ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب

اشک‌هایم روی کاغذ می‌ریخت

<p>منیره برادران - در بررسی کتاب&zwnj;های خاطرات زندان هفته ی پیش سراغ کتاب &laquo;شب به&zwnj;خیر رفیق&raquo; نوشته&zwnj;ی احمد موسوی رفتیم که در ۳۶۳ صفحه در سال ۲۰۰۵ توسط نشر باران به چاپ رسیده است. احمد موسوی برای بار اول در تیر ماه ۱۳۶۰ در انزلی دستگیر &zwnj;شد. بخت با او بود و پس از دو هفته آزاد شد. ولی عمر این آزادی کوتاه بود. در اسفند&zwnj;&zwnj; همان سال پای او دوباره به زندان کشیده شد و این&zwnj;بار به ده سال زندان محکوم گشت. فعالیت سیاسی او در ارتباط با سازمان چریک&zwnj;های فدائی خلق/اقلیت بود. پس از پایان محکومیتش در زمستان سال ۱۳۷۰ از زندان رشت آزاد شد. او زندان دهه ۶۰ را به تمامی زیسته، زندان&zwnj;ها و بندهای مختلف رشت، لاهیجان، چالوس، انزلی و قزل حصار را پشت سر گذاشته، حوادث بسیاری را دیده و اعدام هم&zwnj;بندانش را شاهد بوده است. رفتن بی&zwnj;بازگشت دو نوجوان همبندی&zwnj;اش، مهدی دانیالی و اردشیر خیرآبادی، اولین برخورد او با اعدام بود. با او کفت&zwnj;و&zwnj;گویی کرده&zwnj;ام که اکنون می&zwnj;خوانید:</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>آقای احمد موسوی، برای نوشتن خاطرات زندان باید گذشته را بازسازی می&zwnj;کردی آن هم با جزئیات تمام که ویژگی کتاب توست. حافظه خوبی داری؟</strong></p> <p><br /> <strong>احمد موسوی -</strong> نه، به آن معنائی که از سؤالتان می&zwnj;فهمم، حافظه خوبی ندارم. حافظه معمولی دارم. آنچه که باعث شد که در کتابم جزئیات را توضیح دهم، این بود که من خاطراتم را خیلی زود&zwnj;تر از زمانی که از ایران خارج شوم، نوشته بودم. شرح ماجرا را در پیشگفتار کتابم توضیح داده&zwnj;ام. در سه سال اول بعد از آزادی، من روزانه با ماجراهای زندان زندگی می&zwnj;کردم. اتفاقات زندان مدام ذهن مرا به خود مشغول می&zwnj;کرد. لذا قبل از اینکه به فکر خارج شدن بیفتم، به ذهنم رسید که همه آن حوادثی را که در زندان گذرانده بودم، روی کاغذ بیاورم و نوشته را برای خانواده&zwnj;ام به&zwnj;جا بگذارم. معلوم نبود کجا باید می&zwnj;رفتم، چه اتفاقاتی برایم می&zwnj;افتاد و به چه سرنوشتی دچار می&zwnj;شدم. شروع کردم به نوشتن. چند ماه مشغول این&zwnj;کار بودم. روزی هشت الی نه ساعت می&zwnj;نوشتم. بدون آنکه فکر کنم چه می&zwnj;نویسم یا اینکه حوادث را تجزیه و تحلیل کنم یا اینکه بخواهم آن&zwnj;ها را انتخاب کنم. از لحظه دستگیری، همه حوادثی را که خودم پشت سر گذاشته بودم، به شکل یک جدول زمانی منظم نوشتم. مجموعاً حدود سه دفتر شد. آن سال (تابستان ٧۴) نتوانستم از ایران خارج شوم. از رفتن منصرف شده بودم. حدود پنج سالی گذشت تا اینکه توانستم خارج شوم. پس از خروج، آن دست&zwnj;نوشته&zwnj;ها نیز به طریقی به&zwnj;دستم رسید. بعداً شروع کردم به بازنویسی دست&zwnj;نوشته&zwnj;هایم. حالا دیگر نیازی نبود به حافظه&zwnj;ام فشار بیاورم. فقط باید آن&zwnj;ها را تنظیم و بازنویسی می&zwnj;کردم، شکل نوشتاری به آن می&zwnj;دادم و ویراستاری می&zwnj;کردم. در این مرحله، فقط بخش&zwnj;های کمی را کم و زیاد کردم که عمدتاً به قسمت ۴۰ - ۵۰ صفحه اول مربوط می&zwnj;شد که باید تغییراتی در آن می&zwnj;دادم.</p> <p><img width="250" height="249" align="left" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/moussavi4.jpg" /><br /> <strong>با چه مشکلاتی در این پروسه مواجه بودی؟</strong></p> <p><br /> از مشکلاتی که در پروسه بازنویسی دست نوشته&zwnj;هایم داشتم، می&zwnj;گویم. در این پروسه، دو مشکل همزمان مرا درگیر خود کرده بود. اولین موضوع، مشکل خانوادگی و مربوط به زندگی خصوصی&zwnj;ام بود. یک سال و چند ماه از آمدنم به سوئد نگذشته بود که همسرم از من جدا شد. دخترم هنوز سه سالش نشده بود. اگرچه سه سال بعد من و همسرم دوباره با هم زندگی را شروع کردیم، اما شرایط سختی بود. امکانات مالی و شرایط زندگی من در آن دوره در حداقل ممکن بود. از طرف دیگر یادگیری زبان و مشکلات دیگر که بر سرم آوار شده بودند، مرا در خود مچاله کرده بودند. درست در این مقطع، شروع کردم به بازنویسی دست&zwnj;نوشته&zwnj;های اولیه&zwnj;ام. این تنها راهی بود که می&zwnj;توانستم با تکیه به آن، خودم را سرپا نگه دارم. حدود شش- هفت ماه این کار طول کشید. هر بار که می&zwnj;نشستم برای نوشتن، تمام آن بغض&zwnj;هائی را که در سال&zwnj;های زندان فروخورده بودم، سر بازمی&zwnj;کردند. وقتی اشک&zwnj;هایم روی کاغذ می&zwnj;ریخت، بلند می&zwnj;شدم و&zwnj;های های گریه می&zwnj;کردم. من بودم و چهار دیواری اتاق و خانه. دل&zwnj;نگران آن نبودم که کسی اشک&zwnj;هایم را ببیند یا صدای هق هق گریه&zwnj;هایم را بشنود. نه دختر کوچکم کنارم بود و نه همسرم. دخترم که حالا ۱۱ سالش است، هیچ&zwnj;گاه گریه و اشک مرا ندیده. او اصلاً باور نمی&zwnj;کند که بابایش هم ممکن است گریه کند. ولی من هفته&zwnj;ها و ماه&zwnj;ها با هق هق بلند گریستم و این نوعی تخلیه بغض&zwnj;های فروخورده سال&zwnj;های زندان بود. این حالت، به&zwnj;ویژه وقتی به من دست می&zwnj;داد که به بخش کشتار ۶۷ رسیدم و نیز دوره&zwnj;هائی که در زندان قزل حصار در تبعید بودم و یادآوری حوادثی که حاج داوود پیش می&zwnj;آورد تا نه فقط انسان&zwnj;ها را نابود کند، بلکه می&zwnj;خواست انسانیت را نیز از ما زندانیان بگیرد.</p> <p><br /> <strong>در پروسه نوشتن خاطرات، ناگزیر انتخاب صورت می&zwnj;گیرد. موضوع و حوادثی گزنیش می&zwnj;شوند و گوشه&zwnj;هائی عقب رانده می&zwnj;شوند. برای تو هم اینطور بود؟</strong></p> <p><br /> نه، برای من اینطور نبود. زمانی که قلم به&zwnj;دست گرفتم که بنویسم، حتی درصد کمی هم به انتشار آن فکر نمی&zwnj;کردم. تنها چیزی که در فکرم بود، این بود که خاطراتم را برای خانواده- به ویژه خواهرم در مد نظرم بود- بگذارم که اگر برای من اتفاقی افتاد یا نبودم، اگر آن&zwnj;ها دلتنگ من شدند بتوانند با مراجعه به نوشته&zwnj;هایم نبود مرا برای خودشان آسان&zwnj;تر کنند. اصلاً گزینشی در کار نبود، اگر روند کتاب را هم ملاحظه کنید، می&zwnj;بینید که از لحظه دستگیری شروع می&zwnj;شود و به شکل تاریخ روزانه پیش می&zwnj;رود. این را هم توضیح دهم که من فقط حوادثی را که خودم درگیرش بودم یا در آن حضور داشتم و تجربه کردم، نوشتم. سلولی که در آن بودم، فقط از آن نوشتم. اگر حادثه&zwnj;ای در بند دیگری اتفاق افتاده بود و من از آن اطلاع داشتم، به دلیل اینکه خودم در آن حضور نداشتم، ننوشتم. تنها یک مورد در کتاب است که من شخصاً شاهدش نبودم ولی آن را آوردم و آن آتش&zwnj;سوزی زندان رشت است. درباره&zwnj;اش از زندانی&zwnj;های دیگر پرس و جو کردم، اطلاعات جمع&zwnj;آوری کردم و حادثه را ثبت کردم. این حادثه تأسف&zwnj;بار که بر اثر اهمال پاسداران و مسئولان زندان که در&zwnj;ها را باز نکردند و در آن هفت نفر زنده زنده سوختند، تا آن موقع جائی ثبت نشده بود.</p> <p><br /> در واقع باید بگویم اگر هم گزینشی بوده باشد، خارج از اختیار من بود. علائق و دلبستگی&zwnj;های هر کسی باعث می&zwnj;شوند که یک سری موضوعات با شدت بیشتری در ذهنش نقش ببندند و ماندگار شوند و مسائل دیگری از ذهن پاک شوند یا اصلاً در ذهن ثبت نشوند. اگر به این معنا بگیریم، بله. ولی من این را گزینش نمی&zwnj;بینم. اما اگر منظورتان این است که مثلاً بین چهار حادثه، یکی یا چند تا را انتخاب کنم و دیگری را حذف، نه اینطوری نبود.</p> <p><br /> <strong>در مجموع چه مدت نوشتن کتاب طول کشید؟