جنبش‌های زنان، جنبش فمنیستی و جنبش سبز- بخش دوم

<p>در بخش اول این مقاله تعریف جنبش های اجتماعی به طور خلاصه از منظر نظریه های مهم جنبش های اجتماعی با سه رویکرد (رویکرد رفتار جمعی، رویکرد نهادی و رویکرد جامعه مدنی) ارائه شد و جنبش&zwnj;های زنان به عنوان جنبش اقلیت معرفی شد. جنبش&zwnj;های زنان جنبش&zwnj;هایی هستند که سعی دارند در درون جامعه مدنی از طریق الگوهای فرهنگی روابط و مناسبات تازه جنسیتی بوجود بیاورند و بر سر تاریخیت با نظم جنسیتی موجود در مبارزه&zwnj;اند. این جنبش&zwnj;ها در نهایت قصد کسب قلمرو و عرصه جدیدی برای بسط مفاهمه&zwnj;ای بدون هژمونی مردانه دارند.جنبش&zwnj;های زنان در میان طیفی از فعالیت آشکار (بسیج و اعتراض عمومی) تا دوره&zwnj;های نهفتگی در نوسان هستند. در دوره&zwnj;های نهفتگی، جنبش متوقف نمی&zwnj;شود.</p> <!--break--> <p><br /> <strong>رویکرد فمینیست اسلامی</strong><br /> از نمایندگان این رویکرد خانم زیبا میرحسینی (که سال&zwnj;ها ساکن خارج از کشوربوده است) و خانم زهرا رهنورد هستند. کنشگران و نظریه&zwnj;پردازان این رویکرد خود را مسلمان و معتقد به دین اسلام می&zwnj;دانند و با نظام جمهوری اسلامی و ساختار قانون اساسی در کلیت آن مشکلی ندارند؛ گر چه با حاکمان وقت مخالفند. گویا تبعیض جنسیتی و نابرابری حقوقی در دولت&zwnj;های پیشین جمهوری اسلامی ایران پیش از احمدی&zwnj;نژاد، برای مثال زمان نخست&zwnj;وزیری موسوی یا دوران ولایت فقیه آقای خمینی، وجود نداشته است. زهرا رهنورد در معدود سخنان خود در این زمینه می&zwnj;گوید: &laquo;ما در جمهوری اسلامی به حقوق زنان امید داشتیم، اما حقوق زنان نیز مانند بسیاری پروژه&zwnj;های دیگر ناتمام ماند.&raquo;<br /> <br /> فمینیسم اسلامی در ایران نطفه&zwnj;اش در دوران بعد از انقلاب ۵۷ شکل می&zwnj;گیرد. در این زمان هویت زن مسلمان در مقابل به اصطلاح هویت&zwnj;سازی غربی ساخته می&zwnj;شود و زن به عنوان همراه مرد در حوزه عمومی تعریف می&zwnj;شود. به بیان دیگر نقش زن مسلمان در مشارکت سیاسی برجسته می&zwnj;شود.<br /> &laquo;تحت این نوع مشارکت سیاسی، زنان مسلمان در بسیج مساجد، محافل وهیئت&zwnj;های مذهبی، شبکه&zwnj;های روضه&zwnj;خوانی، تظاهرات و راهپیمایی&zwnj;ها، و حضور در نمازهای جمعه سازماندهی می&zwnj;شوند. به عبارتی مفهوم مشارکت سیاسی زنان با تقلیل نقش صاحبان رای و فکر و عمل به تکثیر فرمانبرداران و مبلغان سیاسی حاکمیت تغییر و گسترش می&zwnj;یابد.&raquo;(اردلان، ۱۳۸۹، پاراگراف ۶). البته نباید از نظر دور نگه داشت که در اینجا چه هویت زن و چه مرد به عنوان شهروند ساخته نمی&zwnj;شود. از آنجا که در قانون اساسی جمهوری اسلامی، ملت، &laquo;امت یا ارتش سی میلیونی&raquo; تعریف می&zwnj;شود و ولی فقیه &laquo;ولی امت&raquo;، جامعه نه یک جامعه مدنی بلکه مجموعه&zwnj;ای از سربازان ولی فقیه محسوب می&zwnj;شود؛ یعنی توده یکپارچه&zwnj;ای که نقش فرمانبرداری دارد. چنان که در دهه اول رژیم جمهوری اسلامی، نهادهای مدنی به آن صورت وجود نداشت و آن&zwnj;ها هم که موجود بودند مورد حمله رژیم قرار گرفتند.