اعدام، راه حل یا مشکل مضاعف؟

گرفتن جان دیگری برای مجازات او مربوط به امروز و دیروز نیست و در طول تاریخ به اشکال مختلف وجود داشته است. تضعیف عناصر استبدادپرور و خشونت‌زا در جامعه و رشد شعور اجتماعی بشری باعث شده است تا نسبت به کارایی اعدام به عنوان مجازات تردید ایجاد شود و با در گرفتن بحث‌ها و گفت و گو در این باب، امروز در ۱۴۱ کشور جهان، اعدام لغو شده است. در برخی کشورها نیز با وجود اینکه حکم اعدام صادر می‌شود، اما معمولا به اجرا در نمی‌آید.

لغو اعدام اما به این آسانی‌ها نبوده و نیست و هنوز هم کم نیستند کسانی که فکر می‌کنند اعدام حداقل در مورد برخی جرایم لازم و ضروری است. تجاوز و قتل مخصوصا اگر به شکلی فجیع رخ داده باشند، اغلب باعث همدلی و همراهی افراد با مجازات اعدام برای فرد خاطی می‌شوند.

با وجود این، تلاش‌ها برای لغو اعدام در جهان با موفقیت نسبی همراه بوده است؛ گرچه با رشد جنون آدمی همپای عقلش، میل به بازگرداندن مجازات اعدام هم در برخی کشورها به وجود آمده است.
پرسش قابل اعتنا اما این است که آیا دولت‌ها و حکومت هایی که حکم اعدام را -آن هم به شکل گسترده- به اجرا می‌گذارند در کاهش جرایم مورد نظرشان موفقیتی هم به دست آورده‌اند؟

آنچه از تجربه جمهوری اسلامی معلوم است، رابطه عکس میان افزایش چشمگیر اعدام‌ها و رشد جرایم است. این در حالی است که مسئولان قضایی در دفاع از عملکردشان (دست کم در مورد اعدام‌های مرتبط به جرایم مواد مخدر) می‌گویند اگر این اعدام‌ها انجام نمی‌شدند، امروز در قهوه خانه‌ها مواد مخدر آشکارا داد و ستد و مصرف می‌شد.

از سوی دیگر اما اعدام مجازاتی «غیرقابل برگشت» است. یعنی چنانچه در جریان رسیدگی‌‌های قضایی، به هر دلیل اشتباهی صورت بگیرد و فرد اعدام شود، امکان جبران یا اعاده حیثیت از قربانی وجود ندارد. این استدلال را می‌توان محکم ترین و اساسی ترین دلیل مخالف با صدور و اجرای حکم اعدام دانست که باعث سلب حق حیات و زندگی یک انسان می‌شود.

همچنین، مخالفان اعدام معتقدند این مجازات نه تنها به دلیل «جسمی» و «بدنی» بودنش محکوم است، بلکه چون «بسیار خشن» است هم باید کنار گذاشته شود. در نگاه این مخالفان، مجازات اعدام «بازتولید خشونت» است و باید آن را یک «قتل برنامه‌ریزی شده‌ دولتی» دانست.

در چنین شرایطی اصرار بر صدور و اجرای حکم اعدام در ایران برای چیست؟ پرسش هایی از این دست و تلاش برای گام برداشتن در راه مبارزه با اعدام باعث شکل گرفتن این پرونده شده است.

روستایی در پاکستان: دختری ۱۷ ساله به دلیل تجاوز برادرش به یک دختر ۱۲ ساله، مورد تجاوز دسته جمعی و «قانونی» قرار گرفت. قانونی از این منظر که «بزرگ روستا» مجوز این تجاوز را صادر کرده بود. با شکایت مادران هر دو دختر اما این بزرگ و برخی افراد که در این ماجرا دست داشتند بازداشت شدند.

بر اساس نظرسنجی‌های زمانه درباره حکم اعدام (این نظرسنجی‌ها در انتهای این پرونده قابل مشاهده اند)، شمار کسانی که با این حکم و اجرایش مخالفند بیشتر از موافقان آن است اما موافقان همچنان با استدلال هایی همچون «چشم در برابر چشم» از حکم اعدام دفاع می‌کنند. آیا با همین استدلال آنچه در پاکستان رخ داده قابل توجیه نیست؟

مطالب نظری

حسین رئیسی- تحولات رخ داده در مسیر عادلانه ساختن رفتار قضایی با نوجوانان کمتر از ۱۸ سال همچنان در مسیر حفظ چهارچوب‌های سنتی و فقهی است و از این رو حداقلی محسوب می‌شوند.

محمود صباحی- اعدام هم قتل است و چه‌ بسا عامدانه‌ترین قتل نسبت به هر قتل عمد دیگر.

محمود صباحی- جامعه ایرانی با عادت‌واره‌هایش معتاد و قاچاقچی تولید می‌کند و سپس بی آن که در دلایل این    اعمال جست‌و‌جو کند، همان معتادان و قاچاقچیان را در مقام محارب به بالای چوبه‌های دار می‌فرستد.

