زنان، پیشگامان مبارزه با استبداد
<div style="text-align:justify;direction:rtl;unicode-bidi: embed" dir="RTL"><span style="font-size: small; "><span style="line-height: 115%; ">سعید بیانی </span><span style="line-height: 115%; ">- </span><span style="line-height: 115%; ">روز </span><span style="line-height: 115%; ">۱۴</span><span style="line-height: 115%; ">مرداد ماه، سالروز صدور فرمان مشروطیت در ایران است</span><span style="line-height: 115%; ">، </span><span style="line-height: 115%; ">روزی که نقطه عطفی در تاریخ مبارزات مردم ایران برای دستیابی به آزادی، حکومت قانون و عدالت اجتماعی به</span><span style="line-height: 115%; ">‌</span><span style="line-height: 115%; ">شمار می‌رود.</span></span></div> <div style="text-align: justify; direction: rtl; unicode-bidi: embed;" dir="RTL"><span style="font-size: small; "><span style="line-height: 115%; ">در طول قبل و بعد از انقلاب مشروطه و تحول نظام سیاسی حاکم، در کنار چهره‌های برجسته و تاثیرگزار بر این تحولات همانند ستارخان، باقرخان و سردار اسعد بختیاری، نقش زنان نیز در جریان انقلاب بسیار پررنگ بوده است</span><span style="line-height: 115%; ">؛ </span><span style="line-height: 115%; ">زنانی که علاوه بر تلاش برای به ثمر نشاندن انقلاب مشروطه و دفاع از دستاوردهای آن، در عرصه دیگری برای احقاق حقوق خود و مبارزه با اندیشه‌های واپس‌گرایانه سنت‌گرایان در تلاش بوده‌اند. </span></span></div> <!--break--> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><span><span>در این میان، زنان هم‌پای مردان از اهداف عمومی انقلاب پشتیبانی کردند، </span><span>برای</span><span>حفاظت از نهال آزادی در ایران از هیچ کوششی فروگذاری نکرد</span><span>ند</span><span>‌ و در این راه متحمل رنج‌ها و صدماتی بسیاری شدند. در این مقاله به مبارزات و فعالیت‌های زنان در قبل و بخصوص بعد از انقلاب مشروطه و تلاش زنان تجددطلب برای استقرار نظام پارلمانی در ایران می‌پردازیم</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"> </div> <p><span> </span></p> <div dir="RTL"><b><span>دلایل </span></b><b><span>شکل‌گیری </span></b><b><span>انقلاب</span></b></div> <p> </p> <div dir="RTL"><span><span>به</span><span>‌</span><span>طور کلی زمینه‌ها و </span><span>دلایل شکل‌گیری</span><span>انقلاب مشروطه در سه بعد فکری، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی قابل بررسی است</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span><b> </b></span></div> <div dir="RTL"><span><b><span>۱- زمینه‌ها و علل فکری و فرهنگی</span></b><span>: در آن زمان، به دلیل تلاش‌های فکری روشنفکران، آگاهی سیاسی در جامعه ایران رشد یافت و با ارتباطات فرهنگی با جهان خارج افزایش پیدا کرد. انتشار روزنامه‌ها که روز به روز بر تعدادشان افزوده می‌شد و همچنین انتشار غیر رسمی ولی گسترده آثار سیاسی- انتقادی، رشد چشمگیری یافته بود. از طرفی، مردم با مفاهیم مجلس، مشروطیت و آزادی آشنا شده بودند و مهاجرت ایرانیان به کشورهای همسایه برای کار نیز در بالابردن آگاهی سیاسی آن‌ها مؤثر بود</span><span dir="LTR">. </span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><b><span>۲- زمینه‌ها و دلایل سیاسی:</span></b><span> نارضایتی مردم از دولت قاجار، بی‌کفایتی شاهان و مدیران قاجاری، فساد حاکم بر دربار، ساخت سیاسی کشور، نفوذ بیگانگان در ساختار سیاسی و ضعف و تسلیم دولت در برابر آنان که با حضور روز افزون اتباع خارجی همراه شد، اکثریت مردم را نسبت به حکومت بدبین می‌کرد و نفرت عمومی علیه قاجار را دامن می‌زد. از سوی دیگر عقد قراردادهای استعماری مانند گلستان، ترکمانچای، امتیازات اقتصادی و تحمیل کاپیتولاسیون، بذر نفرت را در میان ایرانیان آگاه بارور می‌ساخت. ظلم و تعدی حاکمان مردم را به ستوه آورده بود. حاکمان مناصب را خریداری می‌کردند و هیچکس پاسخگو نبود. تشدید بیدادگری در کنار آگاهی مردم و حرکت موفقیت‌آمیز جنبش تنباکو و شکست روسیه از ژاپن را می‌توان ازجمله دلایل تحولات سیاسی آن دوره نام برد.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><b><span>۳-</span></b><b><span>زمینه‌ها و علل اقتصادی:</span></b><span> از علل اقتصادی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR">-</span><span>آغاز بحران اقتصادی دولت قاجار بعد از شکست در جنگ‌های ایران و روس</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR">-</span><span>از دست رفتن مناطق حاصلخیز با عهد‌نامه‌های ترکمانچای و گلستان</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR">-</span><span>اعطای امتیازات تجاری خاص به بیگانگان که سبب انحطاط سریع اقتصادی داخلی شد.</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR">-</span><span>واردات بی‌رویه کالا‌ها که سبب از بین رفتن صنایع کوچک داخلی می‌شد، مثل صنعت نساجی که با ورود پارچه‌های انگلیسی از بین رفت</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR">-</span><span>عدم حمایت دولت از صنایع داخلی</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR">-</span><span>عدم رونق کشاورزی ب</span><span>ه </span><span>دلیل فقدان راه‌های مطمئن، سختی مبادله اقتصادی و کاهش قیمت محصولات کشاورزی</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR">-</span><span>ترغیب انگلیسی‌ها به کاشت تریاک به جای محصولات کشاورزی</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR">-</span><span>قحطی‌های متعدد که هر چندسال یک</span><span>‌</span><span>بار </span><span>شمار</span><span>ی از مردم را به کشتن می‌داد. سخت‌ترین دوره قحطی سال </span><span>۱۸۷۱</span><span>م</span><span>یلادی</span><span>بود که صد‌ها هزار نفر را به کام مرگ کشید</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR">-</span><span>مشکل نان در اواخر سلطنت ناصر‌الدین شاه و دوران سلطنت مظفر‌الدین</span><span>‌</span><span>شاه</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR">-</span><span>کاهش ارزش پول ایران به دلیل ضعف دولت و کاهش ارزش جهانی نقره</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR">-</span><span>کاهش بهای مواد خام صادراتی ایران</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span>باتوجه به مشکلات اقتصادی یاد شده دولت برای تأمین هزینه‌های خود به افزایش مالیات، فروش منا</span><span>ص</span><span>ب و مقامات دولتی، اعطای امتیازات و استقراض از بانک‌های خارجی روی آورد که نارضایتی‌های بیشتری </span><span>را در میان مردم </span><span>د</span><span>امن زد</span><span>. در مقابل تشریفات دربار و سفرهای پرهزینه شاه خشم مردم را برانگیخت</span><span>.