<br /> <br /> دور بعدی فمینیسم اسلامی از زمان فائزه هاشمی و شهلا حبیبی، مشاور هاشمی رفسنجانی در امور زنان که در سومین کنفرانس جهانی زن در پکن به عنوان نماینده ایران شرکت کرد شکل گرفت. پروژه فائزه هاشمی این بود که زنان مسلمان معتقد به جمهوری اسلامی مانند او بتوانند جایگاه&zwnj;های مدیریتی و اجرایی بیشتری به دست بیاورند. همینطور زنان مسلمان بتوانند در حوزه عمومی مانند حوزه ورزش بیشتر حضور داشته باشند. خانم حبیبی نیز همیشه تاکید می&zwnj;کرد که اسلام بهترین راهکارها را برای زندگی مطلوب زنان ارائه داده و جایگاه زن را بر اساس دیدگاه&zwnj;های ناب محمدی ترسیم کرده است. جایگاه زن همانا جایگاه او به عنوان انسان در راه تکامل معنوی و نفسانی، جایگاه او در فعالیت&zwnj;های سیاسی اجتماعی، علمی و اقتصادی و جایگاه او به عنوان یک عضو خانواده است. شهلا حبیبی و دیگر فمینیست&zwnj;های اسلامی در این دوره به نقش زن در صیانت خانواده و پرورش فرزندان (به عنوان مادر) نقش کلیدی دادند.<br /> <br /> این نوع تعریف از زن و دادن جایگاه به او با تعریف زن در قانون اساسی ایران هماهنگ است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هر جا که از زن حرف می&zwnj;زند پای خانواده که مقدس قلمداد می&zwnj;شود به میان می&zwnj;آید. در قسمت زن در قانون اساسی می&zwnj;خوانیم:&laquo;خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسان&zwnj;است و توافق عقیدتی و آرمانی در تشکیل خانواده که زمینه&zwnj;ساز اصلی حرکت تکاملی و رشد یابنده انسان است، اصل اساسی بوده و فراهم کردن امکانات جهت نیل به این مقصود از وظایف حکومت&zwnj;اسلامی است&zwnj;. زن در چنین برداشتی [...] ضمن بازیافتن وظیفه خطیر و پرارج مادری در پرورش انسان&zwnj;های مکتبی پیشاهنگ و خود همرزم مردان درمیدان&zwnj;های فعال حیات می&zwnj;باشد و در نتیجه پذیرای مسوولیتی &zwnj;خطیر&zwnj;تر و در دیدگاه اسلامی برخوردار از ارزش و کرامتی والاتر خواهد بود.&raquo;<br /> در اصل ده قانون اساسی آمده:&laquo;از آنجا که خانواده واحد بنیادی جامعه اسلامی است&zwnj;، همه قوانین و مقررات و برنامه&zwnj;ریزی&zwnj;های مربوط باید در جهت آسان کردن&zwnj;تشکیل خانواده&zwnj;، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی &zwnj;برپایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد.&raquo;<br /> <br /> گروه اول فمینیست&zwnj;های اسلامی به قوانین حقوقی ایران در رابطه با زنان معترض نبودند، ولی گروه بعدی یعنی اصلاح&zwnj;گرا&zwnj;ها (مانند خانم شهلا شرکت، مدیر مجله زنان) کم&zwnj;کم آهنگ مخالفت با بعضی قوانین و برابری&zwnj;خواهی حقوقی را ساز کردند. آن&zwnj;ها هویت زن مسلمان را ارتقا بخشیدند؛ چرا که اعلام کردند زن مسلمان می&zwnj;تواند در امر تفسیر متون اسلامی و اصلاح قوانین دخالت کند. خانم&zwnj;های حقوقدان از جمله مهرانگیز کار که در مجله زنان می&zwnj;نوشتند از نمایندگان این هویت&zwnj;بخشی بودند. در دوره اصلاح&zwnj;طلبان کم&zwnj;کم نهادهای مدنی و سازمان&zwnj;های غیر دولتی زیادی در ایران شکل گرفتند و گفتمان دخالت مدنی شکل گرفت. در این راستا هویت دیگری از زن مسلمان به عنوان شهروند و فعال مدنی که می&zwnj;تواند با فعالیتش روی مسائل و سرنوشت خود اثر بگذارد ساخته شد.