کوپن تریاک: اعلام می‌شود یا باطل؟

طرح موضوع توزیع مواد مخدر دولتی از سوی سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس با واکنش‌های گسترده و شوخ طبعی‌های عمده افکار عمومی به خصوص در شبکه‌های اجتماعی همراه شد.

این واکنش ها از «تریاک را خدا آزاد کرد» (وام گرفته شده از جمله مشهور روح الله خمینی درباره آزادی خرمشهر: خرمشهر را خدا آزاد کرد) بود تا تصویرسازی از مقام های دولتی و حکومتی که از این خبر به وجد آمده بودند.

خبرها و گزارش هایی که به دنبال این واکنش ها منتشر شده اند اما نشان می دهند موضوع بیشتر یک سوء تفاهم بوده است و حداقل فعلا خبری از تریاک دولتی یا آنچه که پیش از انقلاب سال ۵۷ «تریاک کوپنی» خوانده می شده است نخواهد بود.

این داستان اما از کجا آغاز شد؟

روز جمعه ۳۰ تیر خبرگزاری کار ایران (ایلنا) از قول حسن نوروزی، سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس نوشت توزیع مواد مخدر دولتی با هدف قطع کردن رابطه میان معتادان و قاچاقچیان انجام خواهد شد.

نورورزی در گفت و گو با ایلنا گفته بود تمامی مراجع تصمیم‌‌گیرنده با پیشنهاد توزیع مواد مخدر دولتی در ایران موافق‌اند.

ساز و کار این توزیع اما بر اساس آیین‌نامه‌ای خواهد بود که از سوی وزارت دادگستری و سازمان مبارزه با مواد مخدر تهیه و پس از تصویب هیأت وزیران اجرایی خواهد شد.

اما از آنجا که نوروزی این طرح را مشابه همان روش و شیوه‌ای دانسته که پیش از انقلاب در ایران وجود داشته است، موضوع تریاک کوپنی داغ شده است. روشی که پیش از انقلاب برای توزیع مواد مخدر دولتی میان افراد گرفتار به اعتیاد استفاده می شده است.

محمد دهقان، نماینده مردم طرقبه و چناران و عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس ایران اما درباره طرح توزیع مواد مخدر دولتی در میان افراد گرفتار به اعتیاد گفته است توزیع کوپنی تریاک از سوی دولت در دستور کار نیست: «توزیع مواد مخدری چون تریاک از سوی دولت تنها برداشت اشتباهی از یک بند قانون {پیشنهادی} است.»

دهقان در عین حال گفته است دولت می تواند از موادی شبیه مواد مخدر که ضرر کمتری برای مصرف کننده‌ها دارد و بستری برای درمان فراهم می‌کند استفاده کند اما قرار نیست تریاک توزیع کند.

او به تجربه دیگر کشورها در این باره اشاره کرده و گفته است اکثر کشورهای دنیا این تجربه را داشته‌اند: «ما نیز در بُعد محدودی در اردوگاه‌های ترک مواد این تجربه (توزیع مواد مخدر) را داشته‌ایم.»

رییس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس هم صحبت های محمد دهقان را تایید کرده است.

الهیار ملکشاهی با تکذیب شایعات درباره طرح توزیع مواد مخدر دولتی گفته است: «در تبصره پنج این طرح تصریح شده است به منظور کاهش مصرف مواد مخدر و درمان معتادان و جلوگیری از آسیب های اجتماعی ناشی از مجازات قاچاقچیان مواد مخدر، دولت موظف است از طریق شناسایی معتادان و تامین نیاز آنها به نحو صحیح، رابطه قاچاقچیان مواد مخدر با مصرف کنندگان را ظرف دو سال قطع کند.»

به گفته ملکشاهی در این طرح به هیچ وجه گفته نشده است مواد مخدر در اختیار معتادان قرار بگیرد.

یک طرح و دو نگاه: تریاک دولتی خوب است یا بد؟

خوانش متفاوت از یک طرح اما به نمایندگان مجلس محدود نمانده است: علی هاشمی، رییس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام گفته است در صورت تصویب طرح توزیع مواد مخدر دولتی، در مرحله اول تنها مواد مخدر سنتی (تریاک) توزیع خواهد شد.

هاشمی با دفاع از طرح توزیع دولتی مواد مخدر از احتمال توزیع گسترده تر این مواد در مراحل بعد و متناسب با شرایط خبر داده است.

رییس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام:

«همواره گفته‌ام یکی از سیاست‌های صحیح قبل از انقلاب کشت خشخاش در کشور بود. در آن زمان خشخاش در کشور تولید می‌شد و با قیمت ارزان تر و بدون آلودگی در اختیار معتادان قرار می‌گرفت. در حال حاضر نیز معتقدم با اتخاذ سیاست توزیع مواد مخدر دولتی در کشور این مواد سالم و بدون آلودگی و با قیمت ارزان تر در اختیار افراد قرار خواهد گرفت که این مساله باعث کاهش مرگ و میر افراد نیز خواهد شد.»

به گفته هاشمی اکنون ۱۷‌ درصد از افراد بالای ۱۵ سال در ایران مایل به مصرف موادمخدر و روانگردان ها هستند و از این ۱۷ درصد ۵/۵ درصد مصرف کننده هستند: «در واقع طرحی که از سوی مجلس مطرح شده است برای این افراد است اگرچه ما برای آن حدود ۱۲ درصدی که میل به مصرف مواد دارند و بالطبع به سمت مصرف مواد مخدر می روند هم هیچ کاری نکرده ایم و اگر پیگیر نباشیم حتما این افراد به سمت قاچاق مواد مخدر می روند.»

وقتی هنوز آیین نامه ای وجود ندارد

علاوه بر مسئولان جمهوری اسلامی کارشناسان حوزه اعتیاد و مواد مخدر هم نظرهای متفاوت و متضادی درباره این طرح دارند.

خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) مجموعه ای از نظرات این کارشناسان را به عنوان موافقان و مخالفان این طرح منتشر کرده است.

به عنوان نمونه، هومان نارنجی‌ها، روانپزشک و درمانگر اعتیاد درباره این طرح گفته است تا به حال در هیچ کجای دنیا چنین تجربه‌ای صورت نگرفته است و تنها برخی کشورهای توسعه یافته با «فرهنگ سازی» و در شرایطی که آمار مصرف یک ماده‌ مشخص بالا رفته، آن نوع ماده را قانونی کرده‌اند. این مورد هم تنها در خصوص گل،‌ حشیش و علف بوده و بیشتر از آن نبوده است.

نارنجی ها از کسانی که از این طرح دفاع می‌کنند پرسیده است که دقیقا از چه دفاع می‌کنند و موافق چه چیزی هستید: «وقتی هنوز آیین نامه‌ای وجود ندارد و جزییاتی مشخص نیست، مطمئن باشید اگر برای تدوین جزییات جمع شوید با موانع جدی رو به رو خواهید شد.»

او دلیل طرح چنین مسائلی را تنها برای سنجش اذهان عمومی جامعه و افکار سنجی دانسته و گفته است: «می‌خواهند بدانند جامعه چه برخوردی با این مسائل خواهد داشت وگرنه طرح مسائلی چون آزاد سازی تریاک به همین راحتی‌ها نیست.»

به گفته این روانپزشک وقتی مرتب گفته شود شیشه و هروئین بد است اما تریاک را دولتی توزیع کنند، این برداشت ایجاد می شود که حتما تریاک چیز خوبی است و ضرری ندارد و به این ترتیب شیوع آن در کشور بالا می‌رود.

در مقابل اما حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاری اجتماعی ایران گفته است با کلیت طرح توزیع مواد مخدر دولتی در کشور موافق است اما برای اجرایی شدن آن حتما باید ملاحظاتی وجود داشته باشد: «پیش از انقلاب اسلامی این تجربه را داشتیم و برای تهیه تریاک به افراد کوپن می‌دادند. در حال حاضر به آن روش برگشته ایم چون میزان آسیب پذیری آن کمتر است و مواد توزیع شده از این طریق مدیریت می شود و میزان آن قابل کنترل است.»

با توجه به این اظهار نظرهای متفاوت و در حالی که حسن نوروزی، سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس گفته بود همه مراجع تصمیم گیری در «نظام» با طرح توزیع مواد مخدر دولتی موافق هستند، پرویز افشار، سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر تنها در یک جمله به ایسنا گفته است: «ما با این شکلی که طرح مطرح شده است، مخالف هستیم.»

اعتیاد در ایران از جمله آسیب های اجتماعی نگران کننده است. تریاک هم در ایران هواداران زیادی دارد و با وجود گسترش استفاده از مواد مخدر صنعتی، هنوز عده زیادی در بند این ماده مخدر سنتی هستند. به گفته مقام های رسمی حدود ۶۰ درصد از مصرف کنندگان مواد مخدر در ایران، «تریاک و مشتقات آن» را مصرف می کنند: