور باید ایرانی الاصل، تابع ایران، دارای مذهب رسمی، مومن و پایبند به مبانی جمهوری اسلامی، مرد و دارای حسن سابقه و تقوا و... باشد.» طبق آنچه که از مشروح مذاکرات به دست می‌آید، بعضی گفتند ذکر کلمه «مرد» ضرورتی ندارد و بعضی نیز گفتند که ریاست جمهوری امر ولایی است پس کاندیدا باید حتماً مرد باشد. در رای گیری نهایی اما مفهوم مرد بودن از لغت رجل رای نیاورده و به رجل سیاسی تبدیل شده است؛ به این معنا که رییس جمهوری باید یک شخصیت سیاسی باشد. به این ترتیب بین رجل و مرد تفاوت مفهومی ایجاد شده است و کلمه «رجال» جایگزین مرد در قانون اساسی قرار گرفته است. بر همین اساس هنوز درباره امکان رییس جمهوری شدن زنان نظر صریح حقوقی وجود ندارد.
با این حال در دوره‌های مختلف انتخابات ریاست جمهوری این اصل همواره مورد مناقشه قرار گرفته و با اینکه زنان از ثبت نام منع نشده‌اند، اما هیچ کدام نتوانسته‌اند از سد شورای نگهبان بگذرند چون فرض غالب، معنای جنسی کلمه «رجال» به معنی «مردان» است.
آیا اصولگرایان دست بالا را خواهند داشت؟
با اینکه هربار در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران بحثی درباره امکان کاندیداتوری زنان مطرح شده، اما این بحث‌ها هرگز اهمیت سیاسی پبدا نکرده و به دلیل غلبه و سیطره مردان موضوع به سرعت از بحث فعالان سیاسی خارج شده است. زنانی مانند اعظم طالقانی و رفعت بیات هم که در دوره‌های پیشین برای ریاست جمهوری ثبت نام کرده بودند، بدون اینکه به صراحت به زن بودن آنها اشاره شود، از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شده‌اند.
این بار اما با شایعه حضور مرضیه وحید دستجردی به عنوان کاندیدای اصولگرایان بیشتر شنیده می‌شود. پیش از هم در سال ۱۳۹۱، دبیرکل جامعه زینب، از مرضیه وحیددستجردی بە عنوان گزینه مورد نظر این تشکل و احزاب زنان اصولگرا برائ معرفی بە عنوان کاندیدای ریاست جمهوری آینده نام برده بود؛ پیشنهادی که محقق نشد.
گرچه حتی در میان اصولگرایان اجماعی برای معرفی او به عنوان کاندیدا وجود ندارد اما حتی بدون این امکان، گمانه‌زنی‌ها درباره قرار دادن یک کاندیدای زن در مقابل حسن روحانی آغاز شده است: با این فرض که زن بودن مرضیه وحید دستجردی می‌تواند برای اصولگرایان به معنای داشتن دست بالا در انتخابات باشد و اعتبار اولین رییس جمهوری زن ایران را برای پایگاه سیاسی آنها ثبت کند. به علاوه حضور او در انتخابات می‌تواند رای گروه‌هایی را در میان جامعه زنان، حتی در میان فعالانی که معتقدند نامزدی یک زن در هر صورت به سود زنان است، به صندوق اصولگرایان بریزد و پایگاه حسن روحانی را تضعیف کند.
در این زمینه حتی رئیس فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی هم از این نامزدی استقبال کرده است. پروانه سلحشوری ضمن تایید اینکه پیشنهاد مرضیه وحید دستجردی به عنوان کاندیدا، استراتژی اصولگرایان برای شکستن آرای روحانی است، گفته: «ایشان از کاریزمای لازم برخوردار نیست اما می تواند رقیب خوبی برای آقای روحانی باشد.» او گفته که به نظرش مرضیه وحید دستجردی، مصداق رجل سیاسی است.
اما قضیه به همین سادگی‌ها هم نیست؛ چون در میان گروه‌های اصلاح‌طلب این باور وجود دارد که مرضیه وحید دستجردی، شخصیتی نیست که بتواند در مقابل حسن روحانی بایستد و اصولگرایان هم درباره او به اجماعی نرسیده‌اند. اشرف بروجردی، عضو شورای فرهنگي – اجتماعی زنان و خانواده در واکنش به این که برخی معتقدند در شرايط کنوني بحث نامزدی زنان در رياست جمهوری برای اين مطرح می‌شود که نگذارند روحاني براي بار دوم ریيس جمهور شود و يا اينکه از ميزان آراي او بکاهند، گفته است: «در حال حاضر هرشخصی، فرقی هم نمی‌کند خانم و آقا وارد اين عرصه شود، نمی‌تواند رقيب روحانی باشد، او دارای سوابق به اصطلاح سياسی، اجرايی و قانونگذاری است و در طول دوره رياست جمهوری‌اش به خوبي نشان داده که از عهده امور بر می‌آيد.»