<br /> <br /> درعین حال اما فمینیسم اسلامی در اکثر موارد حافظ و حامی عرف، سنت و فرهنگ غالب است که آن را فرهنگ بومی (یا فرهنگ اسلامی- ایرانی) می&zwnj;نامند. نمایندگان فمنیسم اسلامی مانند زیبا میرحسینی می&zwnj;گویند اگر فمینیسم می&zwnj;خواهد در ایران وجود داشته باشد باید به فمینیسم اسلامی تبدیل شده و به زبان فرهنگ صحبت کند و با سنت درگیر شود. بزرگ&zwnj;ترین نماد عرف، سنت و فرهنگ غالب خانواده است. این افراد معتقدند که ریشه تبعیض جنسیتی و نابرابری حقوقی در ایران قرائت خاصی از اسلام و متون اسلامی همچون قران و حدیث است که هم اکنون توسط حکومت و ولی فقیه وقت اعمال می&zwnj;شود. هدف اصلی جنبش فمینیست اسلامی ایرانی استخراج قوانین به نفع زنان از اسلام است.<br /> <br /> در اینجا نکته مهم این است که فمینیسم اسلامی اصلاح&zwnj;گرا تعریف دقیقی از زن، جنسیت و نفع زنان اعلام نکرده است. از نوشته آقای افشاری اینطور برمی&zwnj;آید که زن و مرد را &laquo;دو گونه متفاوت انسان اما با حقوق یکسان&raquo; می&zwnj;داند.(پاراگراف ۲۹) اصرار زیاد فمینیست&zwnj;های اسلامی مبنی بر این&zwnj;که زنان در جنبش&zwnj;ها و حرکت&zwnj;های اجتماعی، مانند انقلاب ۵۷ و جنبش سبز، هم&zwnj;دوش مردان هستند نمایانگر این است که آن&zwnj;ها زنان را گونه متفاوتی از انسان می&zwnj;دانند که هم&zwnj;دوش مردان حرکت می&zwnj;کند. در این تعریف مرد مرکزیت دارد و زن در ارتباط با مرد تعریف می&zwnj;شود.<br /> <br /> خانم زهرا رهنورد در معدود سخنانی که در مورد تعریف زن ایراد کرده گفته است: &laquo;جمله &quot;فاطمه فاطمه است&quot; حاکی از آن است که حضرت فاطمه فقط در مناسبات خانواده دیده نمی&zwnj;شود. او یک حقیقت وجودی است. آنچه ما در درجه اول می&zwnj;خواهیم این است که زن به عنوان واقعیت دیده شود که در این صورت، حیرانی قانونی نیز از بین می&zwnj;رود.&raquo;<br /> <br /> او ادامه می&zwnj;دهد: &laquo;حقیقت وجودی زن را بپذیریم، نه به عنوان همسر، دختر و یا مادر کسی. اگر به لحاظ کائناتی بپذیریم که زن یک واقعیت عینی و حقیقی است آن وقت حالت شیئی&zwnj;وارگی، فرمان&zwnj;پذیر بودن و تدوین قوانین قیم&zwnj;مآبانه برای زن برداشته خواهد شد.&raquo;(بدون تاریخ، پاراگراف ۵ و ۶)<br /> <br /> او زن را موجودی کائناتی می&zwnj;بیند نه موجودی اجتماعی. از این زاویه دید او به زن را می&zwnj;توان ذات&zwnj;گرایانه تلقی کرد. خانم رهنورد در مورد این&zwnj;که زن چطور واقعیت عینی و حقیقی است چیزی نمی&zwnj;گوید و جواب را به روشنفکران دینی ایرانی وامی&zwnj;گذارد. متاسفانه این روشنفکران هنوز در این مورد نظریه مشخصی ارائه نکرده&zwnj;اند.