[ ۱]</span><span> </span></span></div> <div dir="RTL"><span><b> </b></span></div> <div dir="RTL"> </div> <p><span> </span></p> <div dir="RTL"><b><span>شرایط زن ایرانی قبل از مشروطیت</span></b></div> <p> </p> <div dir="RTL"><span><span>در دوران قاجار نگرش زنان به موقعیت خود پذیرش سرنوشت و تسلیم بود. به دختران از کوچکی ساکت نشستن و تحرک کم، س</span><span>ئ</span><span>وال نکردن و اطاعت کردن از مردان- حتی </span><span>از </span><span>برادر کوچک‌تر خود- آموزش داده می‌شد. این شکل پذیرش شرایط و تسلیم در برابر آن را می‌توان به عنوان الگوی جامعه</span><span>‌</span><span>پذیری در نظر گرفت. در این</span><span>جامعه مردسالار دختران را از سنین پنج یا شش</span><span>‌</span><span>سالگی به مکتب می‌گذاشتند و با رسیدن به سنین نه سالگی آن‌ها را از مکتب بیرون می‌آوردند. دختران تنها تا سطحی می‌توانستند در مکتبخانه بمانند که بتوانند قرآن بخوانند. پدران این دختران به محض دیدن آن</span><span>که دختران می‌توانند کتابی بخوانند یا خطی بنویسند، کتاب را از دست آنان </span><span>می‌</span><span>گرفت</span><span>ند</span><span>و قلم دختران را می‌شکستند و با لحنی تحقیرآمیز می‌گفتند: چه معنی دارد دختر خط داشته باشد، مگر می‌خواهی منشی بشوی، همین قدر که بتوانی قرآن بخوانی کافی است. (شرایط قبل از رفتن به خانه شوهر) </span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>در چنین شرایطی اگر زن از خانواده‌ای متشخص بود، چند زن دیگر برای خدمتگزاری از او معین می‌شد</span><span>ند</span><span>تا</span><span>او دست به سیاه و سفید نزند و تنها امر و</span><span>نهی کند</span><span>.</span><span>اگر در خانواده‌ای رعیت بود که می‌بایست غیر از خانه</span><span>‌</span><span>داری و</span><span>بچه</span><span>‌</span><span>داری کار دیگر</span><span>ی</span><span>نکند. زن در آن دوران در سه چیز خلاصه می‌شد، زا</span><span>ی</span><span>یدن</span><span>،</span><span>پوشانیدن</span><span> و</span><span>خورانیدن. این </span><span>البته</span><span>حکایتی نا‌تمام از وضعیت فردی و اجتماعی زن شهرنشین ایرانی قبل از انقلاب مشروطه در ایران </span><span>است و</span><span>از آن می‌توان ب</span><span>ه </span><span>عنوان نگاه طالبانی جامعه به زن نام برد</span><span dir="LTR">. </span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"> </div> <p><span> </span></p> <div dir="RTL"><b><span>روشنفکران حامی حقوق زنان</span></b></div> <p> </p> <div dir="RTL"><span><span>در آستانه انقلاب مشروطیت، در میان روشنفکران ایرانی، افرادی همانند آقاخان کرمانی بیش از دیگران وضعیت و موقعیت زن ایرانی را مورد توجه قرار داد. وی خواهان دگرگون کردن شرایط زندگی فردی و اجتماعی زنان ایران بود و </span><span>بر</span><span> تساوی حقوق زن و مرد در تمامی حقوق زندگی تاکید داشت</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>علی</span><span>‌</span><span>اکبر دهخدا، از دیگر روشنفکرانی بود که بار‌ها در ستون </span><span>«</span><span>چرند و پرند</span><span>»</span><span>روزنامه صور اسرافیل، نمایندگان مجلس ملی را در مورد کم توجهی به شرایط زنان مورد انتقاد قرار داد</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>حاج محمدتقی وکیل</span><span>‌</span><span>الرعایا از نمایندگان مجلس شورای ملی نیز همواره در مجلس از نمایندگان تقاضا می‌کرد که در دید و نگرش و رفتار خویش نسبت به زنان تجدید نظر کنند و </span><span>به این نکته </span><span>توجه داشته باشند. او در حمایت از حق رای زنان در مجلس گفت: «این مخلوق خدا تا چه وقت محروم باشند. یک جماعت محبوب خدا آن قدر به ذلت باشند که یک چیزی که نشانه انسانیت است از آن‌ها بروز نکند.»