کهنترین نیایشگاه جهان
<p>بیژن روحانی - قدمت کهن‌ترین اعتقادات بشر به چه زمانی بر‌می‌گردد و نخستین دین‌ها و آیین‌ها کی پا به عرصه زندگی اجتماعی انسان‌ها گذاشتند؟ آیا پرستشگا‌ه‌ها زمانی ساخته شدند که بر اثر دست يافتن انسان به کشاورزی و سپس انباشت مازاد تولید، شهرها، نگارش و هنر به‌وجود آمده بود؟ یا پیش از تولد شهر نیز انسان در تلاش برای ساختن معبد و پرستشگاه بوده است؟</p> <!--break--> <p>دهه‌هاست که باستان‌شناسان در پی پاسخ‌هایی به این پرسش‌های مهم و بنیادین هستند و با هر کشف جدید در این زمینه، به بازبینی باورهای پیشین خود می‌پردازند.</p> <p> <a href="http://www.zamahang.com/podcast/2010/20110710_Rouhani_Gobekli.mp3"><img alt="" align="middle" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/musicicon.jpg" /></a></p> <p><img alt="" align="left" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/GGTBROU04.jpg" />اکتشافات سال‌های اخیر در «گوبکلی تپه» (Göbekli) در جنوب شرقی ترکیه تا حد زیادی به روند بازاندیشی و تجدید نظر در نظریه‌های قبلی کمک کرده است. تاکنون به طور غالب فرض بر این بوده است که کشاورزی سبب پیدایش یک‌جا-نشینی و سپس شهرنشینی شده است و بعد از به وجود آمدن شهرها، خط و نگارش به وجود آمد که این‌ها زمینه‌ساز بروز و ظهور دین‌های سازمان‌یافته در جوامع انسانی شدند. اما یافته‌های باستان‌شناسی در منطقه گوبکلی تپه شواهدی از وجود یک نیایشگاه یازده هزار و ششصد ساله را آشکار می‌کند که بسیار کهن‌تر از شواهد نخستین شهرهاست. باستان‌شناسان بقایای معماری در این منطقه را به‌عنوان نخستین و کهن‌ترین نیایشگاه جهان تفسیر می‌کنند، ساختارهایی بسیار بزرگ و سنگی که از تمام موارد مشابه خود عظیم‌تر و قدیمی‌تر است. نیایشگاهی با ستون‌های برافراشته سنگی که یادآور انسان‌ها یا خدایانی با شمایل انسانی هستند و روی بعضی از سنگ‌‌ها نیز نقش برجسته‌‌‌های جانوری وجود دارد.</p> <p>در زمان ساخته شدن این نیایشگاه، هنوز انسان‌ها در دسته‌های نه چندان بزرگ به صورت غیر یک‌جا-‌نشین زندگی می‌کردند و خبری از شهرها و دیگر اجتماعات بزرگ و یک‌جا- نشینی نبود. همچنین منبع اصلی تأمین غذا در آن زمان، شکار و یا جمع‌آوری گیاهان بوده است و هنوز انسان به اهلی کردن گیاهان نپرداخته بود.</p> <p><img alt="" align="left" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/GGTBROU02.jpg" />باستان‌شناسان می‌گویند ساختن چنین نیایشگاه بزرگی که در زمان خود بدون تردید یک انقلاب در معماری محسوب می‌شده نیاز به گرد آوردن تعداد زیادی از انسان‌ها در یک مکان واحد داشته است، اتفاقی که تا پیش از آن با توجه به شواهد باستان‌شناسی فعلی رخ نداده بوده است. سازندگان این نیایشگاه پیش از تاریخ به‌طرز شگفت‌آوری توانسته‌اند سنگ‌های بسیار بزرگ به وزن حدودا ۱۶ تن را از دل زمین استخراج کرده، برش داده و شکل دهند و سپس به طول صدها متر جا به جا کنند، بدون آن که از چرخ کمک بگیرند. بررسی‌های ژئومغناطیسی در این منطقه از ترکیه از وجود بیست نیایشگاه خبر می‌دهد که کهن‌ترین آنها مربوط به یازده هزار و ششصد سال پیش و آخرین آنها ده هزار و دویست سال قدمت دارد.