اگر برجام پاره شود، چه کسی مسئول است؟
دونالد ترامپ به دنبال راهی است که بتواند از قرارداد برجام خارج شود. آیا او تصمیم خواهد گرفت که با وجود مخالفت‌های متحدانش، یک طرفه برجام را پاره و ایران را منزوی کند؟
شایان فرزین
اروپا می‌خواهد به ترامپ اطمینان بدهد که نگرانی‌هایش را جدی گرفته
دونالد ترامپ به دنبال راهی است که بتواند از قرارداد برجام خارج شود و وعده انتخاباتی‌اش را عملی کند. اما آیا او تصمیم خواهد گرفت که با وجود مخالفت‌های متحدان آمریکا، یک طرفه برجام را پاره و ایران را منزوی کند؟
از روزی که دونالد ترامپ وارد کاخ سفید شده، تاکنون دو بار پایبندی ایران به برجام را در نامه به کنگره آمریکا تایید کرده است. اما آخرین بار در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۷ او این کار را با اکراه انجام داد. «نیویورک تایمز» همان روز نوشت که رئیس‌جمهوری آمریکا پیش از امضای پایبندی ایران به برجام نزدیک به یک ساعت با رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه و مشاوران امنیتی خود مشاجره کرده و بهانه آورده که نمی‌خواهد امضاء کند.
ترامپ همچنین در نهایت گفته است که این آخرین باری است که چنین پایبندی‌ای را تایید می‌کند و به مشاوران فرصت داده که راه خروج از برجام را پیدا کنند.
نوبت بعدی اعلام پایبندی ایران آخر سپتامبر و در ماه اکتبر است. تا آن زمان، نشانه‌هایی اهمیت دارند که بیانگر موفقت دولت ترامپ در جلب متحدانش برای فشار بیشتر به ایران است.
همراهی اروپایی‌ها با فشار به برنامه موشکی ایران
پرتاب موشک سیمرغ به مناسب افتتاح پایگاه فضایی «امام خمینی» موضع دولت ترامپ و متحدان اروپایی ایالات متحده را در فشار بیشتر به ایران یکی کرد.
روز ۲۸ ژوئیه/۶ مرداد، انگلیس، فرانسه و آلمان در واکنش به پرتاب موشک ماهواره‌بر سیمرغ با آمریکا هم صدا شدند و این اقدام ایران را نقض قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل خواندند. این قطعنامه ایران را از دستیابی به فناوری و ساخت موشک‌هایی که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای دارند، منع می‌کند.
در بیانیه مشترک انگلیس، فرانسه، آلمان و آمریکا، اقدام ایران «تحریک آمیز» و «بی‌ثبات کننده» توصیف شده است.
بیشتر بخوانید:
واکنش مقامات ایرانی، از جمله واکنش محمدجواد ظریف در توئیتر حاکی از آن است که ایران برنامه موشک‌های بالستیک و از جمله موشک‌هایی مانند سیمرغ را خلاف برجام و قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل نمی‌داند.
بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران در واکنش رسمی گفته است: «جمهوری اسلامی ایران بنابر بر اعلام مراجع ذی صلاح پایبندی خویش را به اجرای برجام اثبات نموده و به دفعات این موضوع توسط مراجع ذی ربط و از جمله سازمان بین‌المللی انرژی اتمی مورد تایید قرار گرفته است. این دولت آمریکاست که باید از استمرار رفتار خصمانه و بدعهدی‌ها و سیاست‌های یک سویه ضدبرجامی خود دست بردارد.»
موشک‌هایی که برجام را پاره می‌کنند
آیا برنامه موشک‌های بالستیک ایران می‌تواند به طور گسترده، راه ترامپ برای خروج از برجام یا فشار بیشتر به ایران را هموار کند؟ برنامه موشکی ایران به دولت دونالد ترامپ اجازه این را خواهد داد که به جای سیاست مهاجمی، استدلال‌های آمریکامحور و ضدیت یکجانبه با برجام، موافقت متحدان اروپایی را جلب کند که به صورت چندجانبه و بین‌المللی فشار بیشتری به ایران بیاورند – برای لغو یا سخت‌گیری بیشتر در اجرای برجام.
وزارت امور خارجه آمریکا در حال آماده‌سازی مراحل اولیه طرحی است که به «اجرای رادیکال» برجام مشهور شده و در آن مقامات این وزارت از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهند خواست که به مجموعه بازرسی‌ها از سایت‌ها و فعالیت‌های هسته‌ای در ایران، بازرسی مناطق و پایگاه‌های نظامی را هم اضافه کند. از جمله محل نگهداری موشک‌هایی که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای دارند – یعنی محل نگهداری و ساخت موشک‌های بالستیک ایران.