</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>از برجسته‌ترین شخصیت‌های مدافع حقوق زنان می‌توان از دکتر رفیع</span><span>‌</span><span>خان امین و تقی رفعت نام برد.این دو نفر در اواخر سال </span><span>۱۲۹۸هجری شمسی</span><span>/</span><span>۱۹۲۰</span><span>میلادی</span><span>برای نخستین</span><span>‌</span><span>بار مبحث «فمینیسم»</span><span dir="LTR"> (Feminisme) </span><span>را به مردم ایران معرفی کردند. آن‌ها در روزنامه «تجدد» مقاله‌هایی با اسامی مستعار «فیما» و «فمین</span><span>ی</span><span>ست» منتشر می‌کردند و بر لزوم احقاق حقوق زنان و موانع و مشکلات بحث و پافشاری داشتند. دکتر رفیع</span><span>‌</span><span>خان امین و تقی رفعت معتقد بودند مانع عمده و اساسی عدم حضور و شمارکت زن ایرانی در حیات اجتماعی به نگرش مردسالار بر جامعه ایران بازمی‌گردد.</span><span dir="LTR">]</span><span>۲</span><span dir="LTR"> [</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>از دیگر اشخاص می‌توان به میرزاحسین</span><span>‌</span><span>خان عدالت که از مخالفان جدی حجاب زن بود اشاره کرد</span><span>.</span><span>وی در مقاله طنزی با عنوان «دنده کج» که در روزنامه ترکی</span><span>‌</span><span>زبان «صحبت» منتشر شد، حجاب اجباری زنان را با زبانی طنز به باد انتقاد گرفت و بعد از درج این مقاله از طرف نظمیه بازداشت و در دادگاه محاکمه شد. احمد فرهاد</span><span>،</span><span>نویسنده و روزنامه</span><span>‌</span><span>نگار وغلامحسین فروهر نیز از دیگر مدافعان حقوق زنان ایران بودند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span><b> </b></span></div> <div dir="RTL"> </div> <p><span> </span></p> <div dir="RTL"><b><span>فعالیت‌های زنان </span></b><b><span>پیش</span></b><b><span>از انقلاب</span></b></div> <p> </p> <div dir="RTL"><span><span>فعالیت‌های زنان ایران را در قبل و بعد از انقلاب مشروطیت می‌توان درسه بخش تقسیم کرد</span><span>:</span><span>اول- فعالیت زنان برای به ثمر رساندن انقلاب مشروطه. دوم</span><span>:</span><span>تلاش زنان برای حفظ دستاوردهای انقلاب مشروطه. سوم</span><span>:</span><span>مبارزه برای احقاق حقوق خود</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>زنان در جریان انقلاب امیدوار بودند که انقلاب، شرایط زندگی فردی و اجتماعی‌شان را دگرگون کند، به تحقیر و ستم نسبت به آنان پایان دهد و آن</span><span>‌</span><span>ها بتوانند با دستیابی به حقوق خویش، به عرصه فعالیت‌های اجتماعی وارد شوند. این اهداف خود باعث انگیزش زنان برای پیشبرد و حمایت از انقلاب مشروطیت شد</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>ازجمله فعالیت‌های زنان در آن زمان، مطالعه آثار روشنفکران ایرانی و اروپایی بود. زنانی که</span><span>‌ </span><span>قدرت خواندن و نوشتن داشتند و عموماً از طبقه مرف</span><span>ه</span><span>و بالای جامعه بودند، با خواندن این نوشتار زمینه را برای بحث و بررسی آن آثار در محافل و مجالس زنان م</span><span>ه</span><span>یا می‌کردند. به‌دلیل وجود فضای فرهنگی و اجتماعی آن دوره اطلاع چندانی از این فعالیت‌ها در دسترس نیست، اما بیشتر فعالیت زنان به همین فعالیت‌های آگاهی‌بخش خلاصه می‌شد</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span><b> </b></span></div> <div dir="RTL"> </div> <p><span> </span></p> <div dir="RTL"><b><span>فعالیت زنان برای حفظ دستاوردهای انقلاب</span></b></div> <p> </p> <div dir="RTL"><span><span>بعد </span><span>از </span><span>گشایش مجلس شورای ملی (</span><span>۱۹</span><span>شعبان </span><span>۱۳۲۴</span><span>ه. ق/ </span><span>۱۸</span><span>اکتبر </span><span>۱۹۰۶</span><span>م) زنان که دارای اهداف و آمال مشخص بودند، فعالیت‌های خود را آغاز کردند و با استفاده از شرایط سیاسی ب</span><span>ه </span><span>وجود آمده به‌دلیل تغییر و تحولات سیاسی</span><span>،</span><span>از طریق انتشار مقاله‌ها و نامه‌های خود در روزنامه‌ها و ارسال لایحه به مجلس شورای ملی، </span><span>همچنین </span><span>حضور و مشارکت در اجتماعات و گردهمایی‌های مختلف بر</span><span>اهداف و خواسته‌های خود تاکید داشتند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>زنان در آن دوره نیز خواهان فعالیت‌های سیاسی مستقل بودند و با بررسی و ارزیابی شرایط سیاسی و اجتماعی کشور، فعالیت مشروطه</span><span>‌</span><span>خواهان و استبدادطلبان را مورد نقد و انتقاد قرار می‌دادند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>از دیگر شیوه‌های فعالیت سیاسی زنان، ایجاد تشکل‌های </span><span>مختلف</span><span>و کوشش برای مشارکت در اداره جامعه ایران بود. اولین و تنها‌ترین تشکل «اتحادیه غیبی نسوان» بود که در دوره اول مجلس ملی در تهران تشکیل شد. فعالیت‌های این تشکل ب</span><span>ه </span><span>دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی آن دوره بیشتر مخفیانه بود</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>تشکیل اتحادیه غیبی نسوان به تنهایی در منطقه خاورمیانه یک تحول و رخداد عظیم اجتماعی محسوب می‌شود. زیرا تنها در مبارزه اجتماعی مشارکت نداشتند بلکه در مقابله با روند آزادی</span><span>‌</span><span>خواهی و تجددطلبی فعالیت می‌کردند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>از جمله فعالیت‌های دیگر زنان ترقی</span><span>‌</span><span>خواه در آن دوره که هدف‌های محدود‌تر و اصلی‌تر را دنبال می‌کردند</span><span>،</span><span>تغییر و تحول در فرهنگ جامعه بود. این گروه می‌خواستند از طریق تاسیس مدارس دخترانه این هدف را دنبال کنند. زنان تجددطلب علاوه بر آن با انتشار مقالاتی در روزنامه‌های فارسی</span><span>‌</span><span>زبان برون</span><span>‌</span><span>مرزی، تلاش گسترده‌ای برای اصلاح نگرش مردسالار حاکم بر جامعه نسبت به زن در دوره پس از انقلاب مشروطه داشتند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>اگرچه مبارزه زنان به منظور دستیابی به حقوق فردی و اجتماعی به گروهی اندک و کم</span><span>‌</span><span>شمار از زنان تجددطلب شهری آن زمان و عمدتاً در تهران محدود می‌شد، ولی حمایت از انقلاب مشروطه و دستاوردهای آن، تعداد کثیری از گروه زنان کشور را در بر گرفت</span><span> که </span><span>به‌دلیل ساختار اجتماعی و فرهنگی جامعه سنتی ایران فقط به فعالیت‌های اجتماعی محدود می‌شد</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR"> </span></span></div> <div dir="RTL"> </div> <p><span> </span></p> <div dir="RTL"><b><span>حمایت و مشارکت در تاسیس بانک ملی ایران</span></b></div> <p> </p> <div dir="RTL"><span><span>تاسیس بانک ملی و مقابله با استیلای مالی دولت‌های روس و انگلیس به اقتصاد ایران که از طریق بانک‌های استقراضی و شاهنشاهی اعمال می‌شد، ازجمله