</p> <p>باستان‌شناسان آلمانی و ترک چند سال است هم‌چنان مشغول پژوهش و حفاری در این منطقه هستند تا بتوانند به تفسیر صحیح‌تری از یافته‌‌های معماری در این منطقه دست یابند. با این حال آن‌چه تا به حال از این محوطه به دست آمده، آنها را متقاعد ساخته است که با یک نیایشگاه پیش از تاریخ روبه‌رو هستند. تنها تا حدود بیست سال پیش، عموم باستان‌شناسان اعتقاد داشتند که مراحل «انقلاب نوسنگی» تقریباً به‌درستی شناسایی شده است. انقلاب نوسنگی به دورانی گفته‌ می‌شود که عمدتا به دلیل تغییرات آب و هوایی در کره زمین و پایان عصر یخ‌بندان، الگوی غذایی انسان تغییر کرد، کشاورزی ابداع شد و تکامل شگرفی در ابزارسازی و نحوه‌ی زندگی انسان پدید آمد که در نتیجه‌ی آن شهرها و سپس نیایشگاه‌ها زاده شدند و پادشاهان و کاهنان به کنترل و هدایت جوامع در ابعاد مختلف پرداختند و انسان برای ثبت و نگاهداشت آن‌چه که با اهمیت می‌پنداشت، خط و نگارش را اختراع کرد.<br /> از سوی دیگر نظریات پیشین در خصوص «انقلاب نوسنگی» بر این امر تأکید داشتند که چنین تحول بزرگی در یک بازه‌ی زمانی نسبتاً کوتاه و ابتدا در هلال حاصلخیز رخ داده و سپس به مناطق دیگری در غرب و شرق، یعنی هند و اروپا، رسیده است.</p> <p><img alt="" align="left" src="http://www.zamaaneh.com/pictures-new/GGTBROU03.jpg" />اما در سال‌های اخیر چندین اکتشاف جدید، که گوبکلی تپه یکی از مهمترین آن‌هاست، باعث شده تا چنین نظریاتی با تردیدهای اساسی روبه‌رو شوند. از جمله این که تحولات در پایان دوران نوسنگی فقط به یک عامل، یعنی تغییرات اقلیمی، بستگی نداشته و مدت زمان لازم برای رخ دادن آن نیز طولانی‌تر از آن‌چه که تاکنون تصور می‌شده بوده است. اکنون به اعتقاد برخی باستان‌شناسان فعال در این محوطه، ممکن است پدید آوردن این نیایشگاه عظیم و همچنین پایه‌گذاری نوعی دین ابتدایی، سبب پیدایش تمدن و یک‌جا- نشینی شده باشد.</p> <p>در حقیقت اکنون دو نظریه‌ی متفاوت در برابر یکدیگر هستند: در نظریه‌ی اول، ابتدا بر اثر دگرگونی‌‌های اقلیمی انسان‌ها توانستند کشاورزی و سپس شهرنشینی را به‌وجود آوردند و سپس دین و مذهب برای کنترل یا تقویت و به نظم درآوردن روابط اجتماعی پا به عرصه وجود گذاشت. اما در نظریه‌ی دوم، انسان‌ها در ابتدا برای انجام مراسم آیینی در کنار یکدیگر جمع شدند و همین پایه‌ی اجتماعات بزرگ را به وجود آورد و سپس برای تأمین نیازهای این اجتماعات، انسان مجبور شد به کشاورزی و تأمین غذا در همان محل اجتماع خود بپردازد. البته این نظریه‌ای است که تا اثبات آن راه درازی در پیش است. در حقیقت در غیاب خط و هرگونه سند مکتوب از این محوطه، تفسیر دقیق یافته‌های آن دشوار است.</p> <p>در گفتار بعدی، از شواهد معماری و نقش‌برجسته‌‌های یافت شده در این محوطه توسط هیئت مشترک آلمان و ترکیه سخن خواهیم گفت.</p> <p> </p> <p><strong>منابع:</strong></p> <p><br /> Hodder, I. (2010). Religion in the Emergence of Civilization: Çatalhöyük as a Case Study . New York: Cambridge University Press.</p> <p>Mann, C. C. (2011). The Birth of Religion: The World's First Temple. National Geographic , 219 (6), 34-59.</p> <p>Scham, S. (2008). The World's First Temple. Archaeology Magazine , 61 (6).</p> <p>Schmidt, S. (2000). Göbekli Tepe, Southeastern Turkey. A preliminary Report on the 1995–1999 Excavations. Palèorient , 26 (1), pp. 45-54.</p> <p> </p>
بیژن روحانی - قدمت کهنترین اعتقادات بشر به چه زمانی برمیگردد و نخستین دینها و آیینها کی پا به عرصه زندگی اجتماعی انسانها گذاشتند؟ آیا پرستشگاهها زمانی ساخته شدند که بر اثر دست يافتن انسان به کشاورزی و سپس انباشت مازاد تولید، شهرها، نگارش و هنر بهوجود آمده بود؟ یا پیش از تولد شهر نیز انسان در تلاش برای ساختن معبد و پرستشگاه بوده است؟
دهههاست که باستانشناسان در پی پاسخهایی به این پرسشهای مهم و بنیادین هستند و با هر کشف جدید در این زمینه، به بازبینی باورهای پیشین خود میپردازند.