<br /> <br /> نکات مهمی که باید در مورد فمینیسم اسلامی ایرانی و گفتمان آن در مورد جنبش زنان و جنبش سبز گفت این&zwnj;ها هستند:<br /> ۱- این&zwnj;ها معتقدند چیزی را می&zwnj;توان جنبش نامید که تعداد زیادی از مردم (اکثریت) دنباله&zwnj;رو آن باشند. به عبارت دیگر اینان مشروعیت جنبش&zwnj;ها را با تعداد دنباله&zwnj;روان آن&zwnj;ها اندازه می&zwnj;گیرند. افرادی همسو با گفتمان فمینیست&zwnj;های اسلامی نتیجه می&zwnj;گیرند. این&zwnj;که در روز ۸ مارس تعداد زیادی از زنان به دعوت &laquo;شورای راه سبز امید&raquo; به خیابان&zwnj;ها نیامدند نشانه مرگ قریب&zwnj;الوقوع جنبش زنان و مشروعیت نداشتن آن است.<br /> ۲- بعضی از این افراد معتقدند که &laquo;پیدایش جنبش مستلزم وجود یک گروه هماهنگ در مقام رهبری است تا با بهره&zwnj;گیری از وسایل ارتباط منظم با بدنه به بسیج عمل اعتراضی بپردازند.&raquo;(افشاری، پاراگراف ۱۳) اینان زهرا رهنورد و فاطمه کروبی را رهبران جنبش زنان می&zwnj;دانند. مسئله اینجاست که چنین شرطی برای پیدایش جنبش اجتماعی ساخته پرداخته ایشان است.<br /> ۳- این&zwnj;ها فکر می&zwnj;کنند تنها راه حل مسئله زنان در ایران یا به قول آقای افشاری &laquo;الغای تبعیض جنسیتی&raquo; و &laquo;انگاره ضعیفه&raquo; این است که زنان به علما و روشنفکران دینی یا زنان مسلمان حقوقدان که حرف&zwnj;شان مشروعیت دارد متوسل شوند تا آن&zwnj;ها با تفسیرهای جدید خود از اسلام و متون اسلامی زمینه را برای تغییر قوانین آماده کنند. وقتی قبل از انتخابات از آقای موسوی در مورد مسئله زنان پرسیدند او گفت مسئله زنان به ایشان ربط ندارد. زنان باید برای رسیدن به خواسته&zwnj;های&zwnj;شان و تغییر قوانین نزد مراجع عظام بروند و از ایشان بخواهند تا حکم به تغییر قوانین بدهند.<br /> ۴- نظریه&zwnj;پردازان فمینیست اسلامی معتقدند که جنبش زنان یا هر جنبشی در ایران احتیاج به مشروعیت دارد و مشروعیت خود را لزوماً از عرف غالب و اسلام می&zwnj;گیرد.<br /> ۵- بسیاری از این افراد جنبش زنان را مستقل نمی&zwnj;داند و می&zwnj;گوید: &laquo;اگرچه جنبش زنان جزیی از جنبش سبز است اما بر تارک جنبش سبز می&zwnj;درخشد. در جنبش سبز، زنان در نقش زن، مادر، دختر، همسر، جوان و پیر شرکت می&zwnj;کنند و حضورشان را در جنبش سبز نشان داده&zwnj;اند.&raquo; (رهنورد، بدون تاریخ، پاراگراف ۱۶ و ۱۵) اینان وانمود می&zwnj;کنند که غایت جنبش سبز تغییر حاکمیت فعلی (دولت احمدی&zwnj;نژاد) و رسیدن به مردم&zwnj;سالاری با حفظ کلیت نظام جمهوری اسلامی است. پس با رسیدن به این غایت با توجه به رای علما و روشنفکران دینی و حکومت وقت قوانین مربوط به زنان تعدیل شده و مشکلات حل می&zwnj;شود.<br /> ۶- اینان می&zwnj;گویند چون جنبش زنان جزئی از جنبش سبز است خواست اصلی جنبش زنان&zwnj;&zwnj;همان خواسته&zwnj;های جنبش سبز هستند،که در بالا شرح داده شد.<br /> ۷- اینان معتقدند با دموکراسی، تغییر حاکمان و قوانین همه مشکلات زنان حل می&zwnj;شود. چرا که جنبش زنان نه تنها هیچ مسئله&zwnj;ای با عرف جامعه و تعریف&zwnj;های آن از زن و مرد و جنسیت ندارد بلکه مشروعیتش را نیز از عرف می&zwnj;گیرد. از این گفته اینان می&zwnj;توان این&zwnj;طور نتیجه گرفت که جنبش زنان جنبشی مدت&zwnj;دار است و عمرش با پیروزی جنبش سبز به سر خواهد رسید.<br /> <br /> همانطور که پروین اردلان (۱۳۸۹) اشاره می&zwnj;کند، تناقض کار اینجاست که بسیاری از&laquo;زنان مسلمان تکلیف&zwnj;گرا&raquo; که استراتژی&zwnj;شان همواره مصلحت اسلامی- سیاسی بوده است &laquo;در تصمیم&zwnj;گیری سیاسی نقشی ندارند؛ و درهمین ساختار مردسالارانه و ایدئولوژیک هم حذف می&zwnj;شوند. علاوه بر قضاوت، از فقاهت و اجتهاد محرومند، نمی&zwnj;توانند رهبر شوند و ریاست قوای سه&zwnj;گانه را داشته باشند و یا حتی عضو شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجلس خبرگان رهبری شوند[...]. اتفاق جالب این است که زنان &quot;مسلمان&quot; زیادی هم که در دل همین ارزشگذاری&zwnj;ها بودند و بدان عمل می&zwnj;کردند، هرچه بیشتر از قدرت فاصله گرفتند بیشتر خواسته&zwnj;هایی سکولار طلب کردند.&raquo;(پاراگراف ۷)<br /> بسیاری از اصلاح&zwnj;گرا&zwnj;ها و کنشگران دیگر در برهه&zwnj;هایی با فمینیست اسلامی همراه شده&zwnj;اند چون هدف یا استراتژی خود را اصلاح قوانین و برابری حقوقی زنان قرار داده&zwnj;اند. ازجمله این کنشگران نوشین احمدی خراسانی، مهرانگیز کار و شیرین عبادی هستند. شماری از این افراد از توهم اصلاح&zwnj;گرایی درآمده&zwnj;اند. در این رابطه به مصاحبه خانم حقیقت&zwnj;جو با تلویزیون پارازیت رجوع کنید. امروزه از فمینیست اسلامی زهرا رهنورد، فاطمه کروبی و فائزه هاشمی مانده&zwnj;اند و&laquo;شورای راه سبز امید&raquo; که به این&zwnj;ها مشروعیت می&zwnj;بخشد.<br /> <br /> <strong>رویکرد سکولار&zwnj;</strong><br /> کنشگران سکولار مانند خانم نیره توحیدی نه به این معتقدند که در ایران جنبش زنان لزوماً باید مشروعیتش را از اسلام و عرف بگیرد و نه به این&zwnj;که تنها راه مبارزه برابری&zwnj;خواهانه این است که دست به دامان علما و روشنفکران دینی مقبول اکثریت شد تا آن&zwnj;ها برداشت&zwnj;های جدیدی از اسلام و متون اسلامی ارائه بدهند و به این ترتیب بانی اصلاح قوانین موجود شوند. اینان یک از سدهای بزرگ جلوی رسیدن به مطالبات زنان را نظام قانون&zwnj;گریز، فرصت&zwnj;طلب، تئوتراتیک و ایدئولوژیک جمهوری اسلامی می&zwnj;دانند. سکولارها معتقدند که این نظام دامنه مبارزات و مطالبات زنان و همچنین هویت&zwnj;سازی از زن و جنسیت را محدود می&zwnj;کند و اجازه نمی&zwnj;دهد که این مبارزات و خواسته&zwnj;ها بیرون از شکل مصلحت اسلامی مطرح شوند. در این نظام، اسلام به عنوان ابزاری سیاسی برای جلوگیری از مشارکت زنان استفاده می&zwnj;شود. بعضی سکولارها مانند خانم شفیق، اسلام سیاسی را پدیده&zwnj;ای خطرناک می&zwnj;دانند. از مشخصه&zwnj;های اصلی گفتمان زنان سکولار این است که مخالف گفتمان محدودسازی خواسته&zwnj;های زنان زیر لوای مصلحت اسلامی و اجتماعی هستند.<br /> کنشگران سکولار، در کنار دموکراسی&zwnj;خواهی، خواستار جدایی دین از دولت، تشکیل یک انتخابات آزاد برای تعیین شکل سیاسی نظام آینده و یک قانون اساسی جدید هستند.<br /> <br /> آنطور که نیره توحیدی (۱۳۸۹) می&zwnj;گوید، سکولار&zwnj;ها، کنشگران سکولار را لزوماً غیر مذهبی یا غیر مسلمان نمی&zwnj;دانند و هویت&zwnj;سازی برمبنای خودی/ غیر خودی میان زنان مذهبی و غیر مذهبی را باطل اعلام می&zwnj;کنند. هدف آن&zwnj;ها رسیدن به جامعه&zwnj;ای است که در آن &laquo;به کسی مربوط نباشد چه کسی مسلمان است یا عقیده مذهبی هر آدمی چیست. مهم برای ما برای این است که هر آدمی، چه بی&zwnj;دین و چه دیندار، حق دارد در متون دینی مداخله کند.&raquo;(پاراگراف ۸)<br /> سکولار&zwnj;ها هم هویت زن را بر مبنای گفتمان مدنی می&zwnj;سازند به عنوان شهروند و مداخله&zwnj;گر مدنی که می&zwnj;تواند با فعالیت&zwnj;هایش روی مسائل و سرنوشت خود اثر بگذارد و نقش بزرگی در تشکیل نهادهای مدنی و غیر دولتی داشته باشد.<br /> <br /> بعضی سکولار&zwnj;ها جنبش زنان را مستقل می&zwnj;دانند و جزوی از جنبش سبز نمی&zwnj;دانند. خانم اردلان بر اساس تجربیات مستند عینی می&zwnj;گوید که اتفاقاً خواسته&zwnj;های زنان در حرکت&zwnj;های اعتراضی بعد از انتخابات ۱۳۸۸ اجازه بروز نیافت و به عبارتی اعتراض&zwnj;های وسیع بعد از انتخابات جنبش زنان را در حاشیه قرار داد. بعضی دیگر مانند خانم توحیدی معتقدند برای این&zwnj;که مطالبات جنبش زنان گسترش پیدا کند، باید با جنبه&zwnj;های مدنی این جنبش سبز پیوند برقرار کرد.<br /> <br /> کنشگران سکولار مبارزه علیه تبعیض جنسیتی را به مبارزه برای تحقق برابری حقوقی محدود نمی&zwnj;کنند و به مبارزه فرهنگی برای توسعه آگاهی جنسیتی علیه مرد/ پدرسالاری به منظور تبیین تعریف&zwnj;های جدید از زن، مرد، زن/ مرد و هویت جنسیتی قائلند. برخلاف آقای افشاری اینان فکر نمی&zwnj;کنند که تبعیض جنسیتی یک قانون است که می&zwnj;شود آن را &laquo;الغا&raquo; کرد یا انگاره&zwnj;های مرد/ پدرسالاری یک شکل حکومتی است که می&zwnj;شود یک شبه به آن &laquo;پایان&raquo; داد! نیره توحیدی می&zwnj;نویسد: &laquo;اصولاً جنبش زنان از نوع جنبش&zwnj;های نوین اجتماعی است که جامعه محور است، نه دولت محور. به این معنا که تمرکز اصلی&zwnj;اش فرهنگ&zwnj;سازی است. ولی چون دولت یکی از نهادهای مهم فرهنگ&zwnj;سازی است، [...]، فمینیست&zwnj;ها ناگزیر باید با دولت هم تعامل و چالش داشته و آن را نقد کنند.[...] اما محور اصلی کار ما ساختن جامعه است، یعنی دگرگون کردن ارزش&zwnj;های فرهنگی، رفتارهای جنسیتی و اعتقادات و بازخورد&zwnj;ها نسبت به نقش&zwnj;های جنسیتی و برای همین مجبوریم با نهادهایی که بیشترین نقش را در فرهنگ&zwnj;سازی بازی می&zwnj;کنند بیشترین کار را انجام دهیم، از جمله آموزش و پرورش، خانواده، کار در خانواده، نقش مرد و زن و وظایفی که مرد و زن در خانه انجام می&zwnj;دهند [...]