ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب

ایران درست است یا «اِران»؟

<p>شهزاده سمرقندی&nbsp;- تفاوت تلفظ زبان فارسی تاجیکی و ایرانی، موضوع بحث روشنفکران تاجیک هم هست که طرفدار بازگشت به اصل زبان فارسی هستند و می&zwnj;&rlm;خواهند در چهارچوب امکانات خط سیریلیک، اشتباهات زبان تاجیکی را برطرف کنند؛ اشتباهاتی که هم&rlm;زمان با تغییر خط، وارد این زبان شده است. در این زمینه، با <strong>ظفر فرقانی، </strong>معروف به ظفر صوفی، روزنامه&rlm;نگار تاجیک مقیم تاجیکستان و <strong>داریوش آشوری، </strong>زبان&rlm;&zwnj;شناس ایرانی مقیم پاریس به گفت&rlm;وگو نشسته&rlm;ام.</p> <!--break--> <p>ظفر فرقانی، در توضیح نظرات روشنفکران تاجیک و هم&rlm;چنین برخورد دولتمداران تاجیکستان می&zwnj;گوید:&nbsp;<br /> &nbsp;<a href="http://www.zamahang.com/podcast/2010/20100813_hamsayegan_zafar_soofi_.mp3"><img alt="" align="middle" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/musicicon_0_7.jpg" /></a></p> <p><strong>ظفر فرقانی </strong>- فکر و تلاش برای بازگشت به اصل، شاید بیش از صدسال است که در بین روشنفکران و صاحب&rlm;نظران تاجیک رواج داشته و همچنان ادامه دارد. اینکه باید به خط فارسی یا&zwnj;&zwnj; همان خط عربی و اساسی که دیگر مال مردم ما شده است برگشت، تلاشی بود که می&zwnj;&rlm;توان گفت در سال&rlm;های آخر حکومت شوروی به نقطه&rlm;ی عطف خود رسیده است، اما متأسفانه در اثر درگیری&rlm;هایی که در تاجیکستان شروع شده بود، این خواست نیز همراه با بسیاری از خواسته&rlm;&zwnj;ها و آرمان&rlm;های این ملت برباد رفت. [از زمانی که] شرایط تاجیکستان مقداری آرام شده است، کسانی که آن زمان مخالف بازگشت به خط فارسی بودند، امروز در رأس قدرت هستند. شاید آن&zwnj;ها آماده&rlm;اند املا را تغییر بدهند. اما به نظر من، امروز کلید حل همه&rlm;ی مشکلات، چه از نظر شعر و چه از نظر گفتاری و نوشتاری در گرو برگشتن به خط فارسی است. <br /> &nbsp;</p> <p><img alt="" align="left" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/SHASHHAM02.jpg" />شهزاده سمرقندی - علت مخالفت بسیاری از روشنفکران تاجیک با بازگشت به خط فارسی چیست؟ <br /> ظفر فرقانی - روشنفکران مخالف بازگشت به خط فارسی زیاد نیستند، اما گروهی چندنفره به دلایل مختلف، مخالف این برگشت هستند. یک علت آن این است که خیلی از این برادرانی که امروز عنوان روشنفکر را دارند و از رساله&rlm;ی دکتری دفاع کرده&rlm;اند، بسیاری از کتاب&rlm;&rlm;های&rlm;شان، دزدی از نوشته&rlm;های فارسی است که آن&zwnj;ها را با زبانی کمی غلیظ&zwnj;&rlm;&rlm;&zwnj;تر ترجمه کرده&rlm;اند، اما وقتی خواننده آن را می&zwnj;&rlm;خواند، متوجه می&zwnj;&rlm;شود که منبع کتاب کجاست، یعنی فکر از کیست. علت دیگری که قابل درک است و می&zwnj;&rlm;توان به این اندیشه تاحدی حق داد، این است که برخی می&zwnj;&rlm;گویند بخش اعظمی از تاجیک&rlm;&zwnj;ها بیرون از مرز امروز تاجیکستان زندگی می&zwnj;&rlm;کنند و در صورت تغییر خط، جدایی عمیقی میان تاجیک&rlm;&zwnj;ها و جمعیتی که در درون مرزهای کشور زندگی می&zwnj;&rlm;کنند، به&rlm;وجود می&zwnj;&rlm;آید. از طرف دیگر ادعاهای گروه&rlm;های پان&rlm;ترکیستی یا آنهایی که در ازبکستان هستند، می&zwnj;&rlm;تواند زمینه&rlm;ی عینی&rlm; پیدا کند. گروهی از این دیدگاه مخالف تغییر خط هستند و می&zwnj;&rlm;گویند باید هنوز صبر کرد. در زمان حکومت شوروی، دولت تاجیکستان از نظر فرهنگی به تاجیکان برون&rlm;مرزی که در ازبکستان، قرقیزستان و دیگر کشورهای همسایه زندگی می&zwnj;&rlm;کنند، کمک می&zwnj;&rlm;کرد و کتاب&rlm;های درسی و آموزشی را برای &rlm;&rlm;آن&zwnj;ها ارسال می&zwnj;&rlm;کرد. امروز اما دولت تاجیکستان در شرایطی نیست که بتواند این کار را ادامه بدهد و حدود بیست&zwnj;سال است که دیگر این اتفاق نیفتاده است. <br /> &nbsp;</p> <p>شهزاده سمرقندی - آیا با توجه به این واقعیت، لازم است روی این مسئله تا این حد تأمل کرد که اگر تاجیکستان به خط فارسی برگردد، تاجیکان برون&rlm;مرزی از مرکز فرهنگی خودشان کنده می&zwnj;&rlm;شوند؟ آیا چنین نگاهی زمینه&rlm;ی واقعی دارد؟ <br /> &nbsp;</p> <p>ظفر فرقانی - در این&rlm;جا صحبت بر سر خواسته&rlm;ی دولت تاجیکستان نیست. منظور من نگاه چند تن از روشنفکران، ازجمله استاد ابراهیم عثمان است که روی این مسئله پافشاری می&zwnj;&rlm;کند. من بر این عقیده نیستم، اما به نظرم دلیل &rlm;آن&zwnj;ها تاحدی قابل توجه است و تا اندازه&rlm;ای به استاد عثمان و افرادی که در این اندیشه هستند حق می&zwnj;&rlm;دهم و فکر می&zwnj;کنم باید به فکر این جمعیت از تاجیک&rlm;&zwnj;ها نیز باشیم. مطمئن باشید که نه حکومت تاجیکستان، نه حکومت ازبکستان و نه هیچ حکومت دیگری در منطقه، آن&rlm;قدر در فکر این یا آن ملت نیستند. مثلاً دولت ازبکستان یا دولت تاجیکستان هیچ&rlm;کدام در فکر ازبک&rlm;های بیرون از ازبکستان و یا تاجیک&rlm;های بیرون از مرز تاجیکستان نیستند. زمان حکومت شوروی هم سیاست متمرکز از مسکو بوده که پیش &rlm;می&rlm;رفته و هیچ ربطی به مسئولین محلی نداشته است. <br /> &nbsp;</p> <p>شهزاده سمرقندی - این روز&zwnj;ها وقتی با شهروندان تاجیک صحبت می&zwnj;&rlm;کنم، متوجه می&zwnj;&rlm;شوم که هر فردی تلفظ خاص خود را دارد. جدا از تأثیرات لهجه&rlm;ای و محلی، تازگی&rlm;&zwnj;ها تفاوتی بین تلفظ کلمات در بین مذهبی&rlm;&zwnj;ها و دیگران به&rlm;وجود آمده است. بین روشنفکران نیز بحث گسترده&rlm;&rlm;ای بر سر تلفظ &laquo;او&raquo; و &laquo;ئوی&raquo; بلند درگرفته است. مثالی که شاید برای شنوندگان فارسی&rlm;زبان ما جالب باشد این است که بالاخره تاجیک&rlm;&zwnj;ها باید &laquo;ایران&raquo; بگویند و یا مانند دوران کهنی که در خراسان مرسوم بود، &laquo;اِران&raquo; بگویند. نظر شما در این زمینه چیست؟ چرا این&rlm;روز&zwnj;ها تلفظ و صحبت کردن به زبان تاجیکی اصالت خود را از دست داده است و کمی شیوه&rlm;ی فردی و سلیقه&rlm;ای به خود گرفته است؟ <br /> &nbsp;</p> <p>ظفر فرقانی - علت اصلی این است که ما مرکزی فرهنگی نداریم. دوشنبه رسالت خود را به&zwnj;عنوان پایتخت تاجیکستان از سال&rlm;های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ میلادی از دست داده است. هرچند مرکز زبان ادبی و گفت&rlm;وگویی ما هنوز&zwnj;&zwnj; همان زبان سمرقند و بخارا است و باید هم چنین باشد. اما متأسفانه امروز این هم دارد اصالت خود را از دست می&zwnj;&rlm;دهد. این&rlm;که مثلاً چند تن از روشنفکران ما که بیشتر از منطقه&rlm;ی رشت، تاجیک&rlm;آباد و آن طرف&rlm;&zwnj;ها هستند که به قول شما، می&zwnj;&rlm;خواهند &laquo;ح&raquo; را از گلو و مانند عرب&rlm;&zwnj;ها تلفظ کنند، بُرد نیست، بلکه باخت است؛ چه برای آن&zwnj;ها و چه برای زبان تاجیکی. یا این&rlm;که آقای دادی خدا سیمیدینوف و چند نفر دیگر بحث &laquo;ئو&raquo; ی بلند و کوتاه را که نمی&zwnj;&rlm;دانم از کجا پیدا کرده&rlm;اند، پیش می&zwnj;&rlm;کشند، به ضرر زبان است. بحث بر سر این است: آیا اگر در اختیار هر کسی که در تاجیکستان ادعای دانشمندی می&zwnj;&rlm;کند، یک میکروفون قرار بگیرد، به راحتی می&zwnj;&rlm;تواند فکرش را بیان کند؟ ما ابتدا باید زبان را درست یاد بگیریم. اینکه تلفظ &laquo;ئو&raquo; بلند است یا کوتاه، بحث دیگری است. وجود &laquo;ئو&raquo; در بسیاری از کلمات واجب است. <br /> &nbsp;</p> <p>شهزاده سمرقندی - اشاره&rlm;ای داشتید به اینکه برخی از روشنفکران تاجیک حتی در ابراز عقیده&rlm;ی خود مشکل دارند و چون هنوز زیر تأثیر زبان روسی هستند، جمله&rlm;بندی به زبان تاجیکی برای&rlm;شان مشکل است. آیا امروز، بحث&rlm;هایی درباره&rlm;ی چگونگی جمله&rlm;بندی به تاجیکی یا فارسی در میان کار&zwnj;شناسان جریان دارد یا بحث&rlm;&zwnj;ها فقط به تلفظ برخی حروف و آواهای مختلف محدود می&zwnj;&rlm;شود؟ <br /> &nbsp;</p> <p>ظفر فرقانی - شاید مشکل ما روی چگونگی بیان فکر و عقیده این است که خیلی&rlm;&zwnj;ها نمی&zwnj;&rlm;توانند فکر خود را طوری بیان کنند که برای همه قابل فهم باشد. مردم عادی را نمی&zwnj;&rlm;گویم، اما برخی از روشنفکران ما، آنهایی که از رساله&rlm;ی دکتری دفاع کرده&rlm;اند، نمی&zwnj;&rlm;توانند فکرشان را بیان کنند و گاهی چنان غلیظ حرف می&zwnj;&rlm;زنند که آدم نمی&zwnj;&rlm;فهمد به چه زبانی دارند صحبت می&zwnj;&rlm;کنند. این مشکل حتی در رسانه&rlm;های ما هم وجود دارد. اگر بحث بر سر درست&zwnj;نویسی املای کلمات بود، باز می&zwnj;&rlm;گفتیم خدا خیرشان بدهد؛ اما امروز روی تلفظ حرف&rlm;&zwnj;ها و مسائلی پافشاری می&zwnj;&rlm;کنند که از اساس خطا است. روی خطا&zwnj;ها دارند پافشاری می&zwnj;&rlm;کنند. <br /> &nbsp;</p> <p>شهزاده سمرقندی - واقعاً کدام تلفظ درست است؟ آیا بازگشت به خط فارسی و خط نیاکان، به معنای نزدیک شدن به گویش فارسی رایج در ایران امروز است؟ اینها سئوال&rlm;هایی هستند که با داریوش آشوری، زبان&rlm;&zwnj;شناس و مترجم نام&rlm;آشنای ایرانی در میان گذاشته&rlm;ام. پیش از هر پرسشی از آقای آشوری پرسیدم که آیا تلفظ &laquo;ایران&raquo; درست است یا &laquo;اِران&raquo;؟ <br /> &nbsp;</p> <p><strong><img alt="" align="left" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/SHASHHAM03.jpg" />داریوش آشوری</strong> - کلمه&rlm;ی ایران در فارسی میانه یا پهلوی همان&rlm;طوری تلفظ می&zwnj;&rlm;شده که در گویش تاجیکی رایج است. یعنی در دوره&rlm;ی ساسانیان &laquo;اِران&rlm;شهر&raquo; می&zwnj;&rlm;گفتند، اما بعد از دوره&rlm;ی اسلامی، در فارسی ایرانی، تبدیل به &laquo;ایران&raquo; شده است. ولی هر زبان و گویشی تابع قواعد فونتیک خود است. مثلاً شما در گویش تاجیکی ایشان را اِشان تلفظ می&zwnj;&rlm;کنید. مانند ما ایرانی&rlm;&zwnj;ها &laquo;ای&raquo; نمی&zwnj;&rlm;گویید، بلکه آن را کمی خفیف&rlm;&zwnj;تر تلفظ می&zwnj;&rlm;کنید و &laquo;اِ&raquo; می&zwnj;&rlm;گویید. یعنی آوای &laquo;ای&raquo; در گویش تاجیکی کمی خفیف&rlm;&zwnj;تر تلفظ می&zwnj;&rlm;شود و تبدیل به &laquo;اِ&raquo; می&zwnj;&rlm;شود. البته در خود فارسی ایرانی هم در دوره&rlm;های قبلی به همین شکل خفیف&rlm;&zwnj;تر تلفظ می&zwnj;&rlm;شده است. بنابراین به نظر من، غلط نیست که شما در گویش تاجیکی بگویید اِران. چون با قاعده&rlm;ی فونتیک گویش شما هم&rlm;خوانی دارد و درست است. <br /> &nbsp;</p> <p>شهزاده سمرقندی - به&rlm;جز کلمه&rlm;ی ایران، ما کلمه&rlm;ی دیگری مانند اِلک داریم و یا شیر را شِر تلفظ می&zwnj;&rlm;کنیم. این تفاوت را ما در خط سیریلیک، در نوشتن هم می&zwnj;&rlm;بینیم و به&zwnj;&zwnj; همان ترتیب می&zwnj;&rlm;خوانیم. ممکن است تغییرات جدید و تغییر خط، این گویش&rlm;&zwnj;ها را از بین ببرد؟ <br /> &nbsp;</p> <p>داریوش آشوری - زبان&rlm;&zwnj;ها و یا لهجه&rlm;&zwnj;ها خودبه&rlm;خود تحت تاثیر همدیگر قرار می&zwnj;&rlm;گیرند. ممکن است شکلی از یک گویش به گویش دیگر برود و مثلاً تلفظی که در تاجیکی اِ هست، بعد از مدتی تحت تاثیر گویش ایرانی قرار بگیرد و تبدیل به&zwnj;ای بشود، اما به هرحال غلط نیست، چون قاعده&rlm;ی فونتیک گویش تاجیکی این&rlm;گونه است و هر گویشی تابع قواعد فونتیک خود است. شکی نیست که آموختن خط سیریلیک به دلیل این&rlm;که از نظر الفبایی کامل است و اصطلاحات آن کامل&zwnj;اند، خیلی راحت&rlm;&zwnj;تر و آسان&rlm;&zwnj;تر از خط فارسی ما یا به&zwnj;قول تاجیکان، &laquo;خط نیاکان&raquo; است. بازگشت به خط نیاکان البته ممکن است از یک جهت برای تاجیک&rlm;&zwnj;ها سودمند باشد و آن اینکه با حوزه&rlm;ی