</strong></p> <p><br /> پروسه تقریباً طولانی بود. غیر از بازنویسی نوشته&zwnj;ها، مسئله&zwnj;ی تایپ کردن هم یک مشکل واقعی بود. یکی از رفقایم (میم-پیوند) که هم&zwnj;بندی شما هم بود، تایپ را به&zwnj;عهده گرفت. من می&zwnj;خواندم و او تایپ می&zwnj;کرد. موقع کار، مدام کامپیو&zwnj;تر دچار اشکال می&zwnj;شد و&zwnj;گاه صفحاتی پاک می&zwnj;شدند. من کامپیو&zwnj;تر نداشتم و با تایپ کردن هم آشنایی نداشتم. با مشکلات فنی هم آشنا نبودیم. وقتی صفحه&zwnj;ای حذف می&zwnj;شد، برای من مثل تحمل شکنجه بود. عذاب می&zwnj;کشیدم. بعداً، به میم پیوند گفتم، من قادر به ادامه کار نیستم و او به تنهائی و با پیگیری تحسین&zwnj;برانگیزی کار تایپ را انجام داد. این&zwnj;کار چند ماه طول کشید. بعد از تایپ مسئله ویراستاری و تایپ مجدد قسمت&zwnj;هایی از کتاب بود که حدود یک سال به درازا کشید. پس از آن طی مدت چند ماه، آخر هفته باید می&zwnj;رفتم استکهلم، که ناشر و ویراستار را ببینم. با هم کتاب را بازخوانی می&zwnj;کردیم و چیزهائی را که تکراری بود حذف می&zwnj;کردیم. نوشته&zwnj;ام خیلی زیاد بود، با همین چند سطر یا چند جمله&zwnj;ای که در صفحات کتاب حذف می&zwnj;کردیم، در هر دور بازخوانی حدود پنجاه صفحه کاهش یافت و از حجم آن کم شد. بعد هم نوبت به انتشارش رسید که آن هم زمان برد. به&zwnj;طور کلی باید بگویم از سال ۱٣۸۱ شروع به بازنویسی کردم و اواخر سال ۸۴ کتاب آماده چاپ شد.</p> <p><br /> <strong>انتشار کتاب، چه تاثیری بر تو و کار و فعالیت&zwnj;ات داشت؟</strong></p> <p><br /> همانطور که گفتم، وقتی شروع به بازنویسی دست&zwnj;نوشته&zwnj;هایم کردم، در شرایط بحرانی بودم. وقتی کتاب را تمام کردم، فوق&zwnj;العاده خوشحال بودم. من در شرایطی این&zwnj;کار را کردم که شاید اگر انسان&zwnj;های دیگری در آن شرایط قرار می&zwnj;گرفتند نه تنها کار مفیدی انجام نمی&zwnj;دادند، بلکه چه بسا در خلاف جهت مسیر زندگیشان قرار می&zwnj;گرفتند. من از آن فرصت که چندان مناسب نبود، استفاده احسن را کردم و توانستم خودم را بازسازی کنم، به تعهداتی که حداقل نسبت به رفقایم و همبندی&zwnj;هایم داشتم، عمل کنم. این&zwnj;ها اعتماد به نفس مرا تقویت کرد و توانستم مسیر زندگی&zwnj;ام را آنطور که خودم می&zwnj;خواستم، آگاهانه انتخاب کنم. توانستم پایم را روی زمین، سفت کنم و قوی&zwnj;تر پیش بروم. توضیح دادم که موقع بازنویسی دست&zwnj;نوشته&zwnj;هایم، از حداقل امکانات یک زندگی هم برخوردار نبودم. تمام زندگی&zwnj;ام یک اتاق بود، نه تلویزیونی داشتم و نه وسیله تفریح دیگری. هشت نه ماه، در آن اتاق کار کردم تا بتوانم زندگی&zwnj;ام را بازسازی کنم و به روال عادی بازگردانم. این به من احساس غرور می&zwnj;دهد.</p> <p><br /> <strong>شعرهائی در کتابت آمده، که نوشته&zwnj;ای آن&zwnj;ها را در زندان سروده&zwnj;اید. بعضی از آن&zwnj;ها مربوط به زندان قزل حصار است، جائی که امکان فرستادن مخفیانه نامه به بیرون را نداشتید. چطور آن&zwnj;ها را در خاطرت حفظ کردی؟</strong></p> <p><br /> من شعر&zwnj;هایم را از زندان بیرون نفرستادم، بلکه آن&zwnj;ها را در حافظه&zwnj;ام حفظ کردم. در تنهائی یا موقع قدم زدن با دوستان در هنگام هواخوری آن&zwnj;ها را زمزمه می&zwnj;کردم تا در حافظه&zwnj;ام ثبت شوند. این کار بازتاب بیرونی نداشت و چیزی نبود که دست پاسدار&zwnj;ها و پلیس بیفتد. با این همه مشغله فکری داشتم که چه تضمینی است که من بیرون بروم و شعر&zwnj;ها را هم با خودم ببرم. تلاش کردم شعر&zwnj;ها را با چند رفیق دیگر که حکم&zwnj;های پائین&zwnj;تری داشتند و احتمال بیرون رفتن آن&zwnj;ها زیاد بود، منتقل کنم، یعنی به حافظه آن&zwnj;ها منتقل کنم. خوشبختانه یکی از رفقا، موقعی که در سال ۶۴ من را از قزل&zwnj;حصار به زندان انزلی برگرداندند، آنجا در بند سلطنت&zwnj;طلب&zwnj;ها که ما را به آنجا تبعید کرده بودند، ماند و چند ماه بعد آزاد شد. او همه شعرهای تا آن مقطع را حفظ کرده بود. بعد از آنکه من هم در زمستان سال ۷۰ آزاد شدم فهمیدم، که او همه آن شعر&zwnj;ها را به همراه موسیقی در نواری ضبط کرده و تعدادی را هم بین دوستان نزدیک پخش کرده است. رفیق دیگری هم که در سال ۶۵ آزاد شد، تعداد دیگری را با خود به بیرون انتقال داد. خود من هم که شعر&zwnj;ها را از حفظ بودم، به محض آزاد شدن آن&zwnj;ها را در دفتری بازنویسی و ثبتشان کردم.</p> <p><br /> <strong>در جاهائی در کتابت و به&zwnj;ویژه در نامه&zwnj;های تو در مورد زندان&zwnj;ها داوری می&zwnj;کنی ولی بدون توضیح در مورد رفتار و عملکرد آن&zwnj;ها. مثلا &laquo;زندگی سالمی داشتند&raquo;،&raquo; &laquo;نادر... مایه سیاسی چندانی نداشت&raquo; &laquo;دچار بی&zwnj;پرنسیبی می&zwnj;شوند&raquo;. برای خواننده مبهم می&zwnj;ماند که معیار &laquo;سالم&raquo; یا &laquo;مایه سیاسی&raquo; چیست؟&laquo;سالم&raquo; را در زیرنویس یکی از نامه&zwnj;ها به خانواده اینگونه تعریف کرده&zwnj;ای که شخص وقتی در خلوت خود به نحوه بازجوئی برمی&zwnj;گردد، احساس شرمندگی نکند یا به نماز خواندن کشیده نشده باشد. ولی به چیزی که اشاره کرده&zwnj;ای، حسی است که تنها به شخص مورد نظر برمی&zwnj;گردد و محال یا سخت است که از بیرون آن را ببینیم یا درباره&zwnj;اش داوری کنیم. اگر امروز خاطراتت را می&zwnj;نوشتی، شاید طور دیگری قضاوت می&zwnj;کردی؟</strong></p> <p><img width="250" height="354" align="left" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/baramo03_0.jpg" /><br /> این سؤال را در دو قسمت جواب می&zwnj;دهم. اول اینکه می&zwnj;گوئید واژه&zwnj;ها گویا نیستند و توضیح شفاف و روشن به خواننده نمی&zwnj;دهند. اگر کسی می&zwnj;خواهد در این&zwnj;باره قضاوت کند باید مجموعه نگاه و درک مرا در سیر کتاب ببیند و نحوه زندگی&zwnj;ام را در زندان. وقتی با این ویژگی&zwnj;ها در مجموعه کتاب آشنا شود آن&zwnj;وقت نیاز نیست که من هر واژه را به&zwnj;طور مجزا توضیح دهم. این را قبول دارم که هر زندانی تعریف خودش را دارد. هر کسی بر اساس جایگاه و موقعیت خودش و بر اساس روندی که طی سال&zwnj;های زندان داشته، تعریفی دارد. یعنی اینکه خود را در ترازو قرار می&zwnj;دهد و کسانی را که خارج از او بودند، می&zwnj;سنجد. زندانی&zwnj;ای که در عرصه مقاومت کمتر نقش داشته ممکن است نگاهش را در تعریف تواب بیشتر زیر ذره&zwnj;بین بگذارد و در مواردی خیلی دو آتشه&zwnj;تر از زندانیان مقاوم نسبت به زندانیان بریده و یا منفعل موضع بگیرد تا جایی که از مسیر واقع&zwnj;بینانه و درک شرایط معین و عینی زندان&zwnj;های مختلف و زندانیان خارج شود. در حالی&zwnj;که، اغلب زندانیانی که به معنای دقیق کلمه کاربرد مفهوم پایداری و استقامت، نه فقط در یک برهه معین از زندان، بلکه در تمام دوران حبسشان زیبنده نامشان است، عموماً موضعی منصفانه&zwnj;تر نسبت به هم&zwnj;بندان شکست&zwnj;خورده و یا زندانیان منفعل پیرامون خود داشته و دارند. و چه بسا با سعه صدر بیشتری نسبت به مسائل و حوادث درون زندان واکنش نشان می&zwnj;دهند.</p> <p><br /> به اعتقاد من هرگاه با نوع نگاه زندانی و نویسنده خاطرات سال&zwnj;های زندان در چارچوب کلی کتاب آشنا شویم، آن&zwnj;وقت واژه&zwnj;ها بار خود را پیدا می&zwnj;کنند و طبیعتاً دیگر نیاز به توضیح هر واژه و صفت به&zwnj;کار گرفته شده در کتاب نیست. اگر در مجموعه نوشته&zwnj;ام تأمل شود تعریف مفهوم زندگی سالم به خوبی روشن می&zwnj;گردد. این را در کتاب توضیح داده&zwnj;ام. یا مثلاً، مثال نادر را زدید که من نوشته&zwnj;ام که او مایه سیاسی نداشته، اگر هم من این&zwnj;را نمی&zwnj;گفتم، خواننده خودش از رفتار او این برداشت را می&zwnj;کرد. کسی که در فاصله یک هفته زیگزاک می&zwnj;زند، روزی اینجا می&zwnj;نشیند، فردا با کسی دیگر، پس&zwnj;فردا در جایی دیگر، مسلماً هیچ هویت سیاسی برای خودش قایل نیست. نه آن هویت سیاسی معین و انقلابی که من از آن تعریف دارم یا شما دارید، بلکه حتی هویت سیاسی مشخص به خودش را هم نداشت. این ناشی از این است که او با معیارهای سیاسی در حد متعارف آن نیز فاصله داشت.