ایران هرگز حاضر نشده است که در پایگاه‌های نظامی حساس را به روی بازرسان بین‌المللی باز کند. چیزی که وزارت خارجه ایران مطرح کرده محرمانه بودن فعالیت‌های نظامی مرتبط با امنیت ملی ایران است. این شرط ایران در زمان مذاکرات ایران با ۵+۱ پذیرفته شد. اما اگر وزارت خارجه آمریکا بتواند متحدان اروپایی را با برنامه دسترسی بازرسان بین‌المللی به پایگاه‌های نظامی ایران همراه کند، برجام وارد مرحله اجرایی دشواری خواهد شد.
آیا کنگره از لغو برجام حمایت خواهد کرد؟
در کنگره‌ای که بیشتر نمایندگان از حزب جمهوری‌خواه هستند انتظار این است که این نمایندگان با رئیس‌جمهوری هم‌حزب‌شان بر سر سیاست آمریکا در مقابل برجام همراه باشند. اما موضوع خروج آمریکا از قرارداد چندکشوری برجام در خود کنگره هم محل اختلاف است. آنچه مطرح است، هزینه سیاسی و امنیتی از جمله هزینه نارضایتی متحدان آمریکا و قدرت‌های ۵+۱ است.
باب کورکر، سناتور جمهوری‌خواه که رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سناست معتقد است که برهم زدن قرارداد برجام باید به گونه‌ای باشد که کشورهای دوست ایالات متحده هم با آن همراه شوند: «فروپاشی این قرارداد باید در مورد ایران باشد. شما نمی‌خواهید ایالات متحده مسئول [بر هم زدن] باشد. زیرا ما متحدانمان را همراه می‌خواهیم.»
در دیدارش با مردم اوهایو این هفته ترامپ بار دیگر شعارهای انتخاباتی‌اش در مورد پاره کردن برجام را تکرار کرد. او همچنین مجدد چیزی که بارها مطرح کرده را گفت: که اوباما به ایران پول نقد باج داده است. منظور ترامپ از باج، حل و فصل اختلافات قانونی دولت اوباما با دولت ایران بر سر قرارداد تسحیلاتی‌ای است که دولت آمریکا با دولت محمدرضا شاه پهلوی، ۳۸ سال پیش بسته بود. پس از انقلاب، آمریکایی‌ها محموله تسحیلاتی را تحویل نداده بودند.
بیشتر بخوانید:
اگر ترامپ پایبندی ایران به برجام را در پایان ماه سپتامبر تایید نکند، آیا این به مفهوم است که برجام پاره شده؟ نه لزوما. کنگره ممکن است به این اقدام رئیس‌جمهوری آمریکا رای ندهد – یا به نوعی سد راه قانونی شود. آنچه اهمیت دارد سه چیز است: ارزش اقتصادی برجام، ارزش سیاسی و ارزش امنیتی آن.
سودآوری برجام برای شرکت‌های آمریکایی در مقابل رقبای دیگر (مثلا شرکت‌های هواپیمایی اروپایی) از جمله ارزش‌های اقتصادی است که کنگره آمریکا در نظر خواهد گرفت. در کنار آن ارزش سیاسی برجام در همراهی با متحدان آمریکاست. ارزش امنیتی آن هم داشتن کنترل بیشتر بر برنامه هسته‌ای ایران است.
چالش بزرگ برای وزارت خارجه ترامپ این است که هم مطابق میل رئیس دولت عمل کند و هم هزینه را پایین بیاورد. یعنی راهی پیدا کند که همه متحدان آمریکا و گروه ۵+۱ با لغو و یا تغییر سخت‌گیرانه قرارداد برجام همراه شوند.
اما فشارها نمی‌تواند به شکل تحریم‌های اقتصادی باشند که ایران آنها را نقض همه‌جانبه برجام تفسیر کند. اگر تحریم‌های چندجانبه هسته‌ای مجدد برقرار شوند، ایران برنامه هسته‌ای خود را از سر خواهد گرفت.
کشورهای دیگری که معاهده برجام را امضاء کرده‌اند با توجه به میل رئیس‌جمهوری آمریکا عمل نخواهند کرد، آنها منافع مشترک خود را خواهند سنجید. اگر ترامپ یک جانبه قرارداد برجام را به هم بزند و ایران برنامه هسته‌ای را مجدد آغاز کند، بار مسئولیت سیاسی و امنیتی فروپاشیدن این قرارداد بر دوش ایران و برنامه موشک‌های بالستیک نیست – این بار دولت ترامپ هم سرزنش خواهد شد.
نظرها
نظری وجود ندارد.