هدف‌هایی بود که روشنفکران و فعالان سیاسی اصلاح</span><span>‌</span><span>طلب ایران از دوره ناصرالدین شاه به بعد همواره بر آن تاکید می‌کردند</span><span> و</span><span>به</span><span>‌</span><span>تدریج به یک خواست اجتماعی تبدیل شده بود. در سال </span><span>۱۹۰۵</span><span>م. به دنبال کاهش بهای جهانی نقره و پایین آمدن ارزش پول کشور، تجار به اعتراض در آمدند و از دولت خواستند بانک ملی را تشکیل دهد. به دنبال تقاضای دولت مشیرالدوله از مجلس شورای ملی برای تصویب قرارداد استقراض از بیگانگان و مخالفت نمایندگان با آن، طرح تاسیس بانک ملی ایران از سوی برخی نمایندگان به مجلس ارائه شد و به تصویب رس</span><span>ی</span><span>د. ب</span><span>ه </span><span>دنبال آن مردم به هیجان آمد</span><span>ند</span><span>و در تهران در منابر و مساجد مردان و زنان به فریاد در آمدند</span><span>.</span><span>مردم می‌گفتند</span><span>ما لباس، فرش و </span><span>دارایی</span><span>خود را می‌فروشیم و به دولت کمک می‌کنیم تا مقروض خارجی نشود</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>زنان با فروختن اندوخته‌های ناچیز خود </span><span>که بیشتر</span><span>زیورآلات</span><span> بودند به </span><span>بانک ملی کمک می‌کردند</span><span>. </span><span>از طرفی </span><span>دیگر </span><span>با ترغیب مردان در داخل خانه و اجتماع از آنان می‌خواستند به محقق شدن این هدف کمک کنند. زیرا زنان، بانک ملی را عاملی برای بهروزی جامعه ایران و بالطبع آینده فرزندان </span><span>خود</span><span>می‌دانستند. هرچند در آن دو</span><span>ر</span><span>ه بانک ملی بنا به شرایط سیاسی تشکیل نشد، اما تلاش زنان برای تحقق این هدف یعنی استقلال مالی ایران چشمگیر و قابل تحسین </span><span>بود.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"> </div> <p><span> </span></p> <div dir="RTL"><b><span>تحریم کالاهای وارداتی و حمایت از صنایع داخلی</span></b></div> <p> </p> <div dir="RTL"><span><span>با تشکیل مجلس شورای ملی که از نظر فعالان سیاسی ایرانی گام</span><span>ی</span><span>ضروری و اساسی برای آغاز اصلاحات محسوب می‌شد</span><span>،</span><span>مشروطه</span><span>‌</span><span>خواهان بر این تصور بودند که نوسازی و قدرتمند ساختن اقتصاد جامعه ایران دور از دسترس نخواهد بود. باید به شرایط تحول یافته کشور سامان داد و به سرعت به ضعف و ناتوانی فائق آمد</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>مشروطه‌خواهان در نخستین گام خواستار تحریم کالاهای خارجی و استفاده از محصولات داخلی شدند. به دنبال این فرآخوان، زنان نقش و فعالیت در خور توجهی از خود نشان دادند. انجمن‌هایی به منظور ترویج منسوجات وطنی و تحریم کالاهای وارداتی تشکیل دادند و در این زمینه به تبلیغ و ترویج پرداختند</span><span>؛</span><span>از جمله این تشکل‌ها «انجمن همت خواتین» بود</span><span> که</span><span>اعضای آن تحریم کالاهای وارداتی و ترویج خریداری و استفاده از کالاهای ایرانی را مد نظر </span><span>خود </span><span>داشتند. هدف‌های دیگر این تشکل تاسیس مدارس دخترانه، برای رشد و ترقی زنان و دختران در ایران بود</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"> </div> <p><span> </span></p> <div dir="RTL"><b><span>زن ایرانی و مبارزه با کودتا و استقرار مجدد نظام پارلمانی</span></b></div> <p> </p> <div dir="RTL"><span><span>با کودتای محمدعلی شاه و به</span><span> </span><span>دنبال