</p> <p><br /> منظورم از عنصر و هویت سیاسی، الزاماً انقلابی نیست. معمولاً ویژگی&zwnj;های یک عنصر سیاسی، حتی از موضع راست و بعضاً تواب این است که رفتار خودش را با باورهای سیاسی خودش تنظیم می&zwnj;کند. مستقل از اینکه باور او را من قبول داشته باشم یا نه. نادر، همانند بچه&zwnj;ای بود که روی بسیاری از مسائل تعقل نمی&zwnj;کرد. در مورد نادر، من ابتدا مناسباتش را تعریف کردم، بعد حاصلش را گفتم. شاید ناآگاهانه هم آن کار را می&zwnj;کرد. در حالیکه یک عنصر سیاسی، صرف نظر از اینکه موضعش را قبول داشته باشیم یا نه، مستقل از اینکه در موضع انقلابی باشد یا در چهارجوب خدمت به رژیم جمهوری اسلامی، رفتار و سیاست&zwnj;های مشخصی را در راستای اهداف معین دنبال می&zwnj;کند. یک چنین عنصر سیاسی، وقتی با گرایش&zwnj;های معینی که عمدتاً نقش مثبتی در زندان نداشتند، وارد مناسبات می&zwnj;شود، عملاً به اقتضای اندیشه و موضع سیاسی&zwnj;اش حرکت می&zwnj;کند. جوی را سازماندهی می&zwnj;کند تا اهداف معین خود را پیش ببرد. در حالی&zwnj;که نادر اینگونه نبود.</p> <p><br /> اما در پاسخ به قسمت دوم پرسشتان باید عرض کنم، نگاه سیاسی امروز من نسبت به آن تعاریف فرقی نکرده است. امروز هم، درک و موضع سیاسی من نسبت به مواضع و روابط درون زندان، همانگونه است که ده سال در زندان&zwnj;های جمهوری اسلامی زندگی کرده و در خاطراتم بیان کرده&zwnj;ام.</p> <p><br /> مسلماً اگر الان بخواهم کتاب خاطراتم را بنویسم، دقیقاً با&zwnj;&zwnj; همان درک و قضاوت و با&zwnj;&zwnj; همان تجزیه و تحلیل خواهم نوشت. ولی نحوه نگارش، ممکن است شکل دیگری به&zwnj;خود بگیرد و چه بسا کتاب به شکل دیگری درآید. مثلاً اگر الان بخواهم بنویسم، روی زندان انزلی کاملاً متمرکز خواهم شد. از بند زنان، که ١٠٠ متر آن طرف&zwnj;تر بود، خواهم نوشت. من از بند&zwnj;ها و اتفاقات دیگری هم که خودم در آن حضور نداشتم، اما درباره&zwnj;شان اطلاعات داشتم، خواهم نوشت. این&zwnj;بار صرفاً به تجربه محدود انفرادی یا سلول چند نفره که خودم در آن بوده&zwnj;ام بسنده نخواهم کرد. در مورد کشتار ۶۷، من فقط از بندی که خودم بودم، نوشتم. در بند دوم نیروی دریایی رشت، که حدود ۶۰ الی &zwnj;۷۰ نفر اعدام شدند، چیزی ننوشتم. درحالیکه اطلاعات داشتم. فقط می&zwnj;خواستم پروسه&zwnj;ای را که خودم گذرانده بودم، بنویسم. امروز کتاب&zwnj;های خاطرات بیشتری را خوانده&zwnj;ام، تجربه بیشتری نسبت به آن زمان دارم و می&zwnj;دانم که چگونه می&zwnj;شود کتاب را جامع&zwnj;تر نوشت. خصوصاً درباره زندان&zwnj;های شهرستان&zwnj;ها، که اطلاعات کمتری درباره&zwnj;شان موجود است.</p> <p><br /> دیگر اینکه اگر الان بخواهم بنویسم، ممکن است قدری جمع&zwnj;بندی ارائه دهم و این جمع&zwnj;بندی ممکن است با ذهنیت امروز من تداخل کند. در صورتی که آن موقع من می&zwnj;خواستم به خواننده نشان دهم که کتاب را با ذهنیت امروز نمی&zwnj;نویسم. از این جهت برایم مهم بود که نامه&zwnj;ها را بیاورم، تا خواننده مستقیماً با&zwnj;&zwnj; همان نگاه روز&zwnj;ها و سال&zwnj;های زندان من و سیر تکاملی آن در زندان آشنا شود.</p> <p><br /> اگر شما، روند نامه&zwnj;های زندان مرا به&zwnj;دقت دنبال کنید، سیر تکاملی اندیشه و شکل&zwnj;گیری شخصیتم در زندان را بیشتر متوجه خواهید شد. ماحصل ده سال سپری شدن زندگیم در زندان، آخرین نامه زندان است که بیست و چهار روز قبل از آزاد شدن از زندان، در تاریخ ٢٨ آذر ١٣٧٠، نوشتم و در روز ملاقات زندان (غروب شب یلدا) از طریق جاسازی بیرون فرستادم. بعد از گذشت بیست سال هرگاه این نامه می&zwnj;خوانم، بغضم می&zwnj;گیرد و چشم&zwnj;هایم غرق اشک می&zwnj;شوند.</p> <p><br /> <strong>فجایع دهه ۶۰ در کشورمان به&zwnj;شدت مورد سانسور و تحریف واقع شده است. خیلی&zwnj;ها ترجیح می&zwnj;دهند که گذشته به فراموشی سپرده شود. فکر می&zwnj;کنید برای مقابله با فراموشی چه می&zwnj;توان کرد؟</strong></p> <p><br /> مسلماً تکرار نکردن هر موضوعی، چه بخواهیم و چه نخواهیم غبار فراموشی به خود می&zwnj;گیرد. حتی در حافظه شخصی خودمان. اگر من شعری را که روزی حفظ کرده&zwnj;ام، تکرار نکنم، بعد از مدتی، اثری از آن در ذهنم نمی&zwnj;ماند. فجایع دهه شصت مدام که بازگو شوند و بازتاب بیرونی داشته باشند، از فراموشی&zwnj;شان جلوگیری به عمل می&zwnj;آید. نه فقط تکرار آن برای ما و نسل ما لازم است بلکه نسل&zwnj;های جدیدی آمده و می&zwnj;آیند. آن&zwnj;ها نیز باید از حقایق دهه شصت و جنایات بی&zwnj;شمار جمهوری اسلامی در آن سال&zwnj;های وحشت و مرگ آگاه شوند. نگاهی به عمد تلاش دارد که جنایات و کشتار&zwnj;های رژیم در سال&zwnj;های دهه ۶۰ به فراموشی سپرده شود. این فقط جمهوری اسلامی نیست که طی تمام این سال&zwnj;ها کشتارهای دهه ۶۰ و جنایات مرداد و شهریور ۶۷ را به&zwnj;عنوان خط قرمز خود قرار داده است. علاوه بر جمهوری اسلامی، بخش دیگری از افراد و نیروهای سیاسی که در آن سال&zwnj;ها از جمهوری اسلامی حمایت کرده&zwnj;اند، منافع سیاسی دیروز و امروزشان ایجاب می&zwnj;کند که حوادث آن سال&zwnj;ها در فراموشی باقی بمانند. این&zwnj;ها اهداف سیاسی معینی دارند، هنوز که هنوز است، بند نافشان به اشکال مختلف به جمهوری اسلامی و یا به جناح&zwnj;هایی از این رژیم ارتجاعی فاسد بسته است.</p> <p><br /> آنچه بعد از انتخابات کذائی ۲۲ خرداد ۸۸ اتفاق افتاد، باعث شد که جوانان گوشه&zwnj;های کوچکی از شرایط خونبار سال&zwnj;های دهه شصت را ببینند. به یمن دسترسی به اینترنت و ماهواره، که آن سال&zwnj;ها نبود، مردم ایران سریع&zwnj;تر از قبل از فجایعی که در دهه شصت بر زندانیان گذشت، از سرکوب، شکنجه، تجاوز و کشتار جمهوری اسلامی باخبر شدند. حال اگر کسی ده&zwnj;ها و صد&zwnj;ها برابر آنچه را که در سال ٨٨ رخ داد، پیش خود تجسم کند، یقیناً ملموس&zwnj;تر می&zwnj;تواند به وضعیت آن سال&zwnj;ها نقب زند و از شرایط مرگبار دهه ۶٠ به یک درک واقعی برسد.</p> <p><br /> مسلماً اقداماتی از قبیل کارهائی که شما پی گیرش هستید، موقعیت زندان&zwnj;های شهر&zwnj;ها و استان&zwnj;های مختلف را مستند می&zwnj;کنید و به کسانی که فرصت نکردند، خاطراتشان را بنویسند، این امکان را می&zwnj;دهید که خاطراتشان را مستند کنند، این&zwnj;ها هر کدام گوشه&zwnj;ای از این امر است تا جلوی فراموشی را بگیریم. جدا از مراسم و یادمان&zwnj;هایی که در کشورهای مختلف هر ساله برگزار می&zwnj;شود، باید از زوایای گوناگون نیز وقایع آن سال&zwnj;ها روشن شوند، در موردشان کنکاش صورت گیرد. در یک کلام، باید گفت و گفت و تکرار کرد. در نوشتار&zwnj;ها، سخنرانی&zwnj;ها و محافل عمومی، هر جا که روزنه&zwnj;ای باز است، باید از آن سال&zwnj;ها گفت. نباید گذاشت آن سال&zwnj;های آتش و خون به فراموشی سپرده شوند، نباید گذاشت نسل جدید از آن تجارب خونبار بی&zwnj;اطلاع باشد و درس نگیرد. این&zwnj;ها برای آینده جامعه&zwnj;ای که می&zwnj;خواهیم بسازیم، جامعه&zwnj;ای که در آن خشونت نباشد، بهره&zwnj;کشی و ستم طبقاتی محو گردد، کشتار، شکنجه و اعدام جائی نداشته باشد، مهم است.</p> <p><br /> برای اینکه دیگر شاهد اینگونه فجایع نباشیم، باید روی ماهیت وجودی جنایت متمرکز شد. می&zwnj;بایست از مصداق&zwnj;های جنایت فرا&zwnj;تر رفت و روی ماهیت و علت وجودی جنایت خیمه زد. طبعاً تمام شکنجه&zwnj;گران، عاملان جنایت و کشتار مردم و قتل عام زندانیان بی&zwnj;هیچ تردیدی باید محاکمه شوند. همه عوامل سرکوب، باید پاسخگوی جنایات بی&zwnj;شمارشان باشند. آن هم، نه صرفاً برای انتقام&zwnj;گیری و بعضاً شکل&zwnj;گیری اشکال دیگری از کشتار. بلکه با این هدف غایی، که دیگر بار کشتار و شکنجه بازتولید نشود، تا اعدام و مجازات ضد انسانی مرگ برای همیشه از جامعه رخت بربندد.</p> <p><br /> <strong>در همین زمینه:</strong></p> <p><br /> ::<a href="#http://radiozamaneh.com/culture/khaak/2011/05/01/3673">سفر در زندان&zwnj;ها، مجموعه نوشته&zwnj;ها و گفت&zwnj;و&zwnj;گوهای ادبیات زندان (۹)، منیره برادران</a>::</p>