اکتشافات سالهای اخیر در «گوبکلی تپه» (Göbekli) در جنوب شرقی ترکیه تا حد زیادی به روند بازاندیشی و تجدید نظر در نظریههای قبلی کمک کرده است. تاکنون به طور غالب فرض بر این بوده است که کشاورزی سبب پیدایش یکجا-نشینی و سپس شهرنشینی شده است و بعد از به وجود آمدن شهرها، خط و نگارش به وجود آمد که اینها زمینهساز بروز و ظهور دینهای سازمانیافته در جوامع انسانی شدند. اما یافتههای باستانشناسی در منطقه گوبکلی تپه شواهدی از وجود یک نیایشگاه یازده هزار و ششصد ساله را آشکار میکند که بسیار کهنتر از شواهد نخستین شهرهاست. باستانشناسان بقایای معماری در این منطقه را بهعنوان نخستین و کهنترین نیایشگاه جهان تفسیر میکنند، ساختارهایی بسیار بزرگ و سنگی که از تمام موارد مشابه خود عظیمتر و قدیمیتر است. نیایشگاهی با ستونهای برافراشته سنگی که یادآور انسانها یا خدایانی با شمایل انسانی هستند و روی بعضی از سنگها نیز نقش برجستههای جانوری وجود دارد.
در زمان ساخته شدن این نیایشگاه، هنوز انسانها در دستههای نه چندان بزرگ به صورت غیر یکجا-نشین زندگی میکردند و خبری از شهرها و دیگر اجتماعات بزرگ و یکجا- نشینی نبود. همچنین منبع اصلی تأمین غذا در آن زمان، شکار و یا جمعآوری گیاهان بوده است و هنوز انسان به اهلی کردن گیاهان نپرداخته بود.
باستانشناسان میگویند ساختن چنین نیایشگاه بزرگی که در زمان خود بدون تردید یک انقلاب در معماری محسوب میشده نیاز به گرد آوردن تعداد زیادی از انسانها در یک مکان واحد داشته است، اتفاقی که تا پیش از آن با توجه به شواهد باستانشناسی فعلی رخ نداده بوده است. سازندگان این نیایشگاه پیش از تاریخ بهطرز شگفتآوری توانستهاند سنگهای بسیار بزرگ به وزن حدودا ۱۶ تن را از دل زمین استخراج کرده، برش داده و شکل دهند و سپس به طول صدها متر جا به جا کنند، بدون آن که از چرخ کمک بگیرند. بررسیهای ژئومغناطیسی در این منطقه از ترکیه از وجود بیست نیایشگاه خبر میدهد که کهنترین آنها مربوط به یازده هزار و ششصد سال پیش و آخرین آنها ده هزار و دویست سال قدمت دارد.
باستانشناسان آلمانی و ترک چند سال است همچنان مشغول پژوهش و حفاری در این منطقه هستند تا بتوانند به تفسیر صحیحتری از یافتههای معماری در این منطقه دست یابند. با این حال آنچه تا به حال از این محوطه به دست آمده، آنها را متقاعد ساخته است که با یک نیایشگاه پیش از تاریخ روبهرو هستند. تنها تا حدود بیست سال پیش، عموم باستانشناسان اعتقاد داشتند که مراحل «انقلاب نوسنگی» تقریباً بهدرستی شناسایی شده است. انقلاب نوسنگی به دورانی گفته میشود که عمدتا به دلیل تغییرات آب و هوایی در کره زمین و پایان عصر یخبندان، الگوی غذایی انسان تغییر کرد، کشاورزی ابداع شد و تکامل شگرفی در ابزارسازی و نحوهی زندگی انسان پدید آمد که در نتیجهی آن شهرها و سپس نیایشگاهها زاده شدند و پادشاهان و کاهنان به کنترل و هدایت جوامع در ابعاد مختلف پرداختند و انسان برای ثبت و نگاهداشت آنچه که با اهمیت میپنداشت، خط و نگارش را اختراع کرد.
از سوی دیگر نظریات پیشین در خصوص «انقلاب نوسنگی» بر این امر تأکید داشتند که چنین تحول بزرگی در یک بازهی زمانی نسبتاً کوتاه و ابتدا در هلال حاصلخیز رخ داده و سپس به مناطق دیگری در غرب و شرق، یعنی هند و اروپا، رسیده است.