بزرگ&rlm;&zwnj;تر زبان فارسی در ایران و افغانستان ارتباط بیشتری برقرار می&zwnj;&rlm;شود و می&zwnj;&rlm;توانند دادوستد فرهنگی و زبانی بیشتری داشته باشند. فکر می&zwnj;&rlm;کنم، اشکالی ندارد حتی اگر یک زبان به دو خط نوشته شود. یا بچه&rlm;های تاجیک در مراحل اولیه با&zwnj;&zwnj; همان خط سیریلیک که آموختنش ساده&rlm;&zwnj;تر است، سوادآموزی کنند. یا آنهایی که بیشتر اهل فرهنگ و ادبیات هستند، حتماً خط نیاکان را هم یاد بگیرند که هم با میراث نیاکانی خودشان ارتباط داشته باشند و هم با حوزه&rlm;ی زبانی بزرگ&rlm;&zwnj;تر فارسی که در ایران و افغانستان رواج دارد، آشنا شوند. <br /> &nbsp;</p> <p>شهزاده سمرقندی - در حال حاضر گروهی از مذهبی&zwnj;های تاجیک شروع کرده&rlm;اند به آموختن زبان و خط عربی و هم&rlm;چنین برجسته کردن کلمات عربی و استفاده&rlm;ی بیشتر از این کلمات با&zwnj;&zwnj; همان تلفظ عربی آن. مثلاً تلفظ غلیظ &laquo;ح&raquo;، در کلمه&rlm;ی تحریم. طوری که مشکلاتی هم در رسانه&rlm;های تاجیکستان ایجاد کرده است. در خط فارسی کلمه&rlm;های عربی را با &laquo;ح&raquo; می&zwnj;&rlm;نویسند. در حالی که در تلفط فارسی و یا تاجیکی &laquo;ح&raquo; را نداریم. نظر شما در این&rlm;باره چیست؟ کدام تلفظ درست است؟ <br /> &nbsp;</p> <p>داریوش آشوری- زبان ایرانی&rlm;&zwnj;ها به معنای وسیع کلمه&rlm;اش که شامل تاجیکستان، افغانستان و مقدار زیادی از آسیای میانه می&zwnj;&rlm;شود (ایران کهن) از شاخه&rlm;ی زبان&rlm;های هند و اروپایی است و در نتیجه قواعد فونتیک و آوایی آن با زبان&rlm;های سامی متفاوت است. وقتی ایرانی&rlm;&zwnj;ها با زبان عربی آشنا شدند و شروع به گرفتن واژه&rlm;های عربی، چه قرآنی و چه غیر قرآنی کردند (که به مقدار زیادی وارد زبان فارسی شد)، آن&zwnj;ها را با ساختار آوایی خودشان تطبیق دادند. این کاری است که همه&rlm;ی زبان&rlm;&zwnj;ها می&zwnj;&rlm;کنند و اصرار بر این&rlm;که کلمات را با تلفظ زبان اصلی بگوییم، کاری بیهوده و ناممکن است. شاید در جاهایی به&zwnj;طور مصنوعی بشود این&rlm;کار را کرد، اما به&zwnj;طور طبیعی ممکن نیست. برای این&rlm;که مردمی که با زبان بومی خودشان بزرگ می&zwnj;&rlm;شوند، ساختار آوایی زبان بومی خودشان را می&zwnj;&rlm;آموزند و این ساختار را به کلماتی هم که وام گرفته می&zwnj;&rlm;شوند، ناگزیر تحمیل می&zwnj;&rlm;کنند. کلمات وام گرفته از هر زبانی که باشند، در درون ساختار آوایی زبان بومی جای می&zwnj;&rlm;گیرند. اصرار بر این&rlm;که تلفظ کلمات به زبان&rlm;های اصلی باشد، بیهوده است. بسیاری از حروف عربی مانند ط، ظ، ث و... هستند که ما آن&zwnj;ها را مانند عرب&rlm;&zwnj;ها تلفظ نمی&zwnj;&rlm;کنیم، ولی می&zwnj;&rlm;نویسیم. به&rlm;خاطر این&rlm;که ریشه&rlm;ی کلمه عربی است و چون خط فارسی- عربی و مشترک است، مانند عرب&rlm;&zwnj;ها می&zwnj;&rlm;نویسیم، اما مانند خودمان تلفظ می&zwnj;&rlm;کنیم. در تاجیکستان هم خودبه&rlm;خود همین قاعده حکمفرماست. نمی&zwnj;&rlm;شود تحمیل کرد که مردم &laquo;ح&raquo; حلقی داشته باشند. مگر این&rlm;که عده&rlm;ای بخواهند تظاهر کنند که قبلاً هم بوده&rlm;اند. در ایران هم عده&rlm;ای سعی می&zwnj;&rlm;کردند کلمات عربی را خیلی غلیظ و به سبک اعراب تلفظ کنند. اما این&rlm;&zwnj;ها تظاهر بوده است و هرگز هم نتوانسته در بین عامه&rlm;ی مردم جا باز کند. چون عامه&rlm;ی مردم برای همه&rlm;ی کلمات قواعد فونتیک زبان خودشان را رعایت می&zwnj;&rlm;کنند. <br /> &nbsp;</p> <p>شهزاده سمرقندی - شما چطور فکر می&zwnj;&rlm;کنید: تاجیک&zwnj;ها باید چگونه تلفظ کنند؟ ایران یا اِران؟ ایشان یا اِشان؟</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>یادآوری: </strong></p> <p><span>گفت&zwnj;و&zwnj;گو</span>یی که خواندید، مرداد ماه&nbsp;سال گذشته در رادیو زمانه انتشار یافت.&nbsp;</p>

