جُرم‌شناسی سبز: سرمایه‌داری چگونه زیست‌بوم را نابود می‌کند؟

به همان نسبتی که درک انسان‌ها نسبت به بحران‌های زیست‌محیطی بالاتر می‌رود به همان نسبت هم رفتارهای بیش‌تری آسیب به طبیعت و ناروا به حساب می‌آیند. بسیاری از رفتارها که شاید در گذشته‌ای نه‌چندان دور عادی تلقی می‌شدند اکنون جرم‌ زیست‌محیطی به شمار می‌آیند و مجازات‌هایی برایشان در نظر گرفته شده است. به همین ترتیب، «جرم‌شناسیِ زیست‌محیطی» یا «جرم‌شناسیِ سبز» نیز عمر چندان درازی ندارد. کتاب «جرم‌شناسیِ سبز: جُرم، عدالت، و محیط‌ زیست» به‌تازگی به قلم تنی چند از متخصصان و از سوی انتشارات دانشگاه کالیفرنیا منتشر شده است. می‌توان این کتاب را نخستین اثری دانست که بطور جدی این شاخه از جرم‌شناسی را به بوته‌ی پژوهش گرفته است.

«جرم‌شناسیِ سبز» کتابی آغازگر و نوآور است که نه‌تنها جُرم‌شناسی در حوزه‌ی محیط زیست را به بررسی و ارزیابی می‌گیرد بلکه همچنین ما را به اقدام در این زمینه فرا می‌خواند. کتاب «جرم‌شناسیِ سبز» توجه ما را جلب می‌کند به این که سازمان سیاسی-اقتصادیِ سرمایه‌داری به چه شیوه‌هایی به ویرانی و به‌هم‌ریختگیِ زیست‌بوم می‌انجامد. این کتاب بر مسائل واقعی مربوط به جرم‌ سبز و عدالت زیست‌محیطی متمرکز می‌شود و در فصل‌های کتاب موضوعاتی چون «برداشت از زیست‌بوم» (برای نمونه، از طریق معدن و قطع درختان و برداشت آب)، «افزودن به زیست‌بوم» (برای نمونه، جاده‌سازی یا رهاکردنِ پسماندها در طبیعت)، «شهرهای سمّی»، «شکار و تجارت حیات وحش»، «قانون‌های زیست‌محیطی»، و «سازمان‌های زیست‌محیطیِ مردم‌نهاد» طرح می‌شوند. این کتاب همچنین درآمدی آسان‌فهم بر پژوهش در زمینه‌ی مسائلی چون تغییر اقلیم، سطوح آلودی، و اثر انگشت انسان‌ها در محیط زیست در اختیار خواننده می‌گذارد و بدین‌سان بستری میان‌رشته‌ای برای تحلیل در زمینه‌ی جرم‌شناسیِ سبز فراهم می‌آورد.

این کتاب برای دانشجویان و دیگرانی که در زمینه‌ی جرم‌شناسیِ سبز پژوهش می‌کنند بسیار خواندنی خواهد بود به‌ویژه که در پایان هر فصلی راهنماهایی برای مطالعه‌ی بیش‌تر هست.

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:

هدف این کتاب یکی این است که طرحی از نوشتارگانی که در زمینه‌ی جرم‌شناسیِ‌ سبز هست ارائه دهد، و دوم اینکه بررسی و روشن کند که چگونه نظریه‌ی سیاسی-اقتصادی برای تحلیل جرم‌شناسیِ سبز و خسارت و قانون و عدالت سبز به کار می‌آید. هدف این است که این شاخه از پژوهش را مرور کنیم و دیدگاه خود را نیز در زمینه‌ی مطالعه‌ی جرم‌شناسیِ‌ سبز و قانون و عدالت به آن بیفزاییم. بنابرین این کتاب فقط پژوهش‌ها و نظریه‌ها در زمینه‌ی جرم‌شناسیِ سبز را مرور نمی‌کند بلکه همچنین در چند فصل مفهوم‌های جرم‌شناسیِ‌ سبز را برای مسائل جدید در حوزه‌ی محیط زیست به کار می‌بندد. برای اینکه کتاب برای مخاطب آسان‌یاب باشد هر جا که لازم بوده مفهوم‌ها و ایده‌ها را به زبانی ساده بیان شده است، اما برای خوانندگانی که می‌خواهند بیش‌تر در جرم‌شناسیِ سبز کار کنند هم برخی اطلاعات مفصل‌تر درباره‌ی مباحث پیچیده‌تر در کتاب آمده است. در پایان هر فصل بخشی برای دانشجویان و بخشی برای پژوهشگران آمده است: در بخشی که برای دانشجویان در نظر گرفته شده نکته‌هایی که لازم است دانشجو درک کند آمده و در بخشی که برای پژوهشگران در نظر گرفته شده برخی ایده‌ها برای پژوهشِ بیش‌تر در اختیار خواننده گذاشته می‌شود. بدین‌ قرار، این کتاب هم می‌تواند چون کتابی درسی و راهنما خوانده شود و هم برای پژوهش جدی در زمینه‌ی جرم‌شناسیِ‌ سبز.

