تنوع زیستی و انرژی هسته‌ای

بیژن روحانی -فجایع هسته‌ای تا چه میزان بر حفاظت از طبیعت و گونه‌های مختلف حیات تاثیر مخرب پایدار برجای می‌گذارد؟

این پرسشی است که در ماه‌های اخیر دوباره پژوهشگران و حفاظت‌گران محیط زیست را از یک سو و از سوی دیگر تصمیم‌گیرندگان در خصوص انرژی هسته‌ای را به خود مشغول کرده است.

زلزله و سونامی روز یازدهم ماه مارس در ژاپن، بحران هسته‌ای در نیروگاه فوکوشیما را رقم زد. نشت مواد رادیواکتیو که برخلاف تمام پیش‌بینی‌ها و تمهیدات فنی و مهندسی صورت گرفته بود، باعث شد تا موج مخالفت‌ها با انرژی هسته‌ای وارد مرحله جدیدی شود.

متآسفانه این فایل صوتی در دسترس نیست. (زمانه)

جدیدترین گزارش‌های منتشر شده توسط «آژانس بین‌المللی انرژی» تاکید دارد که وضعیت در فوکوشیما و مناطق همجوار آن هنوز بسیار جدی است. همین مسئله باعث شده است که «اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت» این مسئله را میان متخصصان خود به بحث بگذارد و بر مبنای یافته‌ها و پژوهش‌های مستقل سعی کند به این پرسش پاسخ دهد که واقعاً انرژی هسته‌ای تا چه حد می‌تواند تاثیری مخرب بر تنوع زیستی و گونه‌های مختلف حیاتی در کره زمین داشته باشد؟

با این‌حال گرچه این موضوع اهمیت بنیادین دارد، اما به گفته این اتحادیه، گزارش‌ها و تحقیقات چندان زیادی در مورد تاثیر قرار گرفتن طولانی‌مدت گونه‌های مختلف حیاتی در برابر پروتوهای رادیواکتیو انجام نشده و این خود نشان‌دهنده این است که تا چه حد باید در خصوص پژوهش در این زمینه سرمایه‌گذاری بیشتری انجام شود. همین تعداد گزارش‌های منتشر شده موجود نیز نتایج جالب توجهی را در اختیار ما می‌گذارند. نتیجه تعدادی از این گزارش‌ها نشان می‌دهد که طبیعت و گونه‌های مختلف حیاتی قادر به انطباق خود با شرایط جدید و عبور از مرحله بحرانی هستند.

یکی از این تحقیقات در «آتول بیکینی»، یکی از جزیره‌های مرجانی در اقیانوس آرام صورت گرفته که برای چندین سال محل آزمایش‌های هسته‌ای ایالات متحده آمریکا بوده است. این آزمایش‌ها در زمان خود خسارت‌های فراوانی به طبیعت و جانداران منطقه وارد کردند.

پژوهشگران پس از چند دهه که از توقف این آزمایش‌ها می‌گذرد به بررسی نتایج طولانی‌مدت آن‌ها پرداخته‌اند، اما در کمال حیرت دریافتند حدود هفتاد درصد از گونه‌های حیاتی که در سواحل این منطقه زندگی می‌کردند توانسته‌اند دوباره خود را پس از آن آسیب‌های فراوان احیا و بازسازی کنند.

انفجارهایی که در این منطقه صورت گرفته معادل مجموع بمب‌های اتمی هیروشیما و ناکازاکی بوده است. به اعتقاد دانشمندانی که در این منطقه تحقیق کرده‌اند، امکان دارد عدم وجود هرگونه فعالیت انسانی در این منطقه سبب تسریع روند بازسازی طبیعت شده باشد. به زبان دیگر، از آنجا که طبیعت این منطقه برای چندین دهه به حال خود رها شد، توانست قدرت بازسازی خود را به دست بیاورد.

تحقیقات گروه ای.پی مولر و همکاران نیز روی جانداران منطقه چرنوبیل نشان می‌دهد ۲۵ سال پس از وقوع آن فاجعه، تغییرات عمده‌ای در مغز پرندگان آن منطقه ایجاد شده است. مغز حیوانات دارای میزان زیادی چربی است و به آنتی اکسیدان‌ها نیاز فراوان دارد، اما انفجارهای هسته‌ای و پرتوهای رادیواکتیو آنتی‌اکسیدان‌ها را از میان می‌برد.

تحقیقات نشان داده است که مغز ۴۸ گونه از پرندگان منطقه چرنوبیل در طول سال‌های اخیر کوچک‌تر شده است.

پژوهشگران با شگفتی متوجه شده‌اند این‌گونه‌ها همان‌هایی هستند که توانسته‌اند انطباق بهتری با شرایط جدید پس از فاجعه پیدا کنند و حاصل همان تئوری مشهور «بقای اصلح» هستند.

در این اینجا نیز بار دیگر طبیعت نشان داد که تنها پس از گذشت یک ربع قرن توانسته است از عهده مدیریت کردن شرایط جدید و انطباق با آن برآید.

تحقیقات پولیکارپف و ویکتور اگوروف، دانشمندان روس، در مورد تاثیرات انفجار چرنوبیل در دریای سیاه نیز نشان می‌دهد گرچه پس از دو دهه هنوز رادیوایزوتوپ‌ها در ارگانیسم‌های حیاتی این منطقه پیدا شده‌اند اما میزان آن کمتر از حد مورد انتظار بوده است.

به اعتقاد آنان این اتفاق نشان‌دهنده «ظرفیت خودپالایی» محیط‌های آبی است که توانسته‌اند خود را تا حد زیادی پاکسازی کنند.

انفجار فوکوشیما سبب شد تا برخی کشورها مانند ژاپن و آلمان برنامه‌های هسته‌ای خود را فعلاً متوقف کنند و کشورهای دیگر نیز به طور جدی به فکر بازنگری این برنامه ها بیفتند. در ایتالیا نیز اخیراً مردم در جریان یک رفراندم با ساختن نیروگاه هسته‌ای مخالفت کردند، اما بسیاری در خصوص تصمیم‌ها در این زمینه هشدار می‌دهند.
«اتحادیه حفاظت از طبیعت» به نقل از پژوهشگران دانشگاه ملی سنگاپور می‌گوید نتایج تحقیقات آنها نشان داده است که در عمل سوخت‌های فسیلی تاثیرات مخرب بیشتری نسبت به انرژی هسته‌ای بر حیات جانداران مختلف دارد.

به گفته محققان دانشگاه سنگاپور، سوخت‌های فسیلی علاوه بر آلودگی محیط، سبب تغییرات آب و هوایی گسترده نیز می‌شوند.

در هر حال استفاده از هرگونه از انرژی، اعم از هسته‌ای و یا سوخت‌های فسیلی، عوارض و تاثیرات منفی خود را بر طبیعت و حیات انسان و جاندران برجای می‌گذارد. در این میان گرچه طبیعت قدرت شگرفش را در زمینه انطباق با شرایط جدید و بازسازی خود نشان داده است، اما عوامل فراوانی برای انتخاب هر یک از انواع انرژی وجود دارد.
ایمنی، هزینه های اقتصادی و ظرفیت تولید از مواردی هستند که تصمیم‌گیری قاطع در این زمینه را با دشواری روبه‌رو می‌کنند.

شرح تصاویر:

یک- ازمایش هسته ای در جزیره بیکنی آتول- منبع عکس ویکی پدیا
دو- سونامی در نیروگاه هسته ای فوکوشیما، منبع عکس آسوشیتد پرس
سه- فاجعه در نیروگاه هسته ای چرنوبیل، منبع عکس ویکی پدیا