شهزاده سمرقندی - تفاوت تلفظ زبان فارسی تاجیکی و ایرانی، موضوع بحث روشنفکران تاجیک هم هست که طرفدار بازگشت به اصل زبان فارسی هستند و می‌‏خواهند در چهارچوب امکانات خط سیریلیک، اشتباهات زبان تاجیکی را برطرف کنند؛ اشتباهاتی که هم‏زمان با تغییر خط، وارد این زبان شده است. در این زمینه، با ظفر فرقانی، معروف به ظفر صوفی، روزنامه‏نگار تاجیک مقیم تاجیکستان و داریوش آشوری، زبان‏‌شناس ایرانی مقیم پاریس به گفت‏وگو نشسته‏ام.

ظفر فرقانی، در توضیح نظرات روشنفکران تاجیک و هم‏چنین برخورد دولتمداران تاجیکستان می‌گوید: 
 

ظفر فرقانی - فکر و تلاش برای بازگشت به اصل، شاید بیش از صدسال است که در بین روشنفکران و صاحب‏نظران تاجیک رواج داشته و همچنان ادامه دارد. اینکه باید به خط فارسی یا‌‌ همان خط عربی و اساسی که دیگر مال مردم ما شده است برگشت، تلاشی بود که می‌‏توان گفت در سال‏های آخر حکومت شوروی به نقطه‏ی عطف خود رسیده است، اما متأسفانه در اثر درگیری‏هایی که در تاجیکستان شروع شده بود، این خواست نیز همراه با بسیاری از خواسته‏‌ها و آرمان‏های این ملت برباد رفت. [از زمانی که] شرایط تاجیکستان مقداری آرام شده است، کسانی که آن زمان مخالف بازگشت به خط فارسی بودند، امروز در رأس قدرت هستند. شاید آن‌ها آماده‏اند املا را تغییر بدهند. اما به نظر من، امروز کلید حل همه‏ی مشکلات، چه از نظر شعر و چه از نظر گفتاری و نوشتاری در گرو برگشتن به خط فارسی است.
 

شهزاده سمرقندی - علت مخالفت بسیاری از روشنفکران تاجیک با بازگشت به خط فارسی چیست؟
ظفر فرقانی - روشنفکران مخالف بازگشت به خط فارسی زیاد نیستند، اما گروهی چندنفره به دلایل مختلف، مخالف این برگشت هستند. یک علت آن این است که خیلی از این برادرانی که امروز عنوان روشنفکر را دارند و از رساله‏ی دکتری دفاع کرده‏اند، بسیاری از کتاب‏‏های‏شان، دزدی از نوشته‏های فارسی است که آن‌ها را با زبانی کمی غلیظ‌‏‏‌تر ترجمه کرده‏اند، اما وقتی خواننده آن را می‌‏خواند، متوجه می‌‏شود که منبع کتاب کجاست، یعنی فکر از کیست. علت دیگری که قابل درک است و می‌‏توان به این اندیشه تاحدی حق داد، این است که برخی می‌‏گویند بخش اعظمی از تاجیک‏‌ها بیرون از مرز امروز تاجیکستان زندگی می‌‏کنند و در صورت تغییر خط، جدایی عمیقی میان تاجیک‏‌ها و جمعیتی که در درون مرزهای کشور زندگی می‌‏کنند، به‏وجود می‌‏آید. از طرف دیگر ادعاهای گروه‏های پان‏ترکیستی یا آنهایی که در ازبکستان هستند، می‌‏تواند زمینه‏ی عینی‏ پیدا کند. گروهی از این دیدگاه مخالف تغییر خط هستند و می‌‏گویند باید هنوز صبر کرد. در زمان حکومت شوروی، دولت تاجیکستان از نظر فرهنگی به تاجیکان برون‏مرزی که در ازبکستان، قرقیزستان و دیگر کشورهای همسایه زندگی می‌‏کنند، کمک می‌‏کرد و کتاب‏های درسی و آموزشی را برای ‏‏آن‌ها ارسال می‌‏کرد. امروز اما دولت تاجیکستان در شرایطی نیست که بتواند این کار را ادامه بدهد و حدود بیست‌سال است که دیگر این اتفاق نیفتاده است.
 

شهزاده سمرقندی - آیا با توجه به این واقعیت، لازم است روی این مسئله تا این حد تأمل کرد که اگر تاجیکستان به خط فارسی برگردد، تاجیکان برون‏مرزی از مرکز فرهنگی خودشان کنده می‌‏شوند؟ آیا چنین نگاهی زمینه‏ی واقعی دارد؟
 

ظفر فرقانی - در این‏جا صحبت بر سر خواسته‏ی دولت تاجیکستان نیست. منظور من نگاه چند تن از روشنفکران، ازجمله استاد ابراهیم عثمان است که روی این مسئله پافشاری می‌‏کند. من بر این عقیده نیستم، اما به نظرم دلیل ‏آن‌ها تاحدی قابل توجه است و تا اندازه‏ای به استاد عثمان و افرادی که در این اندیشه هستند حق می‌‏دهم و فکر می‌کنم باید به فکر این جمعیت از تاجیک‏‌ها نیز باشیم. مطمئن باشید که نه حکومت تاجیکستان، نه حکومت ازبکستان و نه هیچ حکومت دیگری در منطقه، آن‏قدر در فکر این یا آن ملت نیستند. مثلاً دولت ازبکستان یا دولت تاجیکستان هیچ‏کدام در فکر ازبک‏های بیرون از ازبکستان و یا تاجیک‏های بیرون از مرز تاجیکستان نیستند. زمان حکومت شوروی هم سیاست متمرکز از مسکو بوده که پیش ‏می‏رفته و هیچ ربطی به مسئولین محلی نداشته است.
 

