راسته کتابفروشان مسجد جامع‌الکتیبه مراکش
آخرین بازمانده‌های هویت اسلامی – ملی در شمال آفریقا در خطر ورشکستگی و انقراض قرار گرفته‌اند. بازسازی فضای شهری برای رونق گردشگری بر آن‌ها غلبه پیدا کرده.
کتابفروشان مسجد جامع‌الکتیبه مراکش
در شهر مراکش، در کشور مغرب کتابفروشی‌هایی که نسخه‌های خطی و کتاب‌های چاپ سنگی و اسناد و قباله‌های قدیمی را می‌فروشند، در معرض ورشکستگی قرار گرفته‌اند.
راسته کتابفروشان مراکش در کنار مسجد جامع‌الکتیبه (یا مسجد کتابفروشان) قرار دارد. این کتابفروش‌ها تخصصشان خرید و فروش نسخه‌های خطی و اسناد و قباله‌های قدیمی‌ست. حرفه‌ای که معمولاً از نسلی به نسل دیگر به ارث می‌رسد.
زمانی راسته کتابفروش‌ها در شهر مراکش رونق داشت. اما اکنون از آن رونق تاریخی نشان چندانی باقی نمانده است. فقط ۲۶ مغازه هنوز در کار خرید و فروش نسخه‌های خطی و کتاب‌های چاپ سنگی هستند که آن‌ها هم می‌بایست از حوالی مسجد جامع‌الکتیبه به مکان نامعلومی منتقل شوند. مقامات شهری تصمیم گرفته‌اند برای رونق گردشگری، فضاهای قدیمی شهر را نوسازی کنند و به جای کتابفروشی‌ها که بوی غبار تاریخ را گرفته‌اند، برای گردشگران فضای سبز ایجاد کنند. مشکلات جوامع اسلامی به هم شباهت دارد.
در مغرب دو قوم سامی عرب و بربر آمازیغ زندگی می‌کنند. آنچه که این دو قوم را به هم پیوند می‌دهد میراث فرهنگی آنهاست. مراکش در زمان هارون‌الرشید از سلطه بغداد بیرون آمد و سیطره ترکان عثمانی را نپذیرفت و به همین جهت فرهنگ در مغرب از یک سو رنگ و لعاب اسلامی دارد و از سوی دیگر ملی‌ست. راسته کتابفروشان مسجد جامع‌الکتیبه مثل عتیقه‌فروشان و کتابفروشان اصفهان و یا خیابان منوچهری در تهران، نمایانگر بخشی از ته‌مانده‌های این هویت ملی – اسلامی‌‌ست.
تا ۱۰ سال پیش راسته کتابفروشان در میدان جامع‌الفنا در شهر مراکش قرار داشت. میدان جامع‌الفنا در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسیده. این میدان در زمان سلطنت سلسله الموحدون در مغرب میدان اعدام بود. مخالفان و مشرکان را گردن می‌زدند، سر آن‌ها را بر تازیانه می‌کردند و در میدان جامع‌الفنا برمی‌افراشتند. اما بعدها، به تدریج به محلی برای کسب و کار دستفروشان و مارگیران و معرکه‌گیران و پرده‌خوانان تبدیل شد و تا روزگار ما، همچنان حال و هوای شرقی خود را حفظ کرده و به همین دلیل هم محل آمد و شد گردشگران است.
یکی از کتابفروشان مراکشی به خبرگزاری رویترز گفته است:
«میدان جامع‌الفنا در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده. ما هم بخشی از بافت تاریخی این میدان هستیم و برای حفظ بافت تاریخی این میدان، می‌بایست ما را به سر جای خودمان برگردانند.»
مقامات شهری مراکش در نظر دارند بافت قدیمی و فرسوده مسجد جامع‌الکتیبه را تغییر دهند. راسته کتابفروشان را بکوبند و در آن محل، فضای سبز ایجاد کنند. کتابفروشان اما معترض‌اند و برای اینکه اعتراضشان را نشان دهند، کمیته‌ای هم تشکیل داده‌اند به نام «کمیته خودآگاهی تاریخی». اما تلاش آن‌ها تاکنون بی‌ثمر مانده است.
کتابخوانی در مراکش هم مانند سایر کشورهای اسلامی از جمله مصر و ایران و لبنان و عراق از رونق افتاده است. علاوه بر این در مغرب همچنان بیسوادی یک مشکل اجتماعی‌ست. بنا بر آمار سازمان یونسکو به خاطر تلاش‌هایی که دولت برای مبارزه با بیسوادی انجام داده، با زحمت زیاد آمار بیسوادی به ۶۷.۱ درصد کاهش پیدا کرده است.
یکی از کتابفروشان مراکشی به خبرگزاری رویترز گفته است:
«در هر حال، هر اتفاقی بیفتد در پایان یک روز سخت، کتابی را باز می‌کنیم و می‌خوانیم و سختی‌های زندگی را فراموش می‌کنیم.»
نظرها
کرماشانی
البته در تهران راستۀ کتابفروشان خیابان انقلاب هم نابود می شود و جای کتابفروشی ها را ساندویچی ها و بوتیک ها می گیرد و هم اینکه ناشران حکومتی با خریدن مغازه های بزرگ و راه انداختن دکان های لوکس، جلوی فعالیت کتابفروشی های کوچک غیردولتی و مستقل را می گیرند و اندک اندک این راسته را از آن خود می کنند.