. به هر حال، نهادهای فرهنگ&zwnj;ساز از جمله رسانه&zwnj;ها و کتاب&zwnj;های آموزشی، ادبیات و هنر وقوانین خیلی مهم&zwnj;اند.&raquo;(پاراگراف ۱۱)<br /> <br /> <strong>رویکرد عمل&zwnj;گرا</strong><br /> جنبش عمل&zwnj;گرا که خانم شادی صدر خود را یکی از آن&zwnj;ها می&zwnj;داند،[1] و به نظر من بیشترین سهم را در طرح خواسته&zwnj;های زنان و مبارزه حضوری و حتی مجازی برداشته است و حرکت&zwnj;های درخشان مانند کمپین ضد حجاب اجباری و ضد سنگسار را پیش برده است، بیشتر روی کنشگری و تدوین استراتژی در برهه&zwnj;های زمانی مختلف تمرکز کرده است. عمل&zwnj;گرایان مانند سکولار&zwnj;ها کمتر روی مفهوم&zwnj;های کلیدی فمینیستی تئوری&zwnj;پردازی کرده&zwnj;اند. آن&zwnj;ها در &zwnj;&zwnj;نهایت زن را یک شهروند جامعه مدنی می&zwnj;دانند. خیلی از این افراد مانند شادی صدر، شیرین عبادی و نسرین ستوده وکیل دادگستری یا حقوقدان هستند و به این وسیله توانسته&zwnj;اند در چگونگی طرح حقوقی مطالبات زنان و شکل ارائه کمپین&zwnj;ها تاثیرات بزرگی بگذارند. بسیاری دیگر نیز روزنامه&zwnj;نگار/ نویسنده بوده یا هستند که نقش بزرگی در خبررسانی و آگاهی&zwnj;بخشی داشته&zwnj;اند.<br /> اما از این&zwnj;ها که بگذریم بزرگ&zwnj;ترین نقش عمل&zwnj;گرایان تدوین استراتژی&zwnj;های درست برای پیشبرد اعتراض&zwnj;ها، کمپین&zwnj;ها و برابری&zwnj;خواهی حقوقی برای زنان بوده است. استراتژی عمل&zwnj;گرایان هم اعتراض&zwnj;های جمعی (فشار از پایین) و هم چانه&zwnj;زنی بوده است. عمل&zwnj;گرایان فکر نمی&zwnj;کنند که لزوماً باید زبان اسلام را برای پیشبرد مبارزات خود به کار ببرند وگرنه مخاطب ندارند.<br /> <br /> با این&zwnj;همه آن&zwnj;ها در مواردی از زبان اسلامی هم به عنوان یک استراتژی استفاده کرده&zwnj;اند. آن&zwnj;ها معتقدند که جنبش زنان یا فمینیسم اگر بخواهد در ایران برد داشته باشد باید در حد ممکن در بستر جامعه حرکت کند. هدف جنبش عمل&zwnj;گرا ادامه روند مطالبه محوری در خواسته&zwnj;های زنان بر اساس مشکلات روزمره آنان و واقعیات روزمره همچون ازدواج، طلاق، حضانت فرزند، ارث، نفقه، فرصت&zwnj;های شغلی و سیاسی، حجاب، خشونت خانگی و غیره است. هدف دیگرعمل&zwnj;گرایان عکس&zwnj;العمل نشان دادن به قوانین و لایحه&zwnj;ها و سیاست&zwnj;هایی همچون لایحه حمایت از خانواده یا باز کردن خانه&zwnj;های عفاف است که روی مسائل زنان اثر می&zwnj;گذارند.