شهزاده سمرقندی - این روز‌ها وقتی با شهروندان تاجیک صحبت می‌‏کنم، متوجه می‌‏شوم که هر فردی تلفظ خاص خود را دارد. جدا از تأثیرات لهجه‏ای و محلی، تازگی‏‌ها تفاوتی بین تلفظ کلمات در بین مذهبی‏‌ها و دیگران به‏وجود آمده است. بین روشنفکران نیز بحث گسترده‏‏ای بر سر تلفظ «او» و «ئوی» بلند درگرفته است. مثالی که شاید برای شنوندگان فارسی‏زبان ما جالب باشد این است که بالاخره تاجیک‏‌ها باید «ایران» بگویند و یا مانند دوران کهنی که در خراسان مرسوم بود، «اِران» بگویند. نظر شما در این زمینه چیست؟ چرا این‏روز‌ها تلفظ و صحبت کردن به زبان تاجیکی اصالت خود را از دست داده است و کمی شیوه‏ی فردی و سلیقه‏ای به خود گرفته است؟
 

ظفر فرقانی - علت اصلی این است که ما مرکزی فرهنگی نداریم. دوشنبه رسالت خود را به‌عنوان پایتخت تاجیکستان از سال‏های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ میلادی از دست داده است. هرچند مرکز زبان ادبی و گفت‏وگویی ما هنوز‌‌ همان زبان سمرقند و بخارا است و باید هم چنین باشد. اما متأسفانه امروز این هم دارد اصالت خود را از دست می‌‏دهد. این‏که مثلاً چند تن از روشنفکران ما که بیشتر از منطقه‏ی رشت، تاجیک‏آباد و آن طرف‏‌ها هستند که به قول شما، می‌‏خواهند «ح» را از گلو و مانند عرب‏‌ها تلفظ کنند، بُرد نیست، بلکه باخت است؛ چه برای آن‌ها و چه برای زبان تاجیکی. یا این‏که آقای دادی خدا سیمیدینوف و چند نفر دیگر بحث «ئو» ی بلند و کوتاه را که نمی‌‏دانم از کجا پیدا کرده‏اند، پیش می‌‏کشند، به ضرر زبان است. بحث بر سر این است: آیا اگر در اختیار هر کسی که در تاجیکستان ادعای دانشمندی می‌‏کند، یک میکروفون قرار بگیرد، به راحتی می‌‏تواند فکرش را بیان کند؟ ما ابتدا باید زبان را درست یاد بگیریم. اینکه تلفظ «ئو» بلند است یا کوتاه، بحث دیگری است. وجود «ئو» در بسیاری از کلمات واجب است.
 

شهزاده سمرقندی - اشاره‏ای داشتید به اینکه برخی از روشنفکران تاجیک حتی در ابراز عقیده‏ی خود مشکل دارند و چون هنوز زیر تأثیر زبان روسی هستند، جمله‏بندی به زبان تاجیکی برای‏شان مشکل است. آیا امروز، بحث‏هایی درباره‏ی چگونگی جمله‏بندی به تاجیکی یا فارسی در میان کار‌شناسان جریان دارد یا بحث‏‌ها فقط به تلفظ برخی حروف و آواهای مختلف محدود می‌‏شود؟
 

ظفر فرقانی - شاید مشکل ما روی چگونگی بیان فکر و عقیده این است که خیلی‏‌ها نمی‌‏توانند فکر خود را طوری بیان کنند که برای همه قابل فهم باشد. مردم عادی را نمی‌‏گویم، اما برخی از روشنفکران ما، آنهایی که از رساله‏ی دکتری دفاع کرده‏اند، نمی‌‏توانند فکرشان را بیان کنند و گاهی چنان غلیظ حرف می‌‏زنند که آدم نمی‌‏فهمد به چه زبانی دارند صحبت می‌‏کنند. این مشکل حتی در رسانه‏های ما هم وجود دارد. اگر بحث بر سر درست‌نویسی املای کلمات بود، باز می‌‏گفتیم خدا خیرشان بدهد؛ اما امروز روی تلفظ حرف‏‌ها و مسائلی پافشاری می‌‏کنند که از اساس خطا است. روی خطا‌ها دارند پافشاری می‌‏کنند.
 

شهزاده سمرقندی - واقعاً کدام تلفظ درست است؟ آیا بازگشت به خط فارسی و خط نیاکان، به معنای نزدیک شدن به گویش فارسی رایج در ایران امروز است؟ اینها سئوال‏هایی هستند که با داریوش آشوری، زبان‏‌شناس و مترجم نام‏آشنای ایرانی در میان گذاشته‏ام. پیش از هر پرسشی از آقای آشوری پرسیدم که آیا تلفظ «ایران» درست است یا «اِران»؟
 

داریوش آشوری - کلمه‏ی ایران در فارسی میانه یا پهلوی همان‏طوری تلفظ می‌‏شده که در گویش تاجیکی رایج است. یعنی در دوره‏ی ساسانیان «اِران‏شهر» می‌‏گفتند، اما بعد از دوره‏ی اسلامی، در فارسی ایرانی، تبدیل به «ایران» شده است. ولی هر زبان و گویشی تابع قواعد فونتیک خود است. مثلاً شما در گویش تاجیکی ایشان را اِشان تلفظ می‌‏کنید. مانند ما ایرانی‏‌ها «ای» نمی‌‏گویید، بلکه آن را کمی خفیف‏‌تر تلفظ می‌‏کنید و «اِ» می‌‏گویید. یعنی آوای «ای» در گویش تاجیکی کمی خفیف‏‌تر تلفظ می‌‏شود و تبدیل به «اِ» می‌‏شود. البته در خود فارسی ایرانی هم در دوره‏های قبلی به همین شکل خفیف‏‌تر تلفظ می‌‏شده است. بنابراین به نظر من، غلط نیست که شما در گویش تاجیکی بگویید اِران. چون با قاعده‏ی فونتیک گویش شما هم‏خوانی دارد و درست است.
 

شهزاده سمرقندی - به‏جز کلمه‏ی ایران، ما کلمه‏ی دیگری مانند اِلک داریم و یا شیر را شِر تلفظ می‌‏کنیم. این تفاوت را ما در خط سیریلیک، در نوشتن هم می‌‏بینیم و به‌‌ همان ترتیب می‌‏خوانیم. ممکن است تغییرات جدید و تغییر خط، این گویش‏‌ها را از بین ببرد؟
 

داریوش آشوری - زبان‏‌ها و یا لهجه‏‌ها خودبه‏خود تحت تاثیر همدیگر قرار می‌‏گیرند. ممکن است شکلی از یک گویش به گویش دیگر برود و مثلاً تلفظی که در تاجیکی اِ هست، بعد از مدتی تحت تاثیر گویش ایرانی قرار بگیرد و تبدیل به‌ای بشود، اما به هرحال غلط نیست، چون قاعده‏ی فونتیک گویش تاجیکی این‏گونه است و هر گویشی تابع قواعد فونتیک خود است. شکی نیست که آموختن خط سیریلیک به دلیل این‏که از نظر الفبایی کامل است و اصطلاحات آن کامل‌اند، خیلی راحت‏‌تر و آسان‏‌تر از خط فارسی ما یا به‌قول تاجیکان، «خط نیاکان» است. بازگشت به خط نیاکان البته ممکن است از یک جهت برای تاجیک‏‌ها سودمند باشد و آن اینکه با حوزه‏ی بزرگ‏‌تر زبان فارسی در ایران و افغانستان ارتباط بیشتری برقرار می‌‏شود و می‌‏توانند دادوستد فرهنگی و زبانی بیشتری داشته باشند. فکر می‌‏کنم، اشکالی ندارد حتی اگر یک زبان به دو خط نوشته شود. یا بچه‏های تاجیک در مراحل اولیه با‌‌ همان خط سیریلیک که آموختنش ساده‏‌تر است، سوادآموزی کنند. یا آنهایی که بیشتر اهل فرهنگ و ادبیات هستند، حتماً خط نیاکان را هم یاد بگیرند که هم با میراث نیاکانی خودشان ارتباط داشته باشند و هم با حوزه‏ی زبانی بزرگ‏‌تر فارسی که در ایران و افغانستان رواج دارد، آشنا شوند.
 

شهزاده سمرقندی - در حال حاضر گروهی از مذهبی‌های تاجیک شروع کرده‏اند به آموختن زبان و خط عربی و هم‏چنین برجسته کردن کلمات عربی و استفاده‏ی بیشتر از این کلمات با‌‌ همان تلفظ عربی آن. مثلاً تلفظ غلیظ «ح»، در کلمه‏ی تحریم. طوری که مشکلاتی هم در رسانه‏های تاجیکستان ایجاد کرده است. در خط فارسی کلمه‏های عربی را با «ح» می‌‏نویسند. در حالی که در تلفط فارسی و یا تاجیکی «ح» را نداریم. نظر شما در این‏باره چیست؟ کدام تلفظ درست است؟
 

داریوش آشوری- زبان ایرانی‏‌ها به معنای وسیع کلمه‏اش که شامل تاجیکستان، افغانستان و مقدار زیادی از آسیای میانه می‌‏شود (ایران کهن) از شاخه‏ی زبان‏های هند و اروپایی است و در نتیجه قواعد فونتیک و آوایی آن با زبان‏های سامی متفاوت است. وقتی ایرانی‏‌ها با زبان عربی آشنا شدند و شروع به گرفتن واژه‏های عربی، چه قرآنی و چه غیر قرآنی کردند (که به مقدار زیادی وارد زبان فارسی شد)، آن‌ها را با ساختار آوایی خودشان تطبیق دادند. این کاری است که همه‏ی زبان‏‌ها می‌‏کنند و اصرار بر این‏که کلمات را با تلفظ زبان اصلی بگوییم، کاری بیهوده و ناممکن است. شاید در جاهایی به‌طور مصنوعی بشود این‏کار را کرد، اما به‌طور طبیعی ممکن نیست. برای این‏که مردمی که با زبان بومی خودشان بزرگ می‌‏شوند، ساختار آوایی زبان بومی خودشان را می‌‏آموزند و این ساختار را به کلماتی هم که وام گرفته می‌‏شوند، ناگزیر تحمیل می‌‏کنند. کلمات وام گرفته از هر زبانی که باشند، در درون ساختار آوایی زبان بومی جای می‌‏گیرند. اصرار بر این‏که تلفظ کلمات به زبان‏های اصلی باشد، بیهوده است. بسیاری از حروف عربی مانند ط، ظ، ث و... هستند که ما آن‌ها را مانند عرب‏‌ها تلفظ نمی‌‏کنیم، ولی می‌‏نویسیم. به‏خاطر این‏که ریشه‏ی کلمه عربی است و چون خط فارسی- عربی و مشترک است، مانند عرب‏‌ها می‌‏نویسیم، اما مانند خودمان تلفظ می‌‏کنیم. در تاجیکستان هم خودبه‏خود همین قاعده حکمفرماست. نمی‌‏شود تحمیل کرد که مردم «ح» حلقی داشته باشند. مگر این‏که عده‏ای بخواهند تظاهر کنند که قبلاً هم بوده‏اند. در ایران هم عده‏ای سعی می‌‏کردند کلمات عربی را خیلی غلیظ و به سبک اعراب تلفظ کنند. اما این‏‌ها تظاهر بوده است و هرگز هم نتوانسته در بین عامه‏ی مردم جا باز کند. چون عامه‏ی مردم برای همه‏ی کلمات قواعد فونتیک زبان خودشان را رعایت می‌‏کنند.
 

شهزاده سمرقندی - شما چطور فکر می‌‏کنید: تاجیک‌ها باید چگونه تلفظ کنند؟ ایران یا اِران؟ ایشان یا اِشان؟

یادآوری:

گفت‌و‌گویی که خواندید، مرداد ماه سال گذشته در رادیو زمانه انتشار یافت. 