ایده‌ی جرم‌شناسیِ‌ سبز در اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ پدیدار شد یعنی زمانی که فجایع زیست‌محیطی، که از مسامحه‌کاری و حتا رفتارهای جنایی سرچشمه می‌گرفت، کم‌کم انسان‌ها را در مقیاسی بزرگ به دردسر می‌انداخت. برای نمونه، در سال ۱۹۸۴ فاجعه‌ی نشت گاز در کارخانه‌ی آمریکایی یونیون کارباید در شهر بوپال هند دست‌کم جان ۲۲۰۰ انسان را گرفت و نیم‌ میلیون انسان را در خطر مسمومیت از متیل ایزوسیانات قرار داد. تاکنون شمار کسانی که در نتیجه‌ی این رخداد کشته شده‌اند به ۱۶۰۰۰ تن رسیده است. دولت هند چندین نفر را در این باره به جرائمی متهم کرد که از جمله‌ی آنان وارن اندرسون مدیر کارخانه‌ی یونیون کارباید بود که به جرم نسل‌کشی متهم شده بود. اما اندرسون هیچ‌گاه در هیچ دادگاهی در هند حاضر نشد.

از دیگر فاجعه‌های زیست‌محیطی که توجه به توسعه‌ی جرم‌شناسیِ‌ سبز را برانگیخت رویداد چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ در اکراین بود که طیِ آن یک رآکتور هسته‌ای منفجر شد و تشعشعات هسته‌ای به محیط بیرون راه یافت. رخداد چرنوبیل بلافاصله شمار زیادی از انسان‌ها را نکشت اما قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هسته‌ای که از نیروگاه چرنوبیل آزاد شد در درازمدت به مرگِ چیزی در حدود ۴۰۰۰ تا ۹۳۰۰ انسان انجامید. با این حال اما شمار دقیق مرگ‌ومیر بر اثر این رویداد را نمی‌توان بطور دقیق محاسبه کرد چراکه آلایندگیِ تشعشعات بسیار گسترده بوده و مطالعات نشان داده که این آلایندگی تا فاصله‌ای بسیار دورتر از نیروگاه رسیده‌ است. برخی حتا گفته‌اند این آلایندگی در سطح جهان پخش شده است. افزون بر این، چون تشعشات بسیار گسترده بودند، و چون امکان دارد تشعشعات تا دهه‌ها هنوز اثرگذار باشند، همیشه ممکن نیست بیماری یا مرگ یک فرد را مستقیماً به این رویداد نسبت داد. با این حال اما برخی پژوهش‌ها برای مثال افزایش سرطان تیروئید و سرطان خون به‌ویژه در میان کودکان را به این رویداد نسبت می‌دهند.

وقتی جرم‌شناسیِ‌ سبز پایه‌گذاری شد، هنوز در نوشتارگان جرم‌شناسی جرم‌های زیست‌محیطی هنوز تا اندازه‌ی بالایی نادیده گرفته می‌شدند حتا با اینکه توجه و نگرانیِ عامه‌ی مردم به این جرائم زیاد بود. و وقتی از این جرائم بحث می‌شد در ارتباط با جرم ایالتی یا جرم شرکتی یا جرم سازمان‌یافته بود و به‌خودی‌خود بااهمیت تلقی نمی‌شدند. اکنون، بیش از بیست و پنج سال پس از آن زمان، جرم‌شناسیِ سبز چشمگیرانه توسعه یافته ‌است و از این رو می‌توانیم تعریف‌ها و توصیف‌های پرشماری درباره‌ی چیستیِ جرم‌شناسیِ سبز و جایگاه آن بیابیم.

تازه‌ترین کتاب‌ها در حوزه محیط زیست