اما در سالهای اخیر چندین اکتشاف جدید، که گوبکلی تپه یکی از مهمترین آنهاست، باعث شده تا چنین نظریاتی با تردیدهای اساسی روبهرو شوند. از جمله این که تحولات در پایان دوران نوسنگی فقط به یک عامل، یعنی تغییرات اقلیمی، بستگی نداشته و مدت زمان لازم برای رخ دادن آن نیز طولانیتر از آنچه که تاکنون تصور میشده بوده است. اکنون به اعتقاد برخی باستانشناسان فعال در این محوطه، ممکن است پدید آوردن این نیایشگاه عظیم و همچنین پایهگذاری نوعی دین ابتدایی، سبب پیدایش تمدن و یکجا- نشینی شده باشد.
در حقیقت اکنون دو نظریهی متفاوت در برابر یکدیگر هستند: در نظریهی اول، ابتدا بر اثر دگرگونیهای اقلیمی انسانها توانستند کشاورزی و سپس شهرنشینی را بهوجود آوردند و سپس دین و مذهب برای کنترل یا تقویت و به نظم درآوردن روابط اجتماعی پا به عرصه وجود گذاشت. اما در نظریهی دوم، انسانها در ابتدا برای انجام مراسم آیینی در کنار یکدیگر جمع شدند و همین پایهی اجتماعات بزرگ را به وجود آورد و سپس برای تأمین نیازهای این اجتماعات، انسان مجبور شد به کشاورزی و تأمین غذا در همان محل اجتماع خود بپردازد. البته این نظریهای است که تا اثبات آن راه درازی در پیش است. در حقیقت در غیاب خط و هرگونه سند مکتوب از این محوطه، تفسیر دقیق یافتههای آن دشوار است.
در گفتار بعدی، از شواهد معماری و نقشبرجستههای یافت شده در این محوطه توسط هیئت مشترک آلمان و ترکیه سخن خواهیم گفت.
منابع:
Hodder, I. (2010). Religion in the Emergence of Civilization: Çatalhöyük as a Case Study . New York: Cambridge University Press.
Mann, C. C. (2011). The Birth of Religion: The World's First Temple. National Geographic , 219 (6), 34-59.
Scham, S. (2008). The World's First Temple. Archaeology Magazine , 61 (6).
Schmidt, S. (2000). Göbekli Tepe, Southeastern Turkey. A preliminary Report on the 1995–1999 Excavations. Palèorient , 26 (1), pp. 45-54.
نظرها
رها
کاربر نادر عزیز،در نوشته هایتان جای منطق خالی ست...
کاربر مهمان
<p>خیلی جالب است که در این نوشت، نه کسی حرفی از فارس زده نه از کرد و ترک، اما این دوست محترمی که کامنت گذاشته اند، آمده اند و قضیه را به دشمنی قومی تبدیل کرده اند. اصلا شما مطمئن هستید که یازده دوازده هزار قبل، یعنی زمانی که مطابق این مقاله اصلا هنوز خطی اختراع نشده بوده و شهری به وجود نیامده بوده، دعوای فارس و کرد وجود داشته است؟ من که گیج می شوم بعضی وقتها از این جور برداشت های هم وطنان عزیز.</p>
کاربر نادر
<p>با سلام. اقای روحانی ضمن انکه از مقاله شما لذت بردم ولی هیچگاه دو نظریه تحول اقلیمی و تجمع انسانها برای نیایش موجد وموجب ایجاد تمدنها نبوده ! انسان در سیر تحول وتکامل اجتماعی خود اول شکارچی بوده که در مجموعه های خانوادگی وقبیله ای زندگی میکردند و جادوگر قبیله اولین پایه گذار ائینهای مذهبی و منشا ادیان بودند! وبعد برای برای بقا زندگی و جلوگیری از فساد مواد غذائی (گوشت) دامدار شد. وپس ازان برای تامین علوفه دام واجتناب از کوچ نشینی کشاورز وساکن شد! کشت غلات موجب تکاثر ثروت وپیدایش تمدن شهر نشینی وایجاد معابدواداب مخصوص به ان شد. در این سیر تحول وتکامل هیچگاه ودر هیچ نقطه جغرافیائی تحولی بیکباره اتفاق نیفتاده بلکه تدریجی وبه اقتضای رفع احتیاجات انجام میشده. بطوریکه در همین جامعه فرا صنعتی هنوزهم قبایل شکارچی(در امازون واسترالیا) و اقوام دامدار در بسیاری از نقاط کره زمین وکشاورز و صنعتی همزمان وباهم زندگی میکنند. حالاچطور شده که دانشمندان شما اثار تمدنی یازده هزار ساله در جنوب شرقی ترکیه(اناتولی سابق) وبیزانس وروم شرقی وترکیه فعلی که هنوز هم تاریخی چند ساله ندارند جای بحث دارد! دوست عزیز.گیرم که شما منشا تاریخ تمدن بشر بوده اید؟! با تمدن مایاها وازتکها واهرام ثلاثه مصر وتمدن چینی و پارس و... چه میکنید؟؟! گر چه باید خاضعانه اقرار کنم به دلیل هجوم مجدد عرب به کشور ما مجبوریم سر تسلیم فرود بیاوریم وسنگ نبشته های شما را بعنوان سند قبول کنیم ! ولی دوست من : شماهم تا همین چند سال پیش امیر الموئمنین وخلیفه مسلمین بودید! وچنان کردید که اقا روح الله وچنگیز پیش شما روسفید است !! فعلا که قلم به دست شماست !!</p>
دال و مدلول
<p>نوشتههای کاربر محترم نادر، نمونه ای است از سوء تفاهم هایی که گاهی اوقات در مورد یافتههای باستان شناسی رخ می دهد:<br /> ۱- در نوشته ذکر شده که انسانها ابتدا شکارچی و جمع آوری کننده غذا بوده اند. بنابراین نوشته های کامنت او در متن مقاله هم هست<br /> ۲-همچنین ذکر شده که تفسیرهای باستان شناسان آلمانی نظریه هایی است که هنوز اثبات نشده. بنابراین شما می توانید فقط به کشف معبد در آن اعتنا کنید و تفسیرها را رها کنید<br /> ۳- ظاهرا هنوز هیچ معبدی کهن تر از این یکی در دنیا کشف نشده است. حالا تفسیر شما از این واقعیت چیست، این یک حرف دیگر است<br /> ۴- معلوم نیست چرا برای کاربر نادر خیلی خیلی عجیب است که یک معبد یازده هزار ساله در ترکیه پیدا شود؟ آیا از نظر تاریخی و جغرافیایی امکان ندارد که یک معبد با این قدمت در آنجا باشد؟ آیا او خوشش نمی آید که چنین کشفی در ترکیه اتفاق بیفتد؟ آیا کشفیات آلمانی ها و مقالاتی که در این خصوص چاپ شده را جعلی و غیر واقعی می داند؟<br /> ۵- هیچ حرف مبتذلی در خصوص این که فارس بهتر است یا عرب بهتر است یا ترک بهتر است یا کرد بهتر است در این نوشته خدا را شکر وجود ندارد<br /> ۶-کاربر نادر معلوم نیست از دست کی عصبانی است: از دست باستان شناس آلمانی، از دست رادیو زمانه و تهیه کننده برنامه، از دست کامنت گذاران بالایی؟<br /> ۷- ربط چنگیز و روح الله و بقیه چیزها به کشفیات باستان شناس آلمانی در جنوب شرقی ترکیه چیست؟<br /> ۸- دلیل این همه سوء ظن به همه چیز و همه کس چیست؟ آیا همه جهان در حال خوردن حق و حقوق آباء و اجدادی ما ایرانی ها هستند؟<br /> شاد باشید<br /> دال و مدلول</p>
کاربر نادر
<p>.... دوست عزیز استناد کردن به منابع المانی و یا امریکائی و یا جادوگران قبیله ماسائی دلیل حقانیت کشفیات شما نیست !! انچه مشکوک است تاریخ یازده هزار سال و چند صد سال چند روز شماست ! که باید همه کتابهای تاریخ تمدن بشر را با اب بشوریم !! بله دوست عزیز بشدت از شما و ملق زنان تاریخ بشر وسایت زمانه عصبانی هستم !! وقتی کشفیات شما با هزار اما اگر همراه است( تاریخ بین النهرین کمتر ازده هزار سال است!) مصریها هفت هزار سال و عیلامیها کمتراز ان وچینیها هم همین حدود !! شما و دوستان المانی خود چطور به این تاریخ یازده هزار سال رسیدید؟! اگر مستند جدیدی دارید و زمانه هم با شما یاور قدیمی بماند ؟! بفرمائید . ماهم سر در اخور خود خواهیم کرد .</p>
کاربر مهمان
<p>تاریخ گواه قدمت وپیشینه تمدن کوردها را از زبان شما روایت می کند هر چند به کام شما پان فارسها نیست</p>