منیره برادران - در بررسی کتاب‌های خاطرات زندان هفته ی پیش سراغ کتاب «شب به‌خیر رفیق» نوشته‌ی احمد موسوی رفتیم که در ۳۶۳ صفحه در سال ۲۰۰۵ توسط نشر باران به چاپ رسیده است. احمد موسوی برای بار اول در تیر ماه ۱۳۶۰ در انزلی دستگیر ‌شد. بخت با او بود و پس از دو هفته آزاد شد. ولی عمر این آزادی کوتاه بود. در اسفند‌‌ همان سال پای او دوباره به زندان کشیده شد و این‌بار به ده سال زندان محکوم گشت. فعالیت سیاسی او در ارتباط با سازمان چریک‌های فدائی خلق/اقلیت بود. پس از پایان محکومیتش در زمستان سال ۱۳۷۰ از زندان رشت آزاد شد. او زندان دهه ۶۰ را به تمامی زیسته، زندان‌ها و بندهای مختلف رشت، لاهیجان، چالوس، انزلی و قزل حصار را پشت سر گذاشته، حوادث بسیاری را دیده و اعدام هم‌بندانش را شاهد بوده است. رفتن بی‌بازگشت دو نوجوان همبندی‌اش، مهدی دانیالی و اردشیر خیرآبادی، اولین برخورد او با اعدام بود. با او کفت‌و‌گویی کرده‌ام که اکنون می‌خوانید:

آقای احمد موسوی، برای نوشتن خاطرات زندان باید گذشته را بازسازی می‌کردی آن هم با جزئیات تمام که ویژگی کتاب توست. حافظه خوبی داری؟

احمد موسوی - نه، به آن معنائی که از سؤالتان می‌فهمم، حافظه خوبی ندارم. حافظه معمولی دارم. آنچه که باعث شد که در کتابم جزئیات را توضیح دهم، این بود که من خاطراتم را خیلی زود‌تر از زمانی که از ایران خارج شوم، نوشته بودم. شرح ماجرا را در پیشگفتار کتابم توضیح داده‌ام. در سه سال اول بعد از آزادی، من روزانه با ماجراهای زندان زندگی می‌کردم. اتفاقات زندان مدام ذهن مرا به خود مشغول می‌کرد. لذا قبل از اینکه به فکر خارج شدن بیفتم، به ذهنم رسید که همه آن حوادثی را که در زندان گذرانده بودم، روی کاغذ بیاورم و نوشته را برای خانواده‌ام به‌جا بگذارم. معلوم نبود کجا باید می‌رفتم، چه اتفاقاتی برایم می‌افتاد و به چه سرنوشتی دچار می‌شدم. شروع کردم به نوشتن. چند ماه مشغول این‌کار بودم. روزی هشت الی نه ساعت می‌نوشتم. بدون آنکه فکر کنم چه می‌نویسم یا اینکه حوادث را تجزیه و تحلیل کنم یا اینکه بخواهم آن‌ها را انتخاب کنم. از لحظه دستگیری، همه حوادثی را که خودم پشت سر گذاشته بودم، به شکل یک جدول زمانی منظم نوشتم. مجموعاً حدود سه دفتر شد. آن سال (تابستان ٧۴) نتوانستم از ایران خارج شوم. از رفتن منصرف شده بودم. حدود پنج سالی گذشت تا اینکه توانستم خارج شوم. پس از خروج، آن دست‌نوشته‌ها نیز به طریقی به‌دستم رسید. بعداً شروع کردم به بازنویسی دست‌نوشته‌هایم. حالا دیگر نیازی نبود به حافظه‌ام فشار بیاورم. فقط باید آن‌ها را تنظیم و بازنویسی می‌کردم، شکل نوشتاری به آن می‌دادم و ویراستاری می‌کردم. در این مرحله، فقط بخش‌های کمی را کم و زیاد کردم که عمدتاً به قسمت ۴۰ - ۵۰ صفحه اول مربوط می‌شد که باید تغییراتی در آن می‌دادم.


با چه مشکلاتی در این پروسه مواجه بودی؟

از مشکلاتی که در پروسه بازنویسی دست نوشته‌هایم داشتم، می‌گویم. در این پروسه، دو مشکل همزمان مرا درگیر خود کرده بود. اولین موضوع، مشکل خانوادگی و مربوط به زندگی خصوصی‌ام بود. یک سال و چند ماه از آمدنم به سوئد نگذشته بود که همسرم از من جدا شد. دخترم هنوز سه سالش نشده بود. اگرچه سه سال بعد من و همسرم دوباره با هم زندگی را شروع کردیم، اما شرایط سختی بود. امکانات مالی و شرایط زندگی من در آن دوره در حداقل ممکن بود. از طرف دیگر یادگیری زبان و مشکلات دیگر که بر سرم آوار شده بودند، مرا در خود مچاله کرده بودند. درست در این مقطع، شروع کردم به بازنویسی دست‌نوشته‌های اولیه‌ام. این تنها راهی بود که می‌توانستم با تکیه به آن، خودم را سرپا نگه دارم. حدود شش- هفت ماه این کار طول کشید. هر بار که می‌نشستم برای نوشتن، تمام آن بغض‌هائی را که در سال‌های زندان فروخورده بودم، سر بازمی‌کردند. وقتی اشک‌هایم روی کاغذ می‌ریخت، بلند می‌شدم و‌های های گریه می‌کردم. من بودم و چهار دیواری اتاق و خانه. دل‌نگران آن نبودم که کسی اشک‌هایم را ببیند یا صدای هق هق گریه‌هایم را بشنود. نه دختر کوچکم کنارم بود و نه همسرم. دخترم که حالا ۱۱ سالش است، هیچ‌گاه گریه و اشک مرا ندیده. او اصلاً باور نمی‌کند که بابایش هم ممکن است گریه کند. ولی من هفته‌ها و ماه‌ها با هق هق بلند گریستم و این نوعی تخلیه بغض‌های فروخورده سال‌های زندان بود. این حالت، به‌ویژه وقتی به من دست می‌داد که به بخش کشتار ۶۷ رسیدم و نیز دوره‌هائی که در زندان قزل حصار در تبعید بودم و یادآوری حوادثی که حاج داوود پیش می‌آورد تا نه فقط انسان‌ها را نابود کند، بلکه می‌خواست انسانیت را نیز از ما زندانیان بگیرد.

