بوکر عربی: دریچه‌ای به جهان نویسندگان خوش‌آتیه عرب
در خاورمیانه جنگ‌زده، از دل بحران‌ها نویسندگان خوش آتیه‌ای برآمده‌اند که ادبیات عرب را جهانی می‌کنند. جایزه بوکر عربی و نمایشگاه کتاب ابوظبی نمایه‌ای‌ست از این تحول.
محمد عبدالنبی در نخستین رمانش دست روی موضوعی گذاشته که نویسندگان کشورهای خاورمیانه معمولاً بدان نمی‌پردازند.
در رمان «اتاق عنکبوت» این نویسنده مصری روایتی به دست می‌دهد از مردی جوان که به اتهام همجنسگرایی به زندان می‌افتد و دچار بحران هویت ژرفی می‌شود.
محمد عبدالنبی به جای به کارگیری زبانی پرایهام که در ادبیات عرب و در ادبیات معاصر ایران هم مرسوم است، در «اتاق عنکبوت» با صراحت و بدون پرده‌پوشی تابوها در یک جامعه مسلمان و پیامدهای آن در زندگی شخصیت‌های داستانش را بیان می‌کند.
«اتاق عنکبوت» یکی از نامزدهای جایزه معتبر بوکر عربی‌ست که همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب ابوظبی به نویسندگان جهان عرب اعطا می‌شود.
این کتاب همراه با ۶ اثر دیگر از نویسندگان عرب به فهرست نهایی بوکر عربی راه پیدا کرده است.
بازار کساد کتاب در خاورمیانه
جایره بوکر عربی در سال جاری برای نهمین بار در ۲۵ آوریل اهدا می‌شود. اهمیت این جایزه این است که فرصتی برای نویسندگان عرب فراهم می‌آورد که آثارشان را به زبان انگلیسی در حلقه گسترده‌ای از مخاطبان جهانی عرضه کنند. به همان اندازه ناشران نیز به نمایشگاه کتاب ابوظبی علاقه دارند و هرچند بازدیدکنندگان این نمایشگاه به حد نمایشگاه کتاب تهران نمی‌رسد و از شور و شوق نمایشگاه کتاب تهران هم در ابوظبی چندان خبری نیست، اما به لحاظ ادبی راهگشای نویسندگان عرب به جهان غرب و فرصتی برای آشنایی مخاطبان غربی با ادبیات منطقه‌ای جنگ‌زده و بحران‌زده است.
بازار کتاب در خاورمیانه کساد است. بحران‌های سیاسی و جنگ‌های داخلی فرصتی برای کتابخوانی باقی نمی‌گذارد. بحران های فراگیر اقتصادی، تورم و بیکاری نیز به این مشکل دامن زده است. نمایشگاه کتاب قاهره به عنوان بزرگ‌ترین نمایشگاه کتاب جهان عرب نیز مانند نمایشگاه کتاب تهران رونق پیشین‌اش را به دلیل افت سرانه کتابخوانی از دست داده. به همین جهت نمایشگاه کتاب ابوظبی به عنوان حلقه واسطه بین جهان اسلام با غرب برای نویسندگان عرب دوچندان اهمیت پیدا کرده.
سحر خلیفه، رئیس هیأت داوران نهمین دوره جایزه بوکر عربی به خبرگزاری فرانسه درباره محبوبیت و اهمیت رمان در جهان عرب گفته است:
«در ۵۰ سال گذشته، به تدریج از خوانندگان شعر کم شده و در عوض خوانندگان به رمان روی آورده‌اند. در رمان بهتر می‌توان اغتشاشی که خاورمیانه را فراگرفته و درد و محنت مردم را بیان کرد. با رمان می‌توان آنچه را که واثعاً در خیابان‌ها و در سطح جامعه اتفاق می‌افتد نشان داد. »
با وجود فرقه‌گرایی و اختلافات مذهبی در برخی از کشورهای خاورمیانه، رئیس هیأت داوران نهمین دوره جایزه بوکر عربی اعتقاد دارد که در جهان عرب انقلابی اتفاق افتاده است:
«انقلابی اتفاق افتاده. شهروندان از دولت‌ها و حکومت‌ها کمتر واهمه دارند. با وجود اغتشاش و جنگ، آن‌ها احساس می‌کنند که وارد دوره سرنوشت‌سازی شده‌اند و با عبور از این دوره می‌توانند تحولی را به وجود بیاورند و آزادانه‌تر زندگی کنند.»
خوش‌آتیه‌های ادبیات عرب
در عراق از سال ۲۰۰۳ به اینسو، با سرنگونی صدام حسین و حکومت بعث در این کشور نویسندگان خوش‌آتیه‌ای به وجود آمده‌اند. برای مثال می‌توان از احمد سعداوی نام برد که با رمان «فرانکنشتاین در بغداد» بوکر عربی در سال ۲۰۱۴ را از آن خود کرد و به یک چهره شناخته شده در ادبیات جهان بدل شد.
سعد محمد رحیم یکی دیگر از نویسندگان عراقی در سال جاری با رمان «قتل یک کتابفروش» از بخت‌های بوکر ادبی به شمار می‌آید. او در این اثر در پوشش قتل یک هنرمند و کتابفروش ۷۰ ساله در بغداد، تصویری از مخاطراتی که نویسندگان عراقی با آن مواجه هستند و نمایی از جامعه روسنفکری عراق را به دست می‌دهد.
محمد عبدالنبی، نویسنده رمان «اتاق عنکبوت» در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه سویه دیگری از اهمیت جایزه بوکر ادبی را نمایان می‌کند: مصونیت نسبی از تعقیب و سرکوب. او می‌گوید:
«از وقتی که این رمان سر زبان‌ها افتاده مشکلات کمتری با مقامات مصری دارم. سعی کردم در این رمان روی احساسات شخصیت‌های داستان و تمایل همجنسگرایانه روایتگر اثر و شخصیت‌پردازی او متمرکز باشم. الان فضا کمی بازتر شده و راحت‌تر می‌توان به چنین موضوعاتی پرداخت.»
نمایشگاه کتاب ابوظبی پنجشنبه ۲۶ آوریل کارش را آغاز می‌کند و تا ۲ مه ۲۰۱۷ هم ادامه دارد. جایزه بین‌المللی بوکر عربی در سال ۲۰۰۷ به عنوان زیر مجموعه «بوکر» انگلیسی آغاز به کار کرد و همزمان با برگزاری نمایشگاه ابوظبی اهدا می‌شود. سال گذشته این جایزه به خاطر رمان «سرنوشت‌ها، کنسرتوی هولوکاست» به ربعی المدهون، نویسنده فلسطینی تعلق گرفت.
بیشتر بخوانید:
نظرها
نظری وجود ندارد.