چرا فقرزدایی به نظامیان سپرده شد؟

روند افزایشی جمعیت فقرا در ایران ادامه دارد. اگرچه نهادهای دولتی آماری از جمعیت فقرا ارائه نمی‌کنند، اما یک مقام حکومتی می‌گوید که جمعیت زیر خط فقر مطلق از ۱۲ میلیون نفر عبور کرده است.

حسین راغفر کارشناس اقتصاد اجتماعی در ایران دو سال قبل گفته بود که سالانه ۲ درصد به جمعیت فقرا در ایران افزوده می‌شود.

به رغم وجود نهادهای متعدد و موازی که مسئولیت حمایت از فقرا را برعهده دارند، حال محمد مخبر ذزفولی «رئیس ستاد اجرایی فرمان امام» که مالکیت بخشی از اموال مصادر شده را در اختیار دارد، می‌گوید که شیب فقر در ایران «بسیار تند» و جمعیت فقرا طی ۸ سال گذشته به سرعت افزایش یافته است.

آمار ارائه شده از سوی مخبر دزفولی با آنچه که وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی ۲ سال قبل گفت، همسان است. علی ربیعی گفته بود که وزارتخانه متبوعش ۱۲ میلیون فقیر را شناسایی کرده است.

البته که آمار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با آنچه که کارشناسان اقتصادی منتقد سیاست‌های دولت می‌گویند فاصله زیادی دارد. به گفته راغفر ۴۰ درصد جمعیت ایران از فقر نسبی و مطلق رنج می‌برد. فرشاد مومنی دیگر اقتصاد‌دان نهادگرا هم در باره «افزایش بی‌سابقه شکاف طبقاتی» در ایران هشدار داده است.

جمعیت فقرا در حالی افزایش یافته که دولت محمود احمدی‌نژاد با اجرای برنامه هدفمندسازی یارانه‌ها، به دنبال کاهش نابرابری درآمدی بود. اما این برنامه دستاوردی خلاف آنچه که از ابتدا در نظر داشت، به بار آورده است.

حال به گفته مخبر دزفولی حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیون نفر - معادل ۳۷.۵ درصد جمعیت ایران -  از خط فقر نسبی و مطلق رنج می‌برد.

چرایی افزایش جمعیت فقرا

مسعود نیلی مشاور اقتصادی حسن روحانی که نقش اصلی را در تدوین برنامه‌های توسعه دولت‌های هاشمی رفسنجانی، خاتمی و روحانی داشته، بهمن سال گذشته بیشتر جمعیت فقرا را «بازنشستگان و شاغلان» دانسته و گفته بود که سطح درآمد و توان پس‌انداز خانوارها کاهش یافته است.

آنچه که سطح درآمد خانوارها را طی دو دهه گذشته به شدت کاهش داده، آزادسازی قیمت‌ها، افزایش نرخ تورم و همزمان با آن مقاومت دولت و نهادهای کارفرمایی در مقابل افزایش حداقل دستمزدها است. تشکل‌های کارگری در ایران طی دو دهه گذشته همواره بر تعیین حداقل دستمزد بر مبنای سبد هزینه معیشت پافشاری کرده‌اند، اما دولت و کارفرمایان افزایش دستمزدها را خارج از توان «تولیدگران» و به زیان اشتغال دانسته‌اند.

تنها در دو سال گذشته دولت حسن روحانی با حذف بخشی از نمایندگان کارگران در شورای عالی اشتغال هنگام چانه‌زنی بر سر حداقل دستمزد، سرکوب مزدی را بر کارگران تحمیل و وعده کرد که شکاف دستمزد و هزینه را با توزیع سبد کالا و یا خدمات رایگان جبران خواهد کرد.

از سوی دیگر آزادسازی قیمت حامل‌های انرژی به ازایش قیمت سایر کالاها و خدمات انجامید و خانوارها را ناچار به کاهش هزینه گروه کالایی خوراکی، آموزش و تفریحی کرده است. بر اساس آمارهای رسمی سبد کالاهای خوراکی و آشامیدنی نزدیک به ۲۵ درصد، گروه آموزش و تفریحی نیز بیش از ۱۰ درصد کاهش یافته است.

رفع مسئولیت از دولت و موازی‌سازی

همزمان با افزایش جمعیت فقرا، دولت و به‌ویژه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مسئولیت‌های قانونی خود در این حوزه را به بخش خصوصی و یا بنیادهای حکومتی واگذار کرده است. به گونه‌ای که هم اکنون سپاه پاسداران، بنیاد مستضعفان، آستان قدس رضوی و بنیاد برکت در کنار کمیته امداد با توزیع سبد کالا و پیشبرد سیاست‌های خیریه‌ای به ظاهر مسئول رفع فقر و محرومیت شده‌اند.

بیشتر بخوانید: دولت «توسعه مناطق مرزی» را به سپاه واگذار کرد

آنگونه که مخبر دزفولی گفته، سواحل جنوبی ایران سهم بیشتری از فقر دارد. بر اساس آمار منابع رسمی استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان در جنوب شرقی و جنوب و کردستان، ایلام و آذربایجان‌غربی در غرب ایران بیشترین نسبت جمعیت فقیر را دارند.

تراکم فقرا و توسعه نیافتگی عامدانه و ناکارآمدی و عدم اراده دولت برای ارائه خدمات و توسعه، فعالیت اقتصادی هدفمند و با رویکرد امنیتی بنیاد/ بنگاه‌های نظامی – مذهبی در این مناطق را افزایش داده است.

حضور پررنگ بنیاد/ بنگاه‌های مذهبی – نظامی در مناطق محروم که سهم بیشتری از جمعیت فقرا را در خود جای داده‌اند، با اعتراض برخی از شخصیت‌های مذهبی و فعالان حقوق اقلیت‌ها روبرو شده است. بر اساس گزارش‌هایی که منابع نزدیک به فعالان بلوچ منتشر کرده‌اند، سپاه پاسداران از فقر اقتصادی مردم بلوچستان سوء استفاده می‌کند.

این رویکرد در خوزستان، هرمزگان و دیگر مناطق محل سکونت اقلیت‌های مذهبی و ملی نیز در پیش گرفته شده است.

نظامیان و بنیاد/ بنگاه‌های مذهبی در حالی فعالیت‌ تحت عنوان «محرومیت‌زدایی و فقرزدایی» را افزایش داده‌اند که همچنان در برابر پرداخت مالیات و کاهش فعالیت‌های اقتصادی و بنگاهداری مقاومت می‌کنند.

بیشتر بخوانید: فقر در ایران؛ زندگی ۶ میلیون خانوار با «سبد کالا»