<br /> <br /> آگاهی دادن به زنان (برای مثال این&zwnj;که از همسر بخواهند در زمان عقد شروط عقدنامه را امضا کند یا به آنان حق مطلق طلاق بدهند یا آگاهی دادن به زنان توسط خانم عبادی که ازدواج نامه&zwnj;های با قید مهریه عند&zwnj;الستطاعه را امضاء نکنند) همه جزو تلاش&zwnj;های عمل&zwnj;گرایانه است. کنشگران عمل&zwnj;گرا در بسیاری از موارد به جای استفاده از زبان شرع، از زبان و استراتژی &laquo;مصلحت جامعه&raquo;، &laquo;فرهنگ ایرانیان&raquo; یا &laquo;عرف جامعه&raquo; استفاده می&zwnj;کنند. برای مثال اینان با عنوان این&zwnj;که چندهمسری مصلحت جامعه ما نیست به جنگ لایحه حمایت از خانواده رفتند و مانع تصویب آن شدند. کنشگران عمل&zwnj;گرا همواره خواسته&zwnj;اند تا از تناقضات حاکمیت استفاده کنند و خواسته&zwnj;های لحظه&zwnj;ای و فوری زنان را پیش ببرند. آن&zwnj;ها همین&zwnj;طور روی بندهایی از قانون اساسی مانند آزادی بیان و مطبوعات و تجمعات دست می&zwnj;گذارند تا بتوانند امکانات فعالیت&zwnj;های مدنی زنان را افزایش دهند. مسئله دیگری که عمل&zwnj;گرایان روی آن مانور داده&zwnj;اند مسئله قانونمداری جامعه، دستگاه حاکمیت و نهادهای دولتی است. مسلم است که حتی در ساختار رژیم فعلی و قوانین&zwnj;اش اگر سه قوه قانونمند عمل کنند راه برای طرح خواسته&zwnj;های زنان و اجرای آن&zwnj;ها باز&zwnj;تر می&zwnj;شود. این کنشگران همچنین بر مسئله حقوق بشر دست می&zwnj;گذارند تا بدین&zwnj;وسیله علیه تبعیض جنسیتی مبارزه کنند و از اعدام و حصر و شکنجه فعالین مدنی- سیاسی جلوگیری کنند. بزرگ&zwnj;ترین اقدام آن&zwnj;ها تلاش برای عضویت ایران در کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان بوده است که به خاطر وجود شورای نگهبان به بن بست خورد. آن&zwnj;ها فکر می&zwnj;کنند که دموکراسی بدون حقوق بشر دموکراسی واقعی نیست.<br /> <br /> مشکلات اصلی که زنان عمل&zwnj;گرا همواره با آن روبه&zwnj;رو بوده&zwnj;اند ساختار سلسله مراتبی شیعه، دل&zwnj;بخواهی نبودن تفسیر قانون و نیاز به مراجع مشروع و معتقد به اسلام برای خوانش&zwnj;های جدید، مشروعیت ندادن جامعه به زنان (به خصوص زنان غیر مسلمان) برای تفسیر متون دینی بوده است. این مشکلات تا حدود زیادی موجب شده&zwnj;اند که استراتژی&zwnj;های عمل&zwnj;گرایان ناکارا بماند. در پنج سال اخیر، به علت سرکوب و دستگیری&zwnj;های شدید، بسیاری از زنان عمل&zwnj;گرا دستگیر یا مجبور به تبعید اجباری شده&zwnj;اند. در ضمن، &laquo;فقدان نهادهای مدنی و ضربه&zwnj;پذیر کردن نهادهای موجود تاحدودی جنبش زنان را نیز با دشواری مواجه کرده است.&raquo;(اردلان، پاراگراف ۱۷) افشاری رکود حاضر در زمینه عمل&zwnj;گرایی را مرگ جنبش زنان می&zwnj;دانند. این تعبیر او در امتداد استراتژی&zwnj;ای است که به قول خانم اردلان &laquo;به دنبال مایوس&zwnj;سازی و فلج کردن هرگونه فعالیت اجتماعی و سیاسی برای حداقل یک دهه هست چون اگر به خاطر داشته باشید ما طی سه دهه اخیر، هر دهه با یک سرکوب و ریزش جدی مواجه بوده&zwnj;ایم تا نسل دیگری برآید یک دهه سپری شده است.&raquo; (همان)<br /> <br /> بیشتر فعالین عمل&zwnj;گرا، جنبش زنان را مستقل دانسته است و زایده&zwnj;ای از جنبش سبز نمی&zwnj;بینند. البته بعضی فکر می&zwnj;کنند که در شرایط مشخص زنان باید در استراتژی&zwnj;های خود بازبینی کنند و خواسته&zwnj;های عمومی&zwnj;تر ما