مهم‌تر از اینکه آیا مرضیه وحید دستجردی شخصیتی هست که بتواند در مقابل حسن روحانی یک کاندیدای جدی به حساب بیاید، نظر شورای نگهبان درباره کاندیداتوری زنان در انتخابات ریاست جمهوری است. برخی از اعضای شورای نگهبان به صراحت زنان را دارای قابلیت رییس جمهوری نمی‌دانند.
سیامک ره‌پیک، معاون اجرایی و امور انتخابات شورای نگهبان در گفت و گو با سایت دیدبان ایران، گفته در قانون فعلی نامزدی بانوان در انتخابات ریاست جمهوری تصریح نشده است و شورای نگهبان در حال بررسی این مورد است. او هم مثل کدخدایی گفته که تا پیش از اعلام نظر رسمی شورای نگهبان در خصوص نامزدی بانوان در انتخابات ریاست جمهوری، نمی‌توان به طور قطعی در این مورد اظهار نظر کرد.
غیر از محمد یزدی که پیش‌تر امکان ریاست جمهوری زنان را منتفی دانسته بود، نجات الله ابراهیمیان، یکی از اعضای شورای نگهبان در گفت و گویی با سایت «تابناک» در تعریف رجل سیاسی برای گنجاندن حضور زنان در انتخابات ریاست جمهوری ابراز تردید کرده و گفته است: «تا آنجایی که تاریخچه قانونگذاری اساسی ایران را نگاه کرده ام شاید خیلی آسان نباشد که به زنان اجازه دهیم بتوانند کاندیدا شوند. البته تاکنون در شورای نگهبان اظهارنظری نکرده‌ایم، ولی به عنوان یک حقوقدان سخت می‌دانم که بتوان رجل سیاسی را به معنای شخصیت سیاسی تلقی کنیم.»
می‌توان انتظار داشت که اصولگرایان با جدی‌تر شدن گمانه‌زنی‌ها درباره نامزدی وحید دستجردی، واکنش روشنی نشان دهند و تا همین‌جا هم سایت اصولگرای تابناک در یادداشتی تاکید کرده که «هیئت موسسان جبهه نیروهای مردمی انقلاب با تاسیس این جبهه اصولا برنامه‌ای برای معرفی کاندیدا از درون خود موسسان نداشته و ندارند و طبق مواضعی که در نشست‌ها و مصاحبه‌های مطبوعاتی که داشته اند هدف اصلی را ایجاد همگرایی بین نیروهای انقلاب اسلامی و حضور تاثیرگذار در انتخابات قرار داده‌اند. این سایت تاکید کرده که انتخاب مرضیه وحید دستجردی به عنوان سخنگویی این جبهه، لزوما به معنی مطرح کردن چهره ای سیاسی برای کاندیداتوری نیست.
اشتراک بر سر یک مطالبه
با این ابهامات، فایده حضور مرضیه وحید دستجردی در انتخابات ۹۶ چه خواهد بود؟
اگر مرضیه وحید دستجردی که چهره‌ای موجه در میان اصولگرایان و مورد تایید رهبر جمهوری اسلامی است، پا به عرصه انتخابات بگذارد و از سد شورای نگهبان بگذرد، شاید اصلاح‌طلبان هم نامزدی برای معرفی بیابند و اگر نه برای انتخابات پیش رو، که برای انتخابات پس از آن و برای معرفی چهره‌های شناخته شده برای وزارت و معاونت ریاست جمهوری مجال بیشتری پیدا کنند. تا همین‌جا هم فاطمه جلودارزاده گفته: « اگر شورای نگهبان و اصولگرایان با شایعه کاندیداتوری زن در انتخابات ریاست‌جمهوری، به‌دنبال تأیید مرضیه وحیددستجردی برای حضور در این انتخابات هستند، ایرادی ندارد. اصلاح‌طلبان در‌این‌زمینه، می‌توانند به اشتراک با اصولگرایان برسند چون سال‌هاست که زنان خواستار تغییر در تفسیر واژه «رجل سیاسی» هستند.»
بیش از این اما، تغییر سیاست‌های ایران درقبال زنان با ریاست جمهوری زنانی مانند مرضیه وحید دستجردی تحقق نمی‌یابد. او زنی است که «طرح تفکیک جنسیتی در بیمارستان‌ها» را مطرح کرده و با طرح پیوستن ایران به کنوانسیون امحای کلیه اشکال تبعیض علیه زنان مخالفت کرده است.
نظرها
نظری وجود ندارد.