این مطلب را پسندیدید؟ کمک مالی شما به ما این امکان را خواهد داد که از این نوع مطالب بیشتر منتشر کنیم.

آیا مایل هستید ما را در تحقیق و نوشتن تعداد بیشتری از این‌گونه مطالب یاری کنید؟

.در حال حاضر امکان دریافت کمک مخاطبان ساکن ایران وجود ندارد

توضیح بیشتر در مورد اینکه چطور از ما حمایت کنید

نظر بدهید

در پرکردن فرم خطایی صورت گرفته

نظرها

  • یک اٍرانی

    <p>خطاب به مهران:<br /> همین الان هم در خواندن فارسی با الفبای عربی گاهی به سبب حذف صداها دچار سردرگمی میشیم، طوری که برای خواندن اسامی خارجی گاهی باید روی به حدسیات بیاریم! مشکلی که در زبانهای دیگه به سبب همخوانی اصوات الفبای اون زبان با خود زبان کمتر شاهدش هستیم. حال شما تصور کنید با حذف و جایگزینی برخی حروف چه تعداد واژگان جدیدی که ایجاد دوپهلویی در معنا میکنند به فارسی اضافه خواهند شد.<br /> استدلالی که شما میکنید درسته، ولی بدون یک هماهنگی اساسی از طرف یک فرهنگستان زبان قدرتمند که بتونه به شکل کارشناسانه این روند رو در فارسی جا بیاندازه به علاوه یک سیستم آموزش صحیح و قوی شدنی نیست (توجه بفرمایید چطور کتابهای ادبیات مدارس ما سال به سال تغییر میکنند، یا چطور سال به سال دستور زبان فارسی مدارس ما از یک مقطع به مقطع دیگه بنا به سلیقه افراد به ظاهر مسئول متحول میشن)<br /> شما ببینید حذف «تنوین» از خط فارسی کی انجام شد (برای مثال نوشتن «مثلن» به جای «مثلاً») ولی آیا اطلاع رسانی به جامعه فارسی زبانان و قدرت نهادهای ادبی در حدی بود که بتونه این مساله رو در جامعه فارسی زبانان ایرانی جا بندازه؟<br /> خط فارسی باید دچار دگرگونی های اساسی بشه، در این شکی نیست، ولی فرهنگستان فارسی ما در شرایط کنونی نه علم کافی در انجام این کار رو داره، نه هماهنگی لازم و نه قدرت این کار رو.<br /> _________<br /> جدا از شوخی ای که در نظر اولی که گذاشتم، در مورد تلفظ «ایران» کاملن نظر با استاد آشوری موافقم.</p>

  • کاربر مهمان

    <p>من یک ایرانی هستم ولی به نظر من، تاجیکستان نباید اجازه بدهد که حروف الفبا از سیریلیک به عربی تبدیل شود، آنهم به دو دلیل. دلیل اول اینکه زبان و خط روسی، یک زبان و خط هند و اروپایی است و با فارسی ریشه های مشترک دارد، بر خلاف عربی که زبانی سامی است. دلیل دوم اینکه با تبدیل خط به عربی، امکان ارتباط با کشورهای اسلامی بیشتر میشود و این باعث رشد افراط گرایی خواهد گردید و در نتیجه آن به 1400 سال قبل پرتاب خواهید شد. ایکاش رضا شاه فرصت پیدا میکرد و مثل آتاتورک، خط عربی را از بین میبرد.<br /> در مورد تلفظ -ای- هم بگویم که، زبان شما تاجیکها، اصیل ترین و صحیح ترین گویش پارسی است. پس آن را ارج نهید و به سمت اینگونه تغییرات نروید</p>

  • یک اٍرانی

    <p>من فکر میکنم اٍران رو باید اون طوری که شما تلفظ میکنید تلفظ کرد.<br /> منظورم شما تاجیک ها نیست، شخص شما شهرزاده هست.<br /> صدات خیییییییلی خوب بود!!!</p>

  • کاربر مهمان

    <p>کردها هم ایران را اران تلفظ می کنند </p>

  • مهران

    <p>به نظر من اگر بخواهیم خط فارسی را هم برای زبان فارسی انتخاب کنیم لازم است تغییراتی نیز در آن به وجود بیاوریم بسیاری از حرف های عربی که در زبان فارسی کاربرد ندارد بایستی حذف شود چه دلیلی وجود دارد که ث،ح، ذ،ص، ض، ط، ظ و ق را داشته باشیم در حالیکه آن ها در زبان ما مانند س، ه، ز، ت و غ خوانده می شوند. این که بگوییم این واژه ها چون ریشه عربی دارند بایستی همان گونه نوشته شود سخن درستی نیست و ما به نوعی اصالت را به زبان بیگانه می دهیم در حالیکه ما اگر با بیان خودمان بنویسیم باز معنی گم نمی شود . مگر ما برای شنونده ای که سخن ما را می شنود می گوییم که این کلمه با کدام ت و یا با کدام س نوشته شده است پس چرا باید خودمان را مجبور کنیم که با این حرف ها بنویسیم و خودمان و فرزندانمان را دچار مشکل کنیم. واژه های وارد شده از زبان بیگانه بار دستوری ندارند بلکه به صورت جامد وارد زبان دیگر می شوند پس نمی توان از فارسی زبان توقع داشت که صرف و نحو عربی بداند و واژه های عربی را با حرف های خودش بنویسد که رابطه بین واژه ها را گم نکند. فارسی زبان باید فارسی را خوب بداند و دستور زبان فارسی را بدرستی فرا گیرد . اگر این بینش در میان استاد های زبان فارسی رواج می یافت دیگر شاهد ساخت واژه های نادرستی چون خواهشا ، گاها و ممنوع الکار در میان فارسی زبانان نبودیم. </p>