آن به توپ بستن مجلس ملی و آغاز دوره استبداد صغیر، فعالیت مشروطه</span><span>‌</span><span>خواهان دچار تغییر و تحول شد. آنان برای بر پایی دوباره نظام پارلمانی وارد کارزاری سخت با استبداد محمدعلی شاه شدند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>در چنین شرایطی، زنان مشروطه‌خواه دوش به دوش مردان در هر دو عرصه داخلی و خارجی فعالیت می‌کردند. در زمینه افشاگری سیاسی و جلب حمایت بین‌المللی </span><span>نسبت به</span><span>مبارزه مشروطه‌خواهان ایران، چند تن از دختران و زنان مشروطه</span><span>‌</span><span>خواهان تبعیدی که در استانبول اقامت داشتند، تشکلی با عنوان «کمیته نسوان ایرانی» تشکیل دادند. فعالیت کمیته نسوان ایرانی محدود به جلب حمایت دربارهای سلطنتی و سازمان‌های مدافع حقوق زنان اروپا از مبارزه مشروطه‌خواهان ایران و افشای دولت کودتایی محمدعلی شاه در افکار عمومی جهانیان بود. این کمیته نه تنها شرایط زندگی زن ایرانی در نظام استبدادی را با افکار عمومی </span><span>در </span><span>اروپا در میان نهاد، بلکه توانست ضمن برقراری ارتباط با برخی سازمان‌های مدافع حقوق زنان در اروپا، از فعالیت‌های آنان در جهت احقاق حقوق زنان آگاه شود</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"> </div> <p><span> </span></p> <div dir="RTL"><b><span>فعالیت زنان مشروطه‌خواه در داخل کشور</span></b></div> <p> </p> <div dir="RTL"><span><span>فعالیت زنان مشروطه‌خواه در داخل کشور گسترده‌تر بود و عرصه‌های مختلفی را بر می‌گرفت. سه عرصه اصلی فعالیت آنان عبارت بود از </span><span>«</span><span>مبارزه تبلیغاتی و افشاگرانه</span><span>»</span><span>، </span><span>«</span><span>حمایت مالی از مبارزه مشروطه‌خواهان</span><span>»</span><span>و </span><span>«</span><span>شرکت در مبارزه مسلحانه</span><span>»</span><span>. ناگفته نماند در ابتدا مقاومت مشروطه‌خواهان در برابر نیروهای محمدعلی شاه محدود به تبریز بود</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span><b> </b></span></div> <div dir="RTL"> </div> <p><span> </span></p> <div dir="RTL"><b><span>فعالیت‌های تبلیغاتی</span></b></div> <p> </p> <div dir="RTL"><span><span>مبارزه تبلیغاتی</span><span> و </span><span>افشاگری‌های زنان تبریزی دارای دو</span><span>سمت</span><span>‌</span><span>وسوی اصلی بود: از یک سو تلاش می‌شد تا با تحریک و تهییج افکار عمومی، آن گروه از مشروطه</span><span>‌</span><span>خواهان را که پس از کودتای محمدعلی شاه منفعل شده بودند و همچنین آنانی را که در مبارزه مشروطه‌خواهان و استبداد‌طلبان بی‌طرف بودند به مبارزه ب</span><span>ا</span><span>محمدعلی شاه و متحدانش جذب </span><span>کن</span><span>ند. زنان </span><span>نیز در این میان </span><span>به یادآوری مزایای دولت مشروطه و مضرات استبداد می‌پرداختند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>جنبه دیگر فعالیت تبلیغاتی زنان تبریزی ایجاد تردید و تزلزل در بین حامیان محمدعلی شاه و به انفعال کشاندن آنان بود. نمونه برجسته این قبیل فعالیت‌ها نامه سرگشاده زنان تبریزی به عین</span><span>‌</span><span>الدوله فرمانده نیروهای اعزامی محمدعلی شاه برای سرکوب مشروطه‌خواهان تبریز است</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"> </div> <p><span> </span></p> <div dir="RTL"><b><span>حمایت مالی از مبارزه مشروطه‌خواهان</span></b></div> <p> </p> <div dir="RTL"><span><span>یکی از مسائلی که مبارزان مشروطه</span><span>‌</span><span>خواه در دوره استبداد صغیر به</span><span>‌</span><span>طور جدی با آن روب</span><span>ه‌</span><span>رو بودند، مسئله تامین هزینه‌های مالی مقاومت بود. عمده هزینه‌های مبارزان مشروطه</span><span>‌</span><span>خواه به خرید اسلحه و مهمات اختصاص داشت که از سوی تجار ایرانی و در مواردی قفقازی تامین می‌شد</span><span>.