محمود صباحی- اعدام از هر کنج و کناری که بدان نگریسته شود، علیه انسان و بیش از همه، علیه هستی انسانی و در ‌‌نهایت علیه حقیقت است؛‌‌ همان حقیقتی که گاهی اگر صبور و فکور باشیم شاید نیم‌نگاهی به ما بیندازد.

مطالب خبری

■ مواد مخدر و اعدام

سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس در دفاع از طرح جدید مجلس در تخفیف مجازات اعدام جرایم مواد مخدر گفته است این طرح برای افراد دارای عدم سوء پیشینه و خرده فروشان است.

مجلس قرار است اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر را به بحث بگذارد. فعالان و نهادهای مدافع حقوق بشر خواستار حذف مجازات اعدام افراد متهم به قاچاق مواد مخدر هستند.

سازمان حقوق بشر ایران می‌گوید در ماه ژوییه سال جاری وقوع ۱۰۰ اعدام در ایران را به ثبت رسانده که از این میان تنها هشت مورد آن در رسانه‌های رسمی اعلام شده‌اند.

مجلس ایران قرار است جزییات طرح اصلاح قانون مبارزه با موادمخدر را به رای بگذارد که در آن همچنان این جرایم برخلاف قوانین بین المللی با مجازات اعدام رو به رو می‌شوند.

بر اساس اصلاحی که کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس ایران در طرح کاهش مجازات اعدام صورت داد مجازات اعدام برای تولید و توزیع ۱۰۰ کیلوگرم موادمخدر سنتی و دو کیلوگرم موادمخدر صنعتی در نظر گرفته شد.

محمد کاظمی، نایب‌رئیس کمیسیون قضائی مجلس گفته است که نمایندگان عضو این کمیسیون به‌شکل شفاهی از قوه قضائیه خواسته‌اند که تا زمان تصویب طرح ١٧٠ نماینده برای جرایم مواد مخدر در مجلس، اعدام افرادی که نقش کلیدی در قاچاق مواد مخدر نداشته و حکم اعدام گرفته‌اند، متوقف شود.

جمعی از خانواده‌های محکومان به اعدام جرایم مواد مخدر بنا داشتند تجمعی اعتراضی مقابل مجلس برگزار کنند، اما مأموران مانع بر پا شدن این تجمع شدند. برخی تجمع‌کنندگان بازداشت شده‌اند.

در حالی که برای حذف مجازات اعدام در «برخی موارد» قاچاق مواد مخدر بین نمایندگان مجلس و دستگاه‌ها اتفاق نظر وجود دارد، بر سر مقدار ماده مخدر همراه متهم برای صدور حکم اعدام، اختلاف نظر باقی‌ست.

■ آمار اعدام

تنها درباره ۴۵ مورد از اعدام‌های انجام‌شده در نیمه اول امسال اطلاع‌رسانی رسمی شده و درباره ۱۹۴ مورد از این اعدام‌ها در منابع رسمی اطلاعاتی منتشر نشده است.

دو «نوجوان بزهکار» که زمان صدور حکم ۱۷ و ۱۵ سال داشتند، با تعیین زمان اجرای حکم در آستانه اعدام‌اند. احکام تعیین‌وقت‌شده اعدام نوجوانان در ایران از ژانویه به این سو به شش رسید.

در سال ۲۰۱۶ میلادی دست‌کم ۵۳۰ نفر در ایران اعدام شده‌اند که از میان این افراد ۳۴۰ نفر به حکم دادگاه‌های انقلاب به اعدام محکوم شده بودند.

عفو بین‌الملل در گزارش سال ۲۰۱۶ گفته است شمار اعدام‌ها در ایران نسبت به سال قبل از آن کاهش داشته اما ایران پس از چین همچنان بیشترین شمار اعدام‌ها در جهان را دارد.

■ اعدام در ملاء عام

مطابق فراخوان قوه قضاییه، ساعت هفت صبح روز پنج‌شنبه ۲۴ فروردین یک زندانی محکوم به مرگ در اراک و در ملاء عام اعدام شد. باز هم کودکان و نوجوانان در صحنه اعدام حاضر بودند.

دادستان اراک از قرار اجرای حکم اعدام در ملاء عام یک محکوم به مرگ در روز پنج‌شنبه ۲۴‌فروردین خبر داده است. فعالان مخالف اعدام از مردم می‌خواهند برای تماشا در محل حاضر نشوند.

■ یک مورد خاص

زندان مرکزی اصفهان: اعدام زندانی‌ای که سکته کرده بود

مسئولان اجرای حکم اعدام در زندان مرکزی اصفهان یک زندانی محکوم به اعدام را در حالی حلق‌آویز کردند که او پیش از به اجرا گذاشته شدن حکم، سکته کرده بود.

نظرسنجی‌های زمانه درباره اعدام

■ پرونده پیشین زمانه درباره اعدام