در پروسه نوشتن خاطرات، ناگزیر انتخاب صورت می‌گیرد. موضوع و حوادثی گزنیش می‌شوند و گوشه‌هائی عقب رانده می‌شوند. برای تو هم اینطور بود؟

نه، برای من اینطور نبود. زمانی که قلم به‌دست گرفتم که بنویسم، حتی درصد کمی هم به انتشار آن فکر نمی‌کردم. تنها چیزی که در فکرم بود، این بود که خاطراتم را برای خانواده- به ویژه خواهرم در مد نظرم بود- بگذارم که اگر برای من اتفاقی افتاد یا نبودم، اگر آن‌ها دلتنگ من شدند بتوانند با مراجعه به نوشته‌هایم نبود مرا برای خودشان آسان‌تر کنند. اصلاً گزینشی در کار نبود، اگر روند کتاب را هم ملاحظه کنید، می‌بینید که از لحظه دستگیری شروع می‌شود و به شکل تاریخ روزانه پیش می‌رود. این را هم توضیح دهم که من فقط حوادثی را که خودم درگیرش بودم یا در آن حضور داشتم و تجربه کردم، نوشتم. سلولی که در آن بودم، فقط از آن نوشتم. اگر حادثه‌ای در بند دیگری اتفاق افتاده بود و من از آن اطلاع داشتم، به دلیل اینکه خودم در آن حضور نداشتم، ننوشتم. تنها یک مورد در کتاب است که من شخصاً شاهدش نبودم ولی آن را آوردم و آن آتش‌سوزی زندان رشت است. درباره‌اش از زندانی‌های دیگر پرس و جو کردم، اطلاعات جمع‌آوری کردم و حادثه را ثبت کردم. این حادثه تأسف‌بار که بر اثر اهمال پاسداران و مسئولان زندان که در‌ها را باز نکردند و در آن هفت نفر زنده زنده سوختند، تا آن موقع جائی ثبت نشده بود.

در واقع باید بگویم اگر هم گزینشی بوده باشد، خارج از اختیار من بود. علائق و دلبستگی‌های هر کسی باعث می‌شوند که یک سری موضوعات با شدت بیشتری در ذهنش نقش ببندند و ماندگار شوند و مسائل دیگری از ذهن پاک شوند یا اصلاً در ذهن ثبت نشوند. اگر به این معنا بگیریم، بله. ولی من این را گزینش نمی‌بینم. اما اگر منظورتان این است که مثلاً بین چهار حادثه، یکی یا چند تا را انتخاب کنم و دیگری را حذف، نه اینطوری نبود.

در مجموع چه مدت نوشتن کتاب طول کشید؟

پروسه تقریباً طولانی بود. غیر از بازنویسی نوشته‌ها، مسئله‌ی تایپ کردن هم یک مشکل واقعی بود. یکی از رفقایم (میم-پیوند) که هم‌بندی شما هم بود، تایپ را به‌عهده گرفت. من می‌خواندم و او تایپ می‌کرد. موقع کار، مدام کامپیو‌تر دچار اشکال می‌شد و‌گاه صفحاتی پاک می‌شدند. من کامپیو‌تر نداشتم و با تایپ کردن هم آشنایی نداشتم. با مشکلات فنی هم آشنا نبودیم. وقتی صفحه‌ای حذف می‌شد، برای من مثل تحمل شکنجه بود. عذاب می‌کشیدم. بعداً، به میم پیوند گفتم، من قادر به ادامه کار نیستم و او به تنهائی و با پیگیری تحسین‌برانگیزی کار تایپ را انجام داد. این‌کار چند ماه طول کشید. بعد از تایپ مسئله ویراستاری و تایپ مجدد قسمت‌هایی از کتاب بود که حدود یک سال به درازا کشید. پس از آن طی مدت چند ماه، آخر هفته باید می‌رفتم استکهلم، که ناشر و ویراستار را ببینم. با هم کتاب را بازخوانی می‌کردیم و چیزهائی را که تکراری بود حذف می‌کردیم. نوشته‌ام خیلی زیاد بود، با همین چند سطر یا چند جمله‌ای که در صفحات کتاب حذف می‌کردیم، در هر دور بازخوانی حدود پنجاه صفحه کاهش یافت و از حجم آن کم شد. بعد هم نوبت به انتشارش رسید که آن هم زمان برد. به‌طور کلی باید بگویم از سال ۱٣۸۱ شروع به بازنویسی کردم و اواخر سال ۸۴ کتاب آماده چاپ شد.

انتشار کتاب، چه تاثیری بر تو و کار و فعالیت‌ات داشت؟

همانطور که گفتم، وقتی شروع به بازنویسی دست‌نوشته‌هایم کردم، در شرایط بحرانی بودم. وقتی کتاب را تمام کردم، فوق‌العاده خوشحال بودم. من در شرایطی این‌کار را کردم که شاید اگر انسان‌های دیگری در آن شرایط قرار می‌گرفتند نه تنها کار مفیدی انجام نمی‌دادند، بلکه چه بسا در خلاف جهت مسیر زندگیشان قرار می‌گرفتند. من از آن فرصت که چندان مناسب نبود، استفاده احسن را کردم و توانستم خودم را بازسازی کنم، به تعهداتی که حداقل نسبت به رفقایم و همبندی‌هایم داشتم، عمل کنم. این‌ها اعتماد به نفس مرا تقویت کرد و توانستم مسیر زندگی‌ام را آنطور که خودم می‌خواستم، آگاهانه انتخاب کنم. توانستم پایم را روی زمین، سفت کنم و قوی‌تر پیش بروم. توضیح دادم که موقع بازنویسی دست‌نوشته‌هایم، از حداقل امکانات یک زندگی هم برخوردار نبودم. تمام زندگی‌ام یک اتاق بود، نه تلویزیونی داشتم و نه وسیله تفریح دیگری. هشت نه ماه، در آن اتاق کار کردم تا بتوانم زندگی‌ام را بازسازی کنم و به روال عادی بازگردانم. این به من احساس غرور می‌دهد.

شعرهائی در کتابت آمده، که نوشته‌ای آن‌ها را در زندان سروده‌اید. بعضی از آن‌ها مربوط به زندان قزل حصار است، جائی که امکان فرستادن مخفیانه نامه به بیرون را نداشتید. چطور آن‌ها را در خاطرت حفظ کردی؟

من شعر‌هایم را از زندان بیرون نفرستادم، بلکه آن‌ها را در حافظه‌ام حفظ کردم. در تنهائی یا موقع قدم زدن با دوستان در هنگام هواخوری آن‌ها را زمزمه می‌کردم تا در حافظه‌ام ثبت شوند. این کار بازتاب بیرونی نداشت و چیزی نبود که دست پاسدار‌ها و پلیس بیفتد. با این همه مشغله فکری داشتم که چه تضمینی است که من بیرون بروم و شعر‌ها را هم با خودم ببرم. تلاش کردم شعر‌ها را با چند رفیق دیگر که حکم‌های پائین‌تری داشتند و احتمال بیرون رفتن آن‌ها زیاد بود، منتقل کنم، یعنی به حافظه آن‌ها منتقل کنم. خوشبختانه یکی از رفقا، موقعی که در سال ۶۴ من را از قزل‌حصار به زندان انزلی برگرداندند، آنجا در بند سلطنت‌طلب‌ها که ما را به آنجا تبعید کرده بودند، ماند و چند ماه بعد آزاد شد. او همه شعرهای تا آن مقطع را حفظ کرده بود. بعد از آنکه من هم در زمستان سال ۷۰ آزاد شدم فهمیدم، که او همه آن شعر‌ها را به همراه موسیقی در نواری ضبط کرده و تعدادی را هم بین دوستان نزدیک پخش کرده است. رفیق دیگری هم که در سال ۶۵ آزاد شد، تعداد دیگری را با خود به بیرون انتقال داد. خود من هم که شعر‌ها را از حفظ بودم، به محض آزاد شدن آن‌ها را در دفتری بازنویسی و ثبتشان کردم.

در جاهائی در کتابت و به‌ویژه در نامه‌های تو در مورد زندان‌ها داوری می‌کنی ولی بدون توضیح در مورد رفتار و عملکرد آن‌ها. مثلا «زندگی سالمی داشتند»،» «نادر... مایه سیاسی چندانی نداشت» «دچار بی‌پرنسیبی می‌شوند». برای خواننده مبهم می‌ماند که معیار «سالم» یا «مایه سیاسی» چیست؟«سالم» را در زیرنویس یکی از نامه‌ها به خانواده اینگونه تعریف کرده‌ای که شخص وقتی در خلوت خود به نحوه بازجوئی برمی‌گردد، احساس شرمندگی نکند یا به نماز خواندن کشیده نشده باشد. ولی به چیزی که اشاره کرده‌ای، حسی است که تنها به شخص مورد نظر برمی‌گردد و محال یا سخت است که از بیرون آن را ببینیم یا درباره‌اش داوری کنیم. اگر امروز خاطراتت را می‌نوشتی، شاید طور دیگری قضاوت می‌کردی؟


این سؤال را در دو قسمت جواب می‌دهم. اول اینکه می‌گوئید واژه‌ها گویا نیستند و توضیح شفاف و روشن به خواننده نمی‌دهند. اگر کسی می‌خواهد در این‌باره قضاوت کند باید مجموعه نگاه و درک مرا در سیر کتاب ببیند و نحوه زندگی‌ام را در زندان. وقتی با این ویژگی‌ها در مجموعه کتاب آشنا شود آن‌وقت نیاز نیست که من هر واژه را به‌طور مجزا توضیح دهم. این را قبول دارم که هر زندانی تعریف خودش را دارد. هر کسی بر اساس جایگاه و موقعیت خودش و بر اساس روندی که طی سال‌های زندان داشته، تعریفی دارد. یعنی اینکه خود را در ترازو قرار می‌دهد و کسانی را که خارج از او بودند، می‌سنجد. زندانی‌ای که در عرصه مقاومت کمتر نقش داشته ممکن است نگاهش را در تعریف تواب بیشتر زیر ذره‌بین بگذارد و در مواردی خیلی دو آتشه‌تر از زندانیان مقاوم نسبت به زندانیان بریده و یا منفعل موضع بگیرد تا جایی که از مسیر واقع‌بینانه و درک شرایط معین و عینی زندان‌های مختلف و زندانیان خارج شود. در حالی‌که، اغلب زندانیانی که به معنای دقیق کلمه کاربرد مفهوم پایداری و استقامت، نه فقط در یک برهه معین از زندان، بلکه در تمام دوران حبسشان زیبنده نامشان است، عموماً موضعی منصفانه‌تر نسبت به هم‌بندان شکست‌خورده و یا زندانیان منفعل پیرامون خود داشته و دارند. و چه بسا با سعه صدر بیشتری نسبت به مسائل و حوادث درون زندان واکنش نشان می‌دهند.

به اعتقاد من هرگاه با نوع نگاه زندانی و نویسنده خاطرات سال‌های زندان در چارچوب کلی کتاب آشنا شویم، آن‌وقت واژه‌ها بار خود را پیدا می‌کنند و طبیعتاً دیگر نیاز به توضیح هر واژه و صفت به‌کار گرفته شده در کتاب نیست. اگر در مجموعه نوشته‌ام تأمل شود تعریف مفهوم زندگی سالم به خوبی روشن می‌گردد. این را در کتاب توضیح داده‌ام. یا مثلاً، مثال نادر را زدید که من نوشته‌ام که او مایه سیاسی نداشته، اگر هم من این‌را نمی‌گفتم، خواننده خودش از رفتار او این برداشت را می‌کرد. کسی که در فاصله یک هفته زیگزاک می‌زند، روزی اینجا می‌نشیند، فردا با کسی دیگر، پس‌فردا در جایی دیگر، مسلماً هیچ هویت سیاسی برای خودش قایل نیست. نه آن هویت سیاسی معین و انقلابی که من از آن تعریف دارم یا شما دارید، بلکه حتی هویت سیاسی مشخص به خودش را هم نداشت. این ناشی از این است که او با معیارهای سیاسی در حد متعارف آن نیز فاصله داشت.

منظورم از عنصر و هویت سیاسی، الزاماً انقلابی نیست. معمولاً ویژگی‌های یک عنصر سیاسی، حتی از موضع راست و بعضاً تواب این است که رفتار خودش را با باورهای سیاسی خودش تنظیم می‌کند. مستقل از اینکه باور او را من قبول داشته باشم یا نه. نادر، همانند بچه‌ای بود که روی بسیاری از مسائل تعقل نمی‌کرد. در مورد نادر، من ابتدا مناسباتش را تعریف کردم، بعد حاصلش را گفتم. شاید ناآگاهانه هم آن کار را می‌کرد. در حالیکه یک عنصر سیاسی، صرف نظر از اینکه موضعش را قبول داشته باشیم یا نه، مستقل از اینکه در موضع انقلابی باشد یا در چهارجوب خدمت به رژیم جمهوری اسلامی، رفتار و سیاست‌های مشخصی را در راستای اهداف معین دنبال می‌کند. یک چنین عنصر سیاسی، وقتی با گرایش‌های معینی که عمدتاً نقش مثبتی در زندان نداشتند، وارد مناسبات می‌شود، عملاً به اقتضای اندیشه و موضع سیاسی‌اش حرکت می‌کند. جوی را سازماندهی می‌کند تا اهداف معین خود را پیش ببرد. در حالی‌که نادر اینگونه نبود.

اما در پاسخ به قسمت دوم پرسشتان باید عرض کنم، نگاه سیاسی امروز من نسبت به آن تعاریف فرقی نکرده است. امروز هم، درک و موضع سیاسی من نسبت به مواضع و روابط درون زندان، همانگونه است که ده سال در زندان‌های جمهوری اسلامی زندگی کرده و در خاطراتم بیان کرده‌ام.

مسلماً اگر الان بخواهم کتاب خاطراتم را بنویسم، دقیقاً با‌‌ همان درک و قضاوت و با‌‌ همان تجزیه و تحلیل خواهم نوشت. ولی نحوه نگارش، ممکن است شکل دیگری به‌خود بگیرد و چه بسا کتاب به شکل دیگری درآید. مثلاً اگر الان بخواهم بنویسم، روی زندان انزلی کاملاً متمرکز خواهم شد. از بند زنان، که ١٠٠ متر آن طرف‌تر بود، خواهم نوشت. من از بند‌ها و اتفاقات دیگری هم که خودم در آن حضور نداشتم، اما درباره‌شان اطلاعات داشتم، خواهم نوشت. این‌بار صرفاً به تجربه محدود انفرادی یا سلول چند نفره که خودم در آن بوده‌ام بسنده نخواهم کرد. در مورد کشتار ۶۷، من فقط از بندی که خودم بودم، نوشتم. در بند دوم نیروی دریایی رشت، که حدود ۶۰ الی ‌۷۰ نفر اعدام شدند، چیزی ننوشتم. درحالیکه اطلاعات داشتم. فقط می‌خواستم پروسه‌ای را که خودم گذرانده بودم، بنویسم. امروز کتاب‌های خاطرات بیشتری را خوانده‌ام، تجربه بیشتری نسبت به آن زمان دارم و می‌دانم که چگونه می‌شود کتاب را جامع‌تر نوشت. خصوصاً درباره زندان‌های شهرستان‌ها، که اطلاعات کمتری درباره‌شان موجود است.

دیگر اینکه اگر الان بخواهم بنویسم، ممکن است قدری جمع‌بندی ارائه دهم و این جمع‌بندی ممکن است با ذهنیت امروز من تداخل کند. در صورتی که آن موقع من می‌خواستم به خواننده نشان دهم که کتاب را با ذهنیت امروز نمی‌نویسم. از این جهت برایم مهم بود که نامه‌ها را بیاورم، تا خواننده مستقیماً با‌‌ همان نگاه روز‌ها و سال‌های زندان من و سیر تکاملی آن در زندان آشنا شود.

اگر شما، روند نامه‌های زندان مرا به‌دقت دنبال کنید، سیر تکاملی اندیشه و شکل‌گیری شخصیتم در زندان را بیشتر متوجه خواهید شد. ماحصل ده سال سپری شدن زندگیم در زندان، آخرین نامه زندان است که بیست و چهار روز قبل از آزاد شدن از زندان، در تاریخ ٢٨ آذر ١٣٧٠، نوشتم و در روز ملاقات زندان (غروب شب یلدا) از طریق جاسازی بیرون فرستادم. بعد از گذشت بیست سال هرگاه این نامه می‌خوانم، بغضم می‌گیرد و چشم‌هایم غرق اشک می‌شوند.

فجایع دهه ۶۰ در کشورمان به‌شدت مورد سانسور و تحریف واقع شده است. خیلی‌ها ترجیح می‌دهند که گذشته به فراموشی سپرده شود. فکر می‌کنید برای مقابله با فراموشی چه می‌توان کرد؟

مسلماً تکرار نکردن هر موضوعی، چه بخواهیم و چه نخواهیم غبار فراموشی به خود می‌گیرد. حتی در حافظه شخصی خودمان. اگر من شعری را که روزی حفظ کرده‌ام، تکرار نکنم، بعد از مدتی، اثری از آن در ذهنم نمی‌ماند. فجایع دهه شصت مدام که بازگو شوند و بازتاب بیرونی داشته باشند، از فراموشی‌شان جلوگیری به عمل می‌آید. نه فقط تکرار آن برای ما و نسل ما لازم است بلکه نسل‌های جدیدی آمده و می‌آیند. آن‌ها نیز باید از حقایق دهه شصت و جنایات بی‌شمار جمهوری اسلامی در آن سال‌های وحشت و مرگ آگاه شوند. نگاهی به عمد تلاش دارد که جنایات و کشتار‌های رژیم در سال‌های دهه ۶۰ به فراموشی سپرده شود. این فقط جمهوری اسلامی نیست که طی تمام این سال‌ها کشتارهای دهه ۶۰ و جنایات مرداد و شهریور ۶۷ را به‌عنوان خط قرمز خود قرار داده است. علاوه بر جمهوری اسلامی، بخش دیگری از افراد و نیروهای سیاسی که در آن سال‌ها از جمهوری اسلامی حمایت کرده‌اند، منافع سیاسی دیروز و امروزشان ایجاب می‌کند که حوادث آن سال‌ها در فراموشی باقی بمانند. این‌ها اهداف سیاسی معینی دارند، هنوز که هنوز است، بند نافشان به اشکال مختلف به جمهوری اسلامی و یا به جناح‌هایی از این رژیم ارتجاعی فاسد بسته است.

آنچه بعد از انتخابات کذائی ۲۲ خرداد ۸۸ اتفاق افتاد، باعث شد که جوانان گوشه‌های کوچکی از شرایط خونبار سال‌های دهه شصت را ببینند. به یمن دسترسی به اینترنت و ماهواره، که آن سال‌ها نبود، مردم ایران سریع‌تر از قبل از فجایعی که در دهه شصت بر زندانیان گذشت، از سرکوب، شکنجه، تجاوز و کشتار جمهوری اسلامی باخبر شدند. حال اگر کسی ده‌ها و صد‌ها برابر آنچه را که در سال ٨٨ رخ داد، پیش خود تجسم کند، یقیناً ملموس‌تر می‌تواند به وضعیت آن سال‌ها نقب زند و از شرایط مرگبار دهه ۶٠ به یک درک واقعی برسد.

مسلماً اقداماتی از قبیل کارهائی که شما پی گیرش هستید، موقعیت زندان‌های شهر‌ها و استان‌های مختلف را مستند می‌کنید و به کسانی که فرصت نکردند، خاطراتشان را بنویسند، این امکان را می‌دهید که خاطراتشان را مستند کنند، این‌ها هر کدام گوشه‌ای از این امر است تا جلوی فراموشی را بگیریم. جدا از مراسم و یادمان‌هایی که در کشورهای مختلف هر ساله برگزار می‌شود، باید از زوایای گوناگون نیز وقایع آن سال‌ها روشن شوند، در موردشان کنکاش صورت گیرد. در یک کلام، باید گفت و گفت و تکرار کرد. در نوشتار‌ها، سخنرانی‌ها و محافل عمومی، هر جا که روزنه‌ای باز است، باید از آن سال‌ها گفت. نباید گذاشت آن سال‌های آتش و خون به فراموشی سپرده شوند، نباید گذاشت نسل جدید از آن تجارب خونبار بی‌اطلاع باشد و درس نگیرد. این‌ها برای آینده جامعه‌ای که می‌خواهیم بسازیم، جامعه‌ای که در آن خشونت نباشد، بهره‌کشی و ستم طبقاتی محو گردد، کشتار، شکنجه و اعدام جائی نداشته باشد، مهم است.

برای اینکه دیگر شاهد اینگونه فجایع نباشیم، باید روی ماهیت وجودی جنایت متمرکز شد. می‌بایست از مصداق‌های جنایت فرا‌تر رفت و روی ماهیت و علت وجودی جنایت خیمه زد. طبعاً تمام شکنجه‌گران، عاملان جنایت و کشتار مردم و قتل عام زندانیان بی‌هیچ تردیدی باید محاکمه شوند. همه عوامل سرکوب، باید پاسخگوی جنایات بی‌شمارشان باشند. آن هم، نه صرفاً برای انتقام‌گیری و بعضاً شکل‌گیری اشکال دیگری از کشتار. بلکه با این هدف غایی، که دیگر بار کشتار و شکنجه بازتولید نشود، تا اعدام و مجازات ضد انسانی مرگ برای همیشه از جامعه رخت بربندد.

در همین زمینه:

این مطلب را پسندیدید؟ کمک مالی شما به ما این امکان را خواهد داد که از این نوع مطالب بیشتر منتشر کنیم.

آیا مایل هستید ما را در تحقیق و نوشتن تعداد بیشتری از این‌گونه مطالب یاری کنید؟

.در حال حاضر امکان دریافت کمک مخاطبان ساکن ایران وجود ندارد

توضیح بیشتر در مورد اینکه چطور از ما حمایت کنید

نظر بدهید

در پرکردن فرم خطایی صورت گرفته

نظرها

نظری وجود ندارد.