</span><span>با این حال گردآوری کمک مالی از مناطقی که از کنترل استبدادطلب</span><span>‌ها</span><span>خارج شده بود در دستور کار مشروطه‌خواهان قرار داشت. زنان مشروطه‌خواه با جمع‌آوری کمک‌های مالی که عمدتاً از طریق فروش زیورآلات خود و دیگر زنان بود به تامین سلاح برای مبارزان می‌پرداختند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"> </div> <p><span> </span></p> <div dir="RTL"><b><span>شرکت زنان در مبارزه مسلحانه</span></b></div> <p> </p> <div dir="RTL"><span><span>عرصه دیگر فعالیت زنان مشروطه‌خواه، شرکت آنان در مبارزه مسلحانه برای استقرار مجدد نظام پارلمانی در ایران بود. عموماً این مشارکت به زنان تبریزی و تا حدودی رشتی محدود می‌شد. زنان تبریزی در جریان محاصره این شهر از سوی نیروهای دولتی و سواران عشایر حامی محمدعلی شاه، به اشکال مختلف از مبارزان مشروطه‌خواه حمایت می‌کردند. زنان از یک</span><span>‌</span><span>سو با پختن غذا و دوختن لباس برای رزمندگان مشروطه‌خواه و پرستاری مجروحان از مبارزه مسلحانه مشروطه‌خواه حمایت می‌کردند و از سوی دیگر </span><span>به طور </span><span>مستقیم در میدان‌های جنگ حضور می‌یافتند و مسلحانه می‌جنگیدند. از دامنه و میزان شرکت زنان در مبارزه مسلحانه اطلاع چندانی در دست نیست. زیرا به لحاظ شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه ایران در آن دوره، زنان برای شرکت در مبارزه مسلحانه در اکثر مواقع ناچار بودند به لباس مردان در</span><span>بیایند</span><span>و بجنگند. در این حالت تنها در صورتی که زخمی یا کشته می‌شدند هویت آنان مشخص می‌شد. چنان</span><span> ک</span><span>ه در اکتبر </span><span>۱۹۰۸</span><span>م طبق گزارشی از تبریز در هفته نامه حبل</span><span>‌</span><span>المتین</span><span> (</span><span>سال </span><span>۱۶</span><span>، شماره </span><span>۱۶</span><span>، </span><span>۷</span><span>شوال </span><span>۱۳۲۶</span><span>، ص </span><span>۲۴) </span><span>این‌گونه نوشته شد: «چون اجساد افراد را برای غسل بردند، معلوم شد بیست تن از شهدا شیرزنان بودن در لباس مردان؛ با این حال نشانه‌هایی از حضور زنان در پوشش زنانه که می‌جنگیدن در دست است.»</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>پاولویچ (مورخ و خاور‌شناس روسی) تصریح می‌کند که «دو عکس یک دسته شصت نفری از زنان چادر به سر ایرانی تفنگ به دست در اختیار ماست اینان محافظ یکی از سنگر‌های تبریز بودند.»</span></span></div> <div dir="RTL"><span> </span></div> <div dir="RTL"><span><span>در دیگر مناطق کشور که تحت کنترل استبدادطلب</span><span>‌ها</span><span>بود، فعالیت زنان مبارز مشروطه‌خواه به صورت مسالمت‌آمیز بود. به‌عنوان مثال در تهران زنان تلاش می‌کردند بر</span><span>رعب و وحشت عمومی از دولت محمدعلی شاه غلبه و مردم را وادار به اعتراض کنند. زنان در گرو</span><span>ه‌</span><span>های چندنفر
۴- بختیاری، مریم: خاطرات سردار مریم بختیاری از کودکی تا آغاز انقلاب مشروطه (تهران، آنزان، ۱۳۸۲) ص۲